Spór o kary umowne rozstrzygnie siedmiu sędziów SN

Siedmiu sędziów Sądu Najwyższego rozstrzygnie problem, czy dopuszczalne jest zastrzeżenie kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy o roboty budowlane z powodu niezapłacenia faktur.

W piątek trzech sędziów Sądu Najwyższego przekazało do rozstrzygnięcia sprawę rozszerzonemu składowi Izby Cywilnej. Chodzi o rozbieżności w orzecznictwie dotyczące kar umownych w umowach o roboty budowlane  z powodu niewykonania zobowiązania o charakterze pieniężnym. W sądach powszechnych i w Sądzie Najwyższym pojawiły się aż trzy linie orzecznicze.

Spór o pieniądze

Powód Spółka Akcyjna R. z siedziba w Łomży dochodził zapłaty ponad 159 tys. zł jako karę umowną wynikającą z umowy ramowej o roboty budowlane ze spółką U. w Bielsku Podlaskim. Pozwany nie zapłacił części faktury, czyli świadczenie pieniężne nie zostało spełnione. W takiej sytuacji powód złożył oświadczenie o odstąpieniu od całej umowy. Powołał się przy tym na art. 390 kodeksu cywilnego,  czyli uchylenie się od zawarcia umowy przyrzeczonej. Powstała kwestia warunków odstąpienia od umowy, a także możliwość zastrzeżenia kary umownej z powodu opóźnienia w wykonaniu zobowiązania o charakterze pieniężnym.

Trzy poglądy

W orzecznictwie ujawniły się trzy poglądy. Pierwszy stał na stanowisku, że kary umownej zastrzeżonej na wypadek odstąpienia od umowy z powodu niewykonania świadczenia pieniężnego nie można zasądzić. Jest to bowiem odstępstwo od ogólnych reguł.

W drugim poglądzie zwraca się uwagę, że z chwilą odstąpienia od umowy powstaje pomiędzy stronami dotychczasowej umowy zobowiązanie, o którym mowa w art. 494 k.c., niebędące świadczeniem pieniężnym. W świetle tego stanowiska pierwotny charakter zobowiązania istniejącego między stronami przed odstąpieniem dokonanym przez jedną z nich nie ma istotnego znaczenia, ponieważ odstąpienie niweczy skutki umowy ex tunc.

W realiach rozpatrywanej sprawy Sąd Apelacyjny w Białymstoku, który skierował do SN zagadnienie stwierdził, że przy przyjęciu drugiego stanowiska istnieje możliwość zastosowania kary umownej w znaczeniu art. 483 § 1 k.c. w związku ze szkodą. W takim przypadku wystąpienie szkody związanej z niewykonaniem zobowiązania jest ściśle związane z oświadczeniem powoda o odstąpieniu od umowy, a nie zwłoką pozwanego.

Według trzeciego poglądu po odstąpieniu od umowy następuje upadek zobowiązania, ale mogą być utracone korzyści.

Sygnatura akt III CZP 17/18, postanowienie z 10 sierpnia z 2018 r.