Umowa darowizny została uregulowana w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (art. 888–902). Zgodnie z tymi przepisami poprzez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Oczywiście osoba obdarowywana musi na to wyrazić zgodę, chociażby w sposób domniemany, gdyż ma prawo darowizny nie przyjąć.

W zasadzie oświadczenie darczyńcy powinno zostać złożone w formie aktu notarialnego, ale umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, gdy przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Należy jednak pamiętać, że w przypadku, gdy przepisy prawa cywilnego wymagają szczególnej formy oświadczenia woli stron, jak np. formy aktu notarialnego do przeniesienia własności nieruchomości, wówczas umowa darowizny dla swej ważności musi zostać także zawarta w wymaganej formie.

W przypadku gdy darczyńca albo obdarowany prowadzą księgi rachunkowe, każde świadczenie zmniejszające bądź zwiększające wartość ich majątku na skutek przekazania lub otrzymania przedmiotu darowizny wymaga zaksięgowania. Ponieważ, co do zasady, świadczeniu darczyńcy w postaci przekazanych składników majątkowych nie towarzyszy ekwiwalentne świadczenie ze strony obdarowanego, przekazanie przedmiotu darowizny stanowi dla darczyńcy koszt, natomiast dla obdarowanego jest przychodem. W tym miejscu należy podkreślić kwestię braku ekwiwalentności świadczenia ze strony obdarowanego, gdyż celu darowizny można dopatrywać się także w innego rodzaju umowach, gdy jedna ze stron umowy zamierza wzbogacić drugą kosztem swego majątku, uzyskując jedynie częściową odpłatność lub inne świadczenie o znacznie niższej wartości, jak np. przy sprzedaży za cenę odbiegającą znacznie in minus od wartości rynkowej. Dlatego jedynie pełna odpłatność lub równowartość świadczenia drugiej strony, np. przy zamianie, eliminują element darowizny z zawieranych umów.

 

Ewidencja i opodatkowanie darowizn u darczyńcy

Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 32 lit. h ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości - dalej u.o.r., koszty związane z nieodpłatnym przekazaniem aktywów, w tym w formie darowizny, jako związane pośrednio z działalnością operacyjną jednostki zaliczane są do pozostałych kosztów operacyjnych. Oznacza to, że w księgach rachunkowych darczyńcy zmniejszenie aktywów przekazanych w formie darowizny należy drugostronnie ująć w ciężar konta 768 Pozostałe koszty operacyjne.

Może się również zdarzyć, że wartość przekazywanej darowizny zostanie pokryta z zysku netto w ramach jego podziału. Decyzja taka jest zarezerwowana dla organu uprawnionego do decydowania o zatwierdzeniu sprawozdania finansowego oraz o podziale zysku lub pokryciu straty. W takim przypadku wartość przekazanej darowizny obciąży drugostronnie konto 820 Rozliczenie wyniku finansowego.

 

Ponieważ ewidencjonowanie darowizn w księgach rachunkowych darczyńcy musi uwzględniać aspekt podatkowy, dlatego omówienie zasad ewidencji zostanie poprzedzone analizą odnośnych przepisów ustaw o podatku od towarów i usług oraz o podatku dochodowym od osób prawnych lub osób fizycznych, w zależności od statusu podatkowego darczyńcy.

 

Darowizny a podatek dochodowy

Zasadniczo darowizn oraz ofiar wszelkiego rodzaju nie uznaje się za koszty uzyskania przychodów, co wynika wprost z art. 16 ust. 1 pkt 14 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych - dalej u.p.d.o.p. - oraz art. 23 ust. 1 pkt 11 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - dalej u.p.d.o.f. Przepisy te przewidują jednak pewne wyjątki, a mianowicie dla darowizn dokonywanych między spółkami tworzącymi podatkową grupę kapitałową, a także dla wpłat na rzecz Polskiej Organizacji Turystycznej, co dotyczy podatników CIT. Ponadto kosztem uzyskania przychodów są także koszty wytworzenia lub cena nabycia produktów spożywczych, o których mowa w art. 43 ust. 1 pkt 16 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług - dalej u.p.t.u., przekazanych na rzecz organizacji pożytku publicznego w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie - dalej u.d.p.p.w., z przeznaczeniem wyłącznie na cele działalności charytatywnej prowadzonej przez tę organizację. W tym przypadku chodzi o produkty spożywcze, z wyjątkiem napojów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej 1,2% oraz napojów alkoholowych będących mieszaniną piwa i napojów bezalkoholowych, w których zawartość alkoholu przekracza 0,5%.

Jak z tego wynika, księgowanie przekazanych darowizn w ciężar pozostałych kosztów operacyjnych powinno uwzględniać podział analityczny tego konta na pozostałe koszty operacyjne stanowiące lub niestanowiące kosztów uzyskania przychodów. Drugą przesłanką dla sposobu ewidencjonowania darowizn w księgach rachunkowych darczyńców są przepisy ustaw podatkowych, umożliwiające w pewnych granicach i pod pewnymi warunkami odliczenie darowizn od dochodu stanowiącego podstawę obliczenia podatku.

Kwestię odliczania od dochodu darowizn m.in. na rzecz organizacji pożytku publicznego regulują przepisy art. 18 ust. 1 pkt 1 u.p.d.o.p. oraz art. 26 ust. 1 pkt 9 lit. a u.p.d.o.f. Należy jednak pamiętać, że odliczenia darowizn nie stosuje się w przypadku, gdy podatnik zaliczył wartość przekazanej darowizny do kosztów uzyskania przychodów na podstawie art. 16 ust. 1 pkt 14 u.p.d.o.p. lub art. 23 ust. 1 pkt 11 u.p.d.o.f.

 

Warunkiem skorzystania z prawa do odliczenia darowizn jest spełnienie określonych warunków, m.in. darowizna musi być przekazana na cele: organizacjom określonym w przepisach regulujących działalność pożytku publicznego; kultu religijnego; osób fizycznych; osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, prowadzących działalność gospodarczą polegającą na wytwarzaniu wyrobów przemysłu elektronicznego, paliwowego, tytoniowego, spirytusowego, winiarskiego, piwowarskiego, a także pozostałych wyrobów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej 1,5%, oraz wyrobów z metali szlachetnych albo z udziałem tych metali, lub handlu tymi wyrobami. 

Przekazanie darowizn musi zostać udokumentowane dowodem wpłaty na rachunek płatniczy obdarowanego lub jego rachunek w banku, inny niż rachunek płatniczy, a w przypadku darowizn innych niż pieniężne – dokumentem, z którego wynika wartość darowizny, oraz oświadczeniem obdarowanego o jej przyjęciu (art. 26 ust. 7 pkt 2 u.p.d.o.f. i art. 18 ust. 1c u.p.d.o.p.).

 

Darowizna w księgach darczyńcy a podatek od towarów i usług

Co do zasady podatnik ma prawo odliczyć VAT naliczony od wydatków, które związane są z wykonywaniem czynności opodatkowanych. Jeżeli zatem przedmiot późniejszej darowizny został zakupiony w celach handlowych, to podatnik VAT przy jego zakupie miał prawo do odliczenia podatku naliczonego według zasad ogólnych. Jeżeli jednak towary te ostatecznie zostały przekazane w darowiźnie (a nie sprzedane), zastosowanie znajduje znowelizowany od 1 kwietnia 2013 r. art. 7 ust. 2 u.p.t.u., stanowiący, że przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 u.p.t.u., czyli dostawę odpłatną, rozumie się również przekazanie nieodpłatnie przez podatnika towarów należących do jego przedsiębiorstwa, w szczególności:

  1. przekazanie lub zużycie towarów na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia,
  2. wszelkie inne darowizny

Przykłady ewidencji księgowej przekazywanych darowizn

Przykład

Darowizna środków pieniężnych

Spółka X z o.o. przekazała w darowiźnie Fundacji Z, mającej status organizacji pożytku publicznego, 100.000 zł na cele statutowe, pozwalające na odliczenie powyższej kwoty od dochodu do opodatkowania w wysokości nieprzekraczającej 10% dochodu spółki.

Dekretacja:

Wn konto 768 Pozostałe koszty operacyjne (w analityce: koszty niestanowiące kosztów uzyskania przychodów, podlegające odliczeniu od dochodu zgodnie z limitem) - 100.000 zł

Ma konto 131 Bieżące rachunki bankowe - 100.000 zł.

Komentarz: Sytuacja jest prosta. Nie wchodzi w rachubę podatek od towarów i usług. Brak jest problemów z ustaleniem wartości darowizny. Jest nią kwota podarowanych pieniędzy. Dla udokumentowania darowizny istotna jest wpłata na rachunek bankowy fundacji z zaznaczeniem celu, na który zostały przekazane pieniądze.

 

Ewidencja darowizn u obdarowanego

Sposób ewidencji księgowej otrzymanego w darowiźnie składnika aktywów uzależniony jest od tego, czy otrzymany składnik zaliczony zostanie przez obdarowanego do aktywów obrotowych, np. materiałów lub towarów, czy będzie stanowić środek trwały. Otrzymanie w darowiźnie materiałów lub towarów ewidencjonowane jest jako zwiększenie ich wartości na właściwym koncie tych aktywów, a ich równowartość zwiększa pozostałe przychody operacyjne w myśl art. 3 ust. 1 pkt 32 lit. h u.o.r.

Składniki majątku otrzymane w formie darowizny wprowadza się do ksiąg rachunkowych w wartości początkowej ustalonej na poziomie ceny sprzedaży takiego samego lub podobnego przedmiotu, czyli na poziomie cen rynkowych (w wartości godziwej). Jak wynika bowiem z art. 28 ust. 2 u.o.r., jeżeli nie jest możliwe ustalenie ceny nabycia składnika aktywów, a w szczególności przyjętego nieodpłatnie, w tym w drodze darowizny, jego wyceny dokonuje się według ceny sprzedaży takiego samego lub podobnego przedmiotu. Najczęściej jednak w umowie darowizny ustala się wartość rynkową przekazanego w darowiźnie przedmiotu, która to wartość może być podstawą do ujęcia aktywu w księgach rachunkowych jednostki obdarowanej.

 

Ewidencja księgowa otrzymanych darowizn

Przykład

Otrzymanie darowizny towarów

(materiałów, produktów)

Spółka z o.o. X otrzymała od spółki Y w darowiźnie towary o wartości 20.000 zł. Wartość towarów strony ustaliły na podstawie cen rynkowych i zapisały w umowie.

Dekretacja:

Wn konto 331 Towary - 20.000 zł

Ma konto 763 Pozostałe przychody operacyjne - 20.000 zł.

 

(...)