Radny gminny ma obowiązek brać udział w sesjach rady gminy, w posiedzeniach jej komisji oraz wykonywać inne czynności, które dotyczą reprezentowania interesów mieszkańców gminy (np. przyjmować ich postulaty i prezentować organom gminy). Ponadto, w ramach wykonywania mandatu ma m.in. prawo wglądu w działalność urzędu gminy, spółek z udziałem gminy, spółek handlowych z udziałem gminnych osób prawnych oraz zakładów i przedsiębiorstw gminnych. Może kierować do wójta interpelacje i zapytania w sprawach dotyczących gminy, a także reprezentować gminę na zgromadzeniu związku międzygminnego. Za ich realizację nie pobiera wynagrodzenia – radny sprawuje mandat społecznie. Wydatki i ewentualne straty radnego kompensuje obowiązkowo wypłacana dieta, której wysokość oraz zasady wypłacania uchwala rada gminy. Kompensata powinna być możliwie najpełniejsza. Częste, ale wadliwe prawnie, jest ustalanie diety tylko za udział w sesji rady gminy i na posiedzeniach jej komisji lub komitetu audytu.
Treść uchwały w sprawie diety
Uchwała w sprawie diety radnych dotyczy określonego czasu. Pozbawione podstaw prawnych byłoby ustalenie przez radę diet jednorazowo za uczestnictwo w konkretnej sesji. Radny ma prawo do otrzymania diety jako świadczenia finansowego powiązanego z realizacją przez niego mandatu. Niedopuszczalne jest zatem przyjęcie takiej metody przyznawania diety, która zbliży ją do stałego miesięcznego wynagrodzenia, które jest wypłacane bez względu na rozmiar poniesionych w danym miesiącu kosztów czy liczbę wykonanych czynności związanych z obowiązkami radnego.
Dopuszczalne jest określanie konkretnej stawki diety za określoną jednostkę czasu (na dzień) w danym okresie rozliczeniowym (np. tygodniowym, miesięcznym lub kwartalnym), ale stawka dzienna powinna być bezpośrednio powiązana z rzeczywistą liczbą dni wykonywania obowiązków radnego (np. udział w sesjach, udział w komisjach rady, pełnienie dyżurów radnego, działania radnego na terenie) w tym przyjętym okresie. Ważne jest, by uchwała uwzględniała zmniejszenie wysokości diety za te dni, w których radny nie pełnił swojej funkcji (bez względu na powód).
Wysokość diety radnego nie pozwoli się wzbogacić
Ustawa o samorządzie gminnym określa wyłącznie maksymalną wysokość diety. Daje to gminom pole manewru, by dopasować wysokość diety do kosztów lub utraconych zysków radnych, ale też możliwości finansowych gminy. Powyższe oznacza, że wysokość diet może i w praktyce różni się między poszczególnymi gminami.
Każdy radny ma prawo do diety, a rada gminy może wyłącznie określić zasady, na jakich będzie ona przysługiwać. Rada nie może pozbawić radnego wypłaty należnej mu diety, przez uchwalenie kryteriów przyznawania diety, które dadzą taki skutek albo uchwalić je na minimalnym poziomie np. 0 zł.
Wysokość diety musi być na tyle zróżnicowana, by mogła uwzględniać funkcję pełnioną przez radnego. Np. czynności przewodniczącego i wiceprzewodniczącego rady gminy, a także przewodniczącego (i wiceprzewodniczącego) komisji rady gminy, osoby reprezentującej gminę w innych podmiotach (np. zgromadzeniu związku międzygminnego), członkostwo w komitecie audytu. Wielkość tego zróżnicowania jest ustalana w uchwale przez samych radnych. Tak ustalona wysokość diety nie może przekroczyć maksymalnej dopuszczalnej diety dla danej gminy. Sporna jest powszechna w praktyce zasada ustalenia prawa do diety wyłącznie za udział w sesjach i komisjach, w których radny pełni funkcję, przy jednoczesnym pominięciu innych obowiązków radnego.
Maksymalną dopuszczalną wysokość diety radnego ustawodawca powiązał z liczbą mieszkańców gminy, w której radny uzyskał mandat. Radnemu w ciągu jednego miesiąca przysługuje dieta do:
- 100 proc. maksymalnej wysokości diety w gminach powyżej 100 tys. mieszkańców;
- 75 proc. maksymalnej wysokości diety w gminach od 15 tys. do 100 tys. mieszkańców;
- 50 proc. maksymalnej wysokości diety w gminach poniżej 15 tys. mieszkańców.
Właściwa wysokość diet przysługujących radnemu nie może łącznie przekroczyć w ciągu miesiąca 2,4-krotności kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe na podstawie przepisów ustawy z 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej.
Rada ma swobodę ustalania zasad wypłacania diet radnym, stąd wywodzone jest jej prawo do uchwalenia zasad obniżenia diety radnego w przypadku uchylania się od obowiązków zwieranych z wykonywaniem mandatu. Uchwała może wprowadzać jednocześnie usprawiedliwienie nieobecności.
Dieta ryczałtowa jest możliwa, ale ostrożnie
Dieta radnego może być ustalona w sposób ryczałtowy. Rada gminy powinna jednak pamiętać, że powinien on stanowić odzwierciedlenie rzeczywiście poniesionych wydatków, względnie rzeczywiście nieosiągniętego dochodu radnego. Dlatego, w takiej sytuacji należy uwzględnić zasady redukowania wysokości diety w razie nieobecności radnego na sesjach rady i posiedzeniach jej komisji albo niewykonywania innych obowiązków przez radnego.
Niedopuszczalna byłaby sytuacja, gdyby radny otrzymywał miesięcznie zryczałtowaną dietę, nie wykonując swoich obowiązków, a tym samym nie ponosząc żadnych kosztów związanych z pełnieniem tej funkcji. Mechanizm potrąceń musi przewidywać obniżenie kwoty ryczałtu adekwatnie do zmniejszenia aktywności radnego w danym miesiącu. Jeżeli radny w danym miesiącu nie podejmuje żadnej aktywności mandatowej (np. wskutek choroby), dieta nie będzie mu przysługiwać.
Uchwała to akt prawa miejscowego
Uchwała w sprawie diety podjęta na podstawie art. 25 ust. 4 u.s.g. jest aktem prawa miejscowego i podlega obowiązkowemu ogłoszeniu we właściwym wojewódzkim dzienniku urzędowym. Zawiera bowiem normy o charakterze generalnym, a jej postanowienia kształtują w sposób bezpośredni prawa pewnej kategorii potencjalnych adresatów. Kwestia diet radnych niewątpliwie ma też znaczenie dla organizacji instytucji gminnych i odnosi się do zarządu mieniem gminy (wydatkami organizacyjnymi, związanymi z pracą organu stanowiącego – rady gminy). Tego dotyczy także uchwała rady gminy w sprawie diet, gdyż ustala ona normy generalne dla pewnej kategorii odbiorców, nieokreślonych imiennie.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
