Zabezpieczenie udzielane jest w każdej sprawie cywilnej „podlegającej rozpoznaniu przez sąd” (art. 730 par. 1 k.p.c.). Sąd cywilny traci kompetencję do rozpoznania sprawy o roszczenie majątkowe na rzecz rozpoznania sprawy w trybie postępowania upadłościowego. Sprawa taka „powróci” bez załatwienia do sądu cywilnego w statystycznie nielicznych przypadkach. Jeżeli powróci do kompetencji sądu cywilnego dopiero po umorzeniu albo zakończeniu postępowania upadłościowego, to nie będzie miała praktycznego znaczenia dla powoda.
Czytaj też: Zabezpieczenia w sprawach frankowych z Getin Noble Bankiem budzą wątpliwości
Kontrowersyjne zabezpieczenie
Brak jest interesu prawnego w uzyskaniu zabezpieczenia, w rozumieniu art. 730 ze zn 1 par. 1 i 2 k.p.c. z uwagi na możliwość skorzystania z innych środków prawnych. Powód w związku z ogłoszeniem upadłości banku ma możliwość zgłoszenia wierzytelności i podniesienia zarzutu potrącenia. Brak jest interesu prawnego z uwagi na przejściowy brak możliwości osiągnięcia celu postępowania cywilnego. W sytuacji przejściowej utraty kompetencji sądu cywilnego, to w istocie rzeczy zabezpieczenie nie będzie służyło ochronie powoda w ramach procesu cywilnego, ale będzie się odnosiło sytuacji dziejącej się poza procesem cywilnym. Okoliczność ta pozostaje w niejakiej sprzeczności ustawowym określeniem interesu prawnego w uzyskaniu zabezpieczenia.
Czytaj w LEX: Śladkowski Mariusz, Wybrane zagadnienia z zakresu cywilnego postępowania zabezpieczającego >
Zgodnie z art. 750 k.p.c. zabezpieczenie nie może obejmować rzeczy, wierzytelności i praw, z których egzekucja jest wyłączona. Ogłoszenie upadłości banku wyłącza możliwość egzekucji ze składnika masy upadłości.
Należałoby odrzucić ewentualny pogląd, że skoro umowa kredytu jest wadliwa od momentu jej dokonania, to bank nie ma wierzytelności o zapłatę względem kredytobiorcy. Skład masy upadłości upadłego banku ustalany jest na podstawie ksiąg banku, dokumentacji, a w tym zawartych przez upadłego umów, itp. Syndyk musi przyjąć formalny dobrostan rozrachunków banku. Dotyczy to także wierzytelności z zawartych przez bank umów kredytowych. Syndyk, ustalając stan masy upadłości, nie podejmuje decyzji, które z umów zawartych przez upadłego są ważne, a które z umów są nieważne.
Prawo upadłościowe nie daje syndykowi ani kompetencji, ani obowiązku do antycypowania jakichkolwiek wadliwości tych umów, nawet jeżeli dotyczą one relacji konsumenckich. To konsument, jeżeli chce, może podjąć odpowiednie działania. Wierzytelności kredytowe banku są składnikami masy upadłości.
Dalej należy przyjrzeć się regulacji art. 146 ust. 3 p.u., zgodnie z którą, po dniu ogłoszenia upadłości niedopuszczalne jest skierowanie egzekucji do majątku wchodzącego w skład masy upadłości oraz wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu lub zarządzenia zabezpieczenia na majątku upadłego. Wierzytelności z tytułu kredytów ze swej samej natury wchodzą w skład masy upadłości. W pokazanym wcześniej scenariuszu stanu faktycznego wierzytelność banku o zapłatę raty kredytowej jest składnikiem masy upadłości. Wierzytelność pieniężna upadłego formalnie wynikająca z jego ksiąg i dokumentów wchodzi do masy upadłości w rozumieniu art. 61 -62 p.u.
Dalej zauważyć należy, że jeżeli jakikolwiek aktywo weszło na skład masy upadłości, wówczas traktowane jest przez syndyka, a także przez cały obrót prawny jako składnik masy upadłości, dopóki nie zostanie wyłączone ze składu masy w formalny sposób. Istnieje przy tym cała grupa przepisów i procedur odnosząca się do „zdejmowania” niektórych elementów ze składu masy upadłości, nawet jeżeli znalazły się w niej na „zasadzie bezwładności”.
Warunkiem zastosowania art. 146 ust. 3 p.u. nie jest „bezsporność” składnika masy upadłości. „Wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu lub zarządzenia zabezpieczenia na majątku upadłego” jest zakazane lege non distinguente bez względu na sporność czy bezsporność składnika masy. Nie jest zatem przekonywujący pogląd, że skoro zabezpieczenie ustanawiane jest w toku postępowania spornego o stwierdzenie nieważności umowy, to wspominany sposób zabezpieczenia nie jest kierowany do majątku upadłego banku, gdyż dotyczy on wierzytelności nieistniejącej. Innymi słowy, nawet uzasadnione przypuszczenie, że dany składnik majątku upadłego, stanowiący sformalizowaną masę upadłości, jest upadłemu z jakichkolwiek powodów nienależny (i nawet ze skutkiem wstecznym), nie uzasadnia traktowania go przy wykładni art. 146 ust. 3 p.u. jako nie-składnik masy.
Czytaj też w LEX: Wnoszenie pism procesowych i doręczanie orzeczeń w postępowaniu upadłościowym i restrukturyzacyjnym po nowelizacji >
„Zdjęcie” składnika z masy upadłości
„Zdjęcie” składnika z masy upadłości nie następuje w wyniku wyrażenia poglądu, ale w wyniku dopełnienia odpowiedniej procedury (art. 70 i n. p.u.). Prawo upadłościowe nakazuje bardzo szeroko określać skład masy upadłości. W przypadku gdy portfel umów kredytowych jest taki, że część z tych umów została prawomocnie uznana za wadliwe w dotychczasowych orzeczeniach, część z nich jest kwestionowana, ale nie doszło do pomocnego zakończenia sprawy, część z nich jest wykonywana zgodnie z ich treścią przez kredytobiorców, to syndyk masy upadłości nie powinien z urzędu przyjąć, że wszystkie umowy kredytowe są nieważne. W takim wypadku działałby bez podstawy prawnej. Tym bardziej, że udział w postępowaniu upadłościowym charakterze wierzyciela wymaga inicjatywy tego wierzyciela (art. 236 p.u.).
Po dniu ogłoszenia upadłości niedopuszczalne jest wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu lub zarządzenia zabezpieczenia na majątku upadłego. Nie budzi wątpliwości korelacja art. 146 ust. 3 z art. 730 i n. k.p.c. Przepis art. 146 ust. 3 pojęciowo odwołuje się do instytucji zabezpieczenia w postępowaniu cywilnym. Oprócz tego wyjątku od zakazu zabezpieczenia wskazuje na roszczenia procesowe, które podlegają zabezpieczeniu w postępowaniu zabezpieczającym.
Żądanie procesowe ustalenia wadliwości (nieważności, bezskuteczności względnej) umowy kredytu jest roszczeniem majątkowym, gdyż zmierza do realizowania prawa posiadającego bezpośredni wpływ na stosunki majątkowe powoda i jest przesłanką rozstrzygnięcia w sprawie zgłoszonej wierzytelności jak i w sprawie potrącenia, a zatem zagadnień załatwianych w postępowaniu upadłościowym. Żądanie takie nie jest zatem celem samym w sobie.
Pojęcie „niemożności wykonania zabezpieczenia” na gruncie art. 146 ust. 3 p.u. należy rozumieć jako niedopuszczalność dalszej realizacji zabezpieczenia i skorzystania z niego przez uprawnionego w okresie po ogłoszeniu upadłości, bez ograniczenia tylko do zabezpieczeń wykonalnych w drodze egzekucji (w zwykłej sytuacji kredytobiorca „wykonuje” postanowienie o zabezpieczeniu poprzez wstrzymanie płatności rat kredytu – co nie jest jednak dopuszczalne po ogłoszeniu upadłości banku).
prof. dr hab. Rafał Adamus, radca prawny, wykładowca w Katedrze Prawa Gospodarczego i Finansowego Uniwersytetu Opolskiego, arbiter w Sądzie Polubownym przy Regionalnej Izbie Gospodarczej w Katowicach
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
