Fundusz Przeciwdziałania Covid-19 powstał na mocy nowelizacji ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem Covid-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (nowelizacja za 31 marca 2020 r.). Miał zapewniać pieniądze na zwalczanie Covid-19 i przeciwdziałanie skutkom kryzysu społeczno-gospodarczego wywołanego pandemią.
- Początkowo planowano go jako państwowy fundusz celowy, czyli fundusz zdefiniowany w ramach ustawy o finansach publicznych. Zakładałoby to rygory raportowania, wydatkowania środków, określenia ich dysponenta. Jednak „nocną wrzutką” został zamieniony na fundusz działający przy Banku Gospodarstwa Krajowego – zaznacza dr Sławomir Dudek, prezes Instytutu Finansów Publicznych.
Fundusz covidowy jest największym funduszem funkcjonującym w Banku Gospodarstwa Krajowego.
Nieprzejrzyste finanse publiczne
Najwyższa Izba Kontroli w jednej z konkluzji w analizie wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej w 2022 r. zauważa, że cel utworzenia funduszu został określony na tyle ogólnie, że jest de facto narzędziem do finansowania otwartego katalogu zadań mogących podlegać zmianom w dowolnym czasie i zakresie.
Stało się to jedną z przyczyn negatywnej oceny Kolegium NIK zawartej w opinii w sprawie absolutorium dla Rady Ministrów za 2022 r.
NIK zauważa, że z funduszu covidowego finansowano:
- świadczenia opieki zdrowotnej, diagnostykę, rehabilitację i fizjoterapię,
- zakupiono szczepionki, testy, leki i sprzęt,
- tworzenie tymczasowych szpitali, punktów diagnostycznych i punktów szczepień.
Poza tym:
- wsparto sektor turystyczny,
- wypłacano dodatek węglowy, dodatki dla gospodarstw domowych z tytułu wykorzystywania niektórych źródeł ciepła, dodatek elektryczny oraz rekompensaty dla przedsiębiorstw energetycznych i sprzedawców gazu ziemnego,
- środki przeznaczono na Rządowy Fundusz Inwestycji Lokalnych i Rządowy Fundusz Polski Ład: Program Inwestycji Strategicznych. Z tych pieniędzy finansowano inwestycje takie jak unowocześnianie i rozbudowa infrastruktury wodno-kanalizacyjnej, oświetleniowej, drogowej i komunikacyjnej.
- Przyznając te środki, nie zapewniono jednolitych ani przejrzystych zasad ich podziału - stwierdziła NIK.
Czytaj w LEX: Żmuda-Matan Kamila, Status prawny Funduszu Przeciwdziałania COVID-19 – nowe instrumentarium w polityce finansowej >
Fundusz Covidowy po epidemii
Przypomnijmy, że z analiz Fundacji Batorego wynika, że Program Inwestycji Strategicznych (a więc finansowanych m.in. z Funduszu covidowego) hojniej obdarował samorządy rządzone przez włodarzy związanych z PiS. Podobnie było przy realizacji wniosków w przypadku Rządowego Funduszu Inwestycji Lokalnych (RFIL). To wtedy przedstawiciele rządu wręczali samorządowcom „tekturowe czeki” z przyznanymi kwotami.
Zdaniem dr. Sławomira Dudka obecnie, czyli po zakończeniu stanu zagrożenia epidemicznego, nie ma żadnego uzasadnienia dla funkcjonowania Funduszu covidowego. – Jest równoległym budżetem, nazywanym rajem wydatkowym premiera Mateusza Morawieckiego, bo on jednoosobowo decyduje o wydatkach. Fundusz covidowy pozwala na prowadzenie budżetu wyborczego na serwetce – zaznacza.
Fundusz Covidowy zasysa pieniądze z NFZ i zyski NBP
Pod koniec ubiegłego roku Sejm uchwalił przepisy (projekt rządowy nowelizacji ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz niektórych innych ustaw), na podstawie których Fundusz Covidowy może być w 2023 r. zasilony pieniędzmi z funduszu zapasowego NFZ w kwocie do 5,5 mld zł.
Czytaj także: Program szczepień na Covid-19 nie zakończy się 1 lipca
- Fundusz Przeciwdziałania Covid zabiera pieniądze, które mogłyby być przeznaczone na świadczenia. Według mojej wiedzy z 5,5 mld zł już zabrano niespełna połowę tej kwoty – mówi Wojciech Wiśniewski z Public Policy. Podkreśla też, że w projekcie planu finansowego NFZ na 2024 r. nie żadnych planowanych dodatkowych przychodów dla NFZ z Funduszu Covidowego.
Zgodnie z przepisami pieniądze z funduszu zapasowego NFZ, które trafią do Funduszu Covidowego, mają być przeznaczone na finansowanie zadań dotyczących ochrony zdrowia. – Kilka miliardów złotych być może trzeba będzie spisać na straty, bo przeterminują się szczepionki – zauważa Wojciech Wiśniewski. - Dzięki temu dalsze wydatki związane ze szczepieniami przeciw COVID-19 nie będą obciążać budżetu państwa i te pieniądze będą mogły być przeznaczone na inne cele – zauważa.
Przy czym, o ile NFZ działa w oparciu o ustawę o finansach publicznych, jego budżet jest transparentny, publikuje sprawozdania, to nad Funduszem Covidowym nie ma kontroli.
Wcześniej, zanim sięgnięto po pieniądze ze składek zdrowotnych, w 2022 r. do Funduszu Covidowego były przekazywane dochody z wpłat z zysku NBP oraz ze sprzedaży uprawnień do emisji gazów cieplarnianych.
Początkowo – jak wyjaśnia dr Sławomir Dudek – Fundusz Covidowy emitował swoje obligacje, nie zabierał pieniędzy z budżetu. – Obecnie rząd pomniejsza wpływy oficjalnego budżetu. To aberracja polegająca na przelewaniu pieniędzy do szarej strefy budżetu – mówi. - Fundusz Covidowy to szara strefa budżetu, nad którym nie mają kontroli posłowie, nie mają do niego dostępu obywatele, nie ma zasad sprawozdawczości - dodaje.
Czytaj w LEX: Kuca Grzegorz, Problem deprecjonowania budżetu państwa >
NIK zauważa, że w latach 2020-2021 do budżetu państwa wpłynęły wysokie dochody z tytułu sprzedaży uprawnień do emisji gazów cieplarnianych oraz wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego. W trakcie 2022 r. istotna część środków z tych dwóch źródeł (łącznie 18,6 mld zł) została przekazana do Funduszu Przeciwdziałania Covid-19.
Ponad 90 proc. środków przekazanych z budżetu państwa na rzecz funduszy obsługiwanych przez Bank Gospodarstwa Krajowego (30,3 mld zł) zasiliło Fundusz Przeciwdziałania Covid-19. Środki z budżetu państwa stanowiły w 2022 roku 77,3 proc. wpływów tego funduszu. Niemal 44 proc. wydatków funduszy (46,4 mld zł) zrealizowano z Funduszu Przeciwdziałania Covid-19.
Czytaj w LEX: Dorosz-Kruczyński Jakub, Rządowe fundusze celowe a samodzielność jednostek samorządu terytorialnego w latach 2018–2021 >
Fundusz Covidowy zniknie nieprędko
W kwietniu Ministerstwo Finansów poinformowało, że planowana jest konsolidacja finansów publicznych. To znaczy, że budżet państwa będzie przejmował finansowanie zadań realizowanych przez niektóre fundusze w BGK. – Oznaczać to będzie, że na rzecz tych funduszu nie będzie już zaciągany dług – podkreślał resort finansów. Także w kwietniu portal 300gospodarka.pl podał, że Wieloletni Plan Finansowy Państwa (dokument wysyłany przez rząd co roku Komisji Europejskiej) przyjęty przez rząd zakłada przejęcie przez budżet państwa „zadań realizowanych przez Fundusz Przeciwdziałania Covid-19”.
Czytaj także na Prawo.pl: Nie będzie stanu zagrożenia, ale Covid-19 w systemie zostanie na dłużej
Dr Sławomir Dudek zauważa jednak, że co prawda rząd zgłosił w harmonogramie prac projekt nowelizacji ustawy o finansach publicznych, który zakładał włączenie funduszy BGK do budżetu. – Jednak o ile projekt jest procedowany, to tej części w nim nie ma – podkreśla.
- Fundusz covidowy powinien być wygaszony, a gospodarka państwa powinna być prowadzona w budżecie państwa. Należy przywrócić rangę konstytucyjną budżetowi państwa – konkluduje Sławomir Dudek.
NIK zauważa, że na koniec 2022 r. wystąpiła rekordowa, wynosząca 302,6 mld zł, różnica pomiędzy długiem publicznym obliczanym według metodologii unijnej a ustalanym według zasad krajowych. - Różnica ta była głównie wynikiem ujmowania w długu sektora instytucji rządowych i samorządowych zobowiązań zaciągniętych w celu sfinansowania zadań państwa ze środków funduszy pozabudżetowych obsługiwanych przez Bank Gospodarstwa Krajowego, w szczególności: Funduszu Przeciwdziałania Covid-19, Funduszu Pomocy i Funduszu Wsparcia Sił Zbrojnych oraz zadłużenia Polskiego Funduszu Rozwoju S.A. – zaznacza NIK.
Poza tym, co zauważa NIK, premier nie przekazał ministrowi finansów planu finansowego Funduszu Przeciwdziałania Covid-19 (największego funduszu funkcjonującego w Banku Gospodarstwa Krajowego), w terminie pozwalającym na ujęcie jego wydatków w regule wydatkowej.
Ministerstwo Finansów uważa, że uwagi NIK "są ogólnymi uwagami, co do zachowania konwencjonalnych, podręcznikowych zasad finansów publicznych, a nie do nieprawidłowej realizacji ustawy budżetowej". Wiceminister finansów Sebastian Skuza w połowie czerwca podkreślił, że "w obliczu pandemii oraz kryzysu energetycznego konieczne było użycie znacznie szybszego i bardziej elastycznego sposobu finansowania niż tradycyjne finansowanie budżetowe".
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
