Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów opublikował 31 lipca 2020 r. wyjaśnienia w sprawie sposobu wymierzania kar pieniężnych dla osób zarządzających na podstawie art. 106a i art. 111 ustawy z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2020 r. poz. 1076, u.o.k.k.). Mają one służyć zwiększeniu przejrzystości kryteriów, które będą uwzględniane przy określaniu wysokości kar pieniężnych nakładanych na osoby zarządzające, w najbliższym czasie uzyskają zatem istotny wymiar praktyczny. Z tego względu warto przypomnieć główne zasady odpowiedzialności finansowej menedżerów, kryteria warunkujące wysokość wymierzanej kary oraz sposoby uniknięcia dotkliwych sankcji stosowanych przez Prezesa UOKiK.
Czytaj: UOKiK: Ofiary działań antykonkurencyjnych mogą występować o odszkodowania>>
Odpowiedzialność osób zarządzających za naruszenie prawa konkurencji
Zgodnie z art. 4 ust. 3 pkt a) u.o.k.k., osobą zarządzającą jest osoba kierująca przedsiębiorstwem, w szczególności pełniąca funkcję kierowniczą lub wchodząca w skład organu zarządzającego przedsiębiorcy. Do kategorii tej zaliczają się zatem nie tylko główni zarządcy, mający decydujący wpływ na kierunki działania przedsiębiorcy, lecz również menedżerowie niższego szczebla.
Zgodnie z art. 106a ust. 1 w zw. z art. 6a u.o.k.k., na osobę zarządzającą, która w ramach sprawowania swojej funkcji w czasie trwania stwierdzonego przez Prezesa UOKiK naruszenia umyślnie doprowadziła przez swoje działanie lub zaniechanie do naruszenia przez przedsiębiorcę reguł prawa konkurencji w postaci zakazów określonych w art. 6 ust. 1 pkt 1-6 u.o.k.k. lub art. 101 ust. 1 lit. a-e Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), Prezes UOKiK może nałożyć karę pieniężną w wysokości do 2 mln zł.
Co istotne, odpowiedzialność menedżera w tym zakresie zależy od sankcji nałożonych przez Prezesa UOKiK na samą spółką – nałożenie kary na osobę zarządzającą może bowiem nastąpić tylko w ramach decyzji nakładającej sankcję finansową na samego przedsiębiorcę (art. 106a ust. 2 u.o.k.k.). Innymi słowy, jeżeli w ramach wydanej decyzji Prezes UOKiK nie zobowiązał przedsiębiorcy do zapłaty kary pieniężnej, ograniczając się do nałożenia na niego określonych zobowiązań, nie ma możliwości ukarania odpowiedzialnego za dane naruszenie menedżera.
Należy również pamiętać, że odpowiedzialność osób zarządzających z tytułu praktyk antykonkurencyjnych jest ograniczona czasowo – wszczęcie postępowania nie jest możliwe, jeżeli od końca roku, w którym dana osoba umyślnie doprowadziła do naruszenia przez przedsiębiorcę wyżej wskazanych zakazów upłynęło 5 lat (art. 93 ust. 2 u.o.k.k.).
Ustalanie wysokości kary pieniężnej
Dla menedżerów jednym z ważniejszych aspektów ewentualnej odpowiedzialności z tytułu doprowadzenia do naruszenia prawa konkurencji jest wysokość kar oraz sposób jej określania. W świetle wydanych przez Prezesa UOKiK wyjaśnień, ustalenie wysokości kary pieniężnej nakładanej na osoby zarządzające na podstawie ww. przepisów ma odbywać się dwuetapowo.
W pierwszej kolejności Prezes UOKiK określa tzw. kwotę bazową (podstawową). Jej wysokość ma zależeć od charakteru naruszenia, a więc przede wszystkim jego wagi, skutków oraz skali. Najdotkliwiej mają być w tym kontekście traktowane naruszenia polegające na dokonywaniu ustaleń pomiędzy konkurentami - kwota bazowa może w tym przypadku wynosić nawet 300 tys. zł. Najniższa możliwa kwota podstawowa to 10 tys. zł.
W następnym kroku, w celu dochowania wymogu adekwatności, ustalona uprzednio kwota bazowa ma być dostosowana do szeregu dalszych okoliczności.
Pierwszą z nich jest stopień wpływu osoby zarządzającej na naruszenie. Następnie uwzględniane mają być okoliczności obciążające – w tym rola organizatora, inicjatora, znaczne korzyści uzyskane w związku z naruszeniem, czy dokonanie uprzednio podobnego naruszenia – oraz okoliczności łagodzące, m.in. działanie pod przymusem, przyczynienie się do zaniechania naruszenia przez przedsiębiorcę z własnej inicjatywy, podjęcie działań w celu usunięcia skutków naruszenia oraz współpraca z Prezesem UOKiK. Okoliczności te mogą prowadzić do podwyższenia lub obniżenia kary nawet o 50%.
Wysokość kary ma również zależeć od okresu naruszenia oraz od tego, czy dany menedżer dopuścił się już kiedyś innego rodzaju naruszenia przepisów u.o.k.k.
Na koniec, ustalona w skutek analizy powyższych okoliczności kwota ma podlegać ocenie z punktu widzenia wymogu adekwatności oraz odstraszającego charakteru. Prezes UOKiK ma również brać pod uwagę relację ustalonej kwoty do przychodów uzyskanych przez osobę zarządzającą u danego przedsiębiorcy oraz ogólną sytuację ekonomiczną danego menedżera.
Program łagodzenia kar (leniency)
Sposobem uniknięcia dotkliwych kar z tytułu naruszenia reguł prawa konkurencji, wymierzanych na podstawie wyżej przywołanych regulacji oraz omawianych wyjaśnień, jest program łagodzenia kary (leniency).
Wniosek o odstąpienie od wymierzenia lub obniżenie kary pieniężnej może złożyć sam przedsiębiorca (np. spółka) - wówczas wnioskiem leniency objęte są również wszystkie osoby zarządzające zaangażowane w porozumienie ograniczające konkurencję, a także niezależnie od przedsiębiorcy każda osoba zarządzająca, która pełniła funkcję w czasie trwania naruszenia (jej wniosek pozostaje jednak bez wpływu na sytuację prawną oraz odpowiedzialność przedsiębiorcy, tzn. chroni tylko tę osobę, a nie przedsiębiorcę). Co istotne, na najkorzystniejsze rozstrzygnięcie w ramach programu leniency, czyli na odstąpienie od kary może jednak liczyć wyłącznie uczestnik antykonkurencyjnego porozumienia, który jako pierwszy dostarczy Urzędowi informacje lub dowody na jego istnienie W tym kontekście należy pamiętać, że jest jedna (wspólna) kolejka dla rozpatrywania przez UOKiK wniosków leniency przedsiębiorców i osób zarządzających. Oznacza to, że jeżeli osoba zarządzająca złoży jako pierwsza taki wniosek, to każdy następny wniosek (niezależnie od tego, czy złożony przez przedsiębiorcę, czy następną osobę fizyczną) będzie rozpatrywany jako drugi w kolejności, a podmiot ten będzie mógł się ubiegać wyłącznie o redukcję kary pieniężnej.
Autorki: Katarzyna Racka, radca prawny
Weronika Herbet, prawnik w BWHS Wojciechowski Springer i Wspólnicy
