Niezwykle istotnym elementem transformacji, o której mowa w Europejskim Zielonym Ładzie, jest gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ). Niektóre z zasad GOZ były wdrażane na podstawie Komunikatu Komisji Europejskiej: „Zamknięcie obiegu – plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym” z 2015 r., ale proces ten okazał się w praktyce zbyt wolny. W związku z tym Komisja Europejska w dniu 11 marca 2020 r. wydała Komunikat „Nowy plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym na rzecz czystszej i bardziej konkurencyjnej Europy”. W uzasadnieniu Komisja wyraziła obawy, że w ciągu najbliższych 40 lat światowe zużycie materiałów takich jak biomasa, paliwa kopalne, metale i minerały podwoi się, natomiast masa wytwarzanych rocznie odpadów wzrośnie o 70 procent. Zachodzi zatem konieczność rozszerzenia zakresu gospodarki o obiegu zamkniętym oraz tzw. zrównoważonych produktów.
Ekoprojektowanie jako narzędzie ochrony środowiska
Decyzje podejmowane na etapie projektowania odpowiadają za nawet 80% wpływu produktów na środowisko naturalne. Tu zatem należy przede wszystkim szukać rozwiązań dla uczynienia produktów zrównoważonymi. Jednakże dotychczasowe inicjatywy i prawodawstwo UE w tej dziedzinie okazały się niewystarczające. Dlatego Komisja zobowiązała się do wystąpienia z inicjatywą ustawodawczą w sprawie zrównoważonych produktów. W dużym stopniu inicjatywa ta sprowadzać się będzie do maksymalnego rozszerzenia zakresu przedmiotowego dyrektywy w sprawie ekoprojektu. Ponadto przewiduje się, że w zmienionej dyrektywie i poprzez uzupełniające wnioski ustawodawcze, przyjęte zostaną zasady zrównoważonego rozwoju, które dotyczyć będą m.in. następujących aspektów:
- poprawy trwałości produktu, możliwości jego ponownego użycia, rozbudowy i naprawy, niebezpiecznych substancji chemicznych oraz zwiększenia efektywności energetycznej i zasobooszczedności,
- zwiększenia w produkcie zawartości materiałów pochodzących z recyklingu,
- umożliwienia regeneracji produktów i wysokiej jakości recyklingu,
- zmniejszenia śladu węglowego i środowiskowego,
- przeciwdziałania postarzaniu produktów,
- zakazu niszczenia niesprzedanych wyrobów trwałego użytku.
Kierując się głównie szkodliwością produktów dla środowiska, Komisja oświadczyła, że w pierwszej kolejności nowymi regulacjami zostaną objęte grupy produktów z takich sektorów jak elektronika, ICT i wyroby włókiennicze. Przyszłe regulacje mają być spójne z obowiązującymi instrumentami regulującymi produkty na różnych etapach ich cyklu życia.
Przegląd dyrektywy w sprawie ekoprojektu będzie opierał się na kryteriach i zasadach przyjętych w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 66/2010 z 25 listopada 2009 r. w sprawie oznakowania ekologicznego UE, na podejściu dotyczącym śladu środowiskowego produktu oraz na kryteriach unijnych zielonych zamówień publicznych. Ponadto, zostanie także oceniona możliwość wprowadzenia wymogów związanych z aspektami środowiskowymi i społecznymi na całym łańcuchu wartości – od produkcji poprzez wykorzystanie do wycofania produktu. Niezależnie od tego i w celu zapewnienia skutecznego stosowania nowych regulacji dotyczących zrównoważonych produktów Komisja stworzy „wspólną europejską przestrzeń danych na potrzeby inteligentnych aplikacji dla obiegu zamkniętego” oraz we spółdziałaniu z organami krajowymi „zwiększy wysiłki w zakresie egzekwowania obowiązujących wymogów dotyczących zrównoważonego rozwoju”.
Rola konsumenta w gospodarce o obiegu zamkniętym>>
Komunikat dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym przewiduje zasadnicze wzmocnienie pozycji konsumentów, jako kluczowego elementu polityki zrównoważonych produktów. W tym celu Komisja zaproponuje przegląd prawa ochrony konsumentów, aby zapewnić im dostęp do wiarygodnych i istotnych informacji na temat produktów, okresu ich użytkowania, dostępności usług naprawczych, części zamiennych i instrukcji naprawy, ochrony przed stosowaniem pseudoekologicznego marketingu i przedwczesnego postarzania produktów. Komisja obiecuje także, że będzie dążyć do ustanowienia nowego „prawa do naprawy”.
Czytaj: NIK: Małe szanse na szybkie wdrożenie w Polsce modelu gospodarki o obiegu zamkniętym>>
Prawo odpadowe potrzebuje reformy
Wdrożenie gospodarki o obiegu zamkniętym nie będzie możliwe bez głębokiej reformy gospodarki odpadami. Komisja szczerze przyznaje, że pomimo wysiłków podejmowanych na szczeblu unijnym i krajowym ilość wytwarzanych odpadów nie zmniejsza się. Ilość odpadów generowanych we wszystkich działach gospodarki w UE wynosi 2,5 mld ton lub 5 ton na mieszkańca. Stąd konieczność zreformowania rozbudowanego unijnego prawa odpadowego i dostosowania go do potrzeb gospodarki o obiegu zamkniętym. Komisja zobowiązała się do przedstawienia celów dotyczących ograniczenia ilości odpadów dla poszczególnych strumieni w ramach szerszego zestawu środków zapobiegania powstawaniu odpadów w kontekście dyrektywy 2008/98/WE.
Substancje chemiczne - będzie strategia
Poważną przeszkodą we wdrożeniu GOZ są substancje chemiczne, w szczególności substancje niebezpieczne. Rozporządzenie REACH zachęca do przechodzenia na chemikalia zaprojektowane jako bezpieczne (safe by design) oraz stopniowego zastępowania substancji niebezpiecznych. Mająca się wkrótce ukazać strategia w zakresie chemikaliów na rzecz zrównoważonego rozwoju będzie w większym stopniu uwzględniać interakcje między przepisami dotyczącymi chemikaliów, produktów i odpadów oraz zwiększy synergię z gospodarką o obiegu zamkniętym.
Korzyści cywilizacyjne i biznesowe gospodarki obiegu zamkniętego
Obecny poziom konsumpcji prowadzi do nieodwracalnych szkód w środowisku oraz bioróżnorodności. Niezbędne jest zatem wdrożenie wskazanych powyżej rozwiązań i przejście z modelu linearnego (take – make – dispose) na obieg zamknięty. Gospodarka cyrkularna jest szansą na zminimalizowanie zużycia naturalnych surowców, ograniczenie emisji gazów cieplarnianych. Z drugiej natomiast strony stwarza nowe możliwości rozwoju firm, oraz powstawaniu nowych miejsc pracy. Wdrożenie gospodarki o obiegu zamkniętym będzie miało pozytywne skutki zarówno w sensie cywilizacyjnym, ekologicznym, jak i biznesowym.
Agnieszka Oleksyn–Wajda - radca prawny, dyrektor Instytutu Zrównoważonego Rozwoju i Środowiska Uczelni Łazarskiego. Twórca i kierownik studiów podyplomowych Prawo Ochrony Środowiska realizowanych w Centrum Kształcenia Podyplomowego Uczelni Łazarskiego. Współtwórca i kierownik Akademii Biznesu i Prawa w Sektorze Mody oraz studiów podyplomowych Prawo w Biznesie Nowych Technologii. Radca prawny z kilkunastoletnim doświadczeniem w doradztwie w ramach KPMG.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
