Rada Miasta stwierdziła wygaśnięcie mandatu radnego. Uzasadniła, że radny, w związku ze zmianą miejsca prowadzenia działalności gospodarczej oraz sytuacją osobistą przestał mieszkać na terenie miasta w którym uzyskał mandat, tym samym utracił prawo wybieralności. Radny złożył skargę, zaprzeczając tym ustaleniom. Podkreślał, że rada nie umożliwiła mu ustosunkowanie się do sprawy przed podjęciem uchwały.
Radny był chory, ale uchwalę można było podjąć
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę. Wskazał, że z ustalonych w sprawie okoliczności wynikało, że skarżący przestał zamieszkiwać na terenie miasta. W innym miejscu prowadzi też swoje gospodarstwo domowe, skupia swoje życie prywatne i zawodowe.
Sąd zauważył, że skarżący nie wykazał w toku postępowania jakiekolwiek inicjatywy procesowej. Nie przedstawił własnego stanowiska w sprawie, jak też nie zawnioskował o przeprowadzenie dowodów, pozwalających obalić twierdzenia organu. Nie zdołał zatem wykazać, że stale zamieszkuje na terenie gminy.
Odnosząc się do zarzutu o niewstrzymanie prac nad uchwałą w związku z chorobą radnego, sąd wyjaśnił, że art. 383 par. 2 kodeksu wyborczego zakreśla radzie miesięczny termin na podjęcie uchwały, liczony od dnia wystąpienia przyczyn wygaśnięcia mandatu. Ustawodawca nie przewidział zatem "wstrzymania procedowania uchwały" z jakiegokolwiek powodu. Radny ma prawo złożyć wyjaśnienia, ale nie jest to jego obowiązek. Tym samym, jeżeli wyjaśnień nie złożył (niezależnie od przyczyny), radni gminni nadal są władni podjąć uchwałę.
Czytaj w LEX: Wygaśnięcie mandatu radnego wskutek odmowy złożenia ślubowania >>
Istotne pojęcie „stałego zamieszkania”
Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżony wyrok. Uzasadnił, że podstawą uchwały radnych był art. 383 par. 1 pkt 2 kodeksu wyborczego, zgodnie z którym wygaśnięcie mandatu radnego następuje w przypadku m.in. nieposiadania prawa wybieralności w dniu wyborów. Stwierdzenie wygaśnięcia mandatu radnego wymagało zatem ustalenia, czy radny posiadał prawo wybieralności w dacie wyborów samorządowych bądź, czy w późniejszym okresie go nie utracił.
Zobacz również: Tajemnica korespondencji radnych - dobre praktyki >
Prawo wybierania (czynne prawo wyborcze) ma w wyborach do rady gminy ma obywatel polski oraz obywatel Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, oraz stale zamieszkuje na obszarze tej gminy. Natomiast prawo wybieralności (bierne prawo wyborcze) do rady gminy ma osoba mająca prawo wybierania tych organów. O biernym prawie wyborczym w wyborach do rady gminy (miasta), przesądza zatem cenzus wieku oraz miejsca zamieszkania (domicyl). To ostatnie pojęcie zostało doprecyzowane w art. 5 pkt 9 kodeksu wyborczego, w którym wskazano, że pod pojęciem "stałego zamieszkania" należy rozumieć zamieszkanie w określonej miejscowości pod oznaczonym adresem z zamiarem stałego pobytu. Ustawodawca prawa wyborczego do organów stanowiących jednostek samorządu nie związał natomiast z miejscem stałego zameldowania.
Dla oceny stałego miejsca pobytu nie należy jednak kierować się wyłącznie oświadczeniami osoby zainteresowanej czy wizją mieszkania ujawniającą jego rzeczy osobiste. Konieczne jest uwzględnienie okoliczności zewnętrznych mogących świadczyć o tym, że dana osoba rzeczywiście zamierza stale przebywać w danej miejscowości.
Czytaj w LEX: Wygaśnięcie mandatu radnego wskutek niezłożenia oświadczenia majątkowego >>
Zmiana miejsca zamieszkania musi być niewątpliwa
Zdaniem NSA w tej sprawie organy, a w ślad za nimi sąd I instancji, błędnie uznały, że zaistniały dowody przesądzające stałe miejsce zamieszkania radnego poza miejscowością, w której uzyskał mandat. Tymczasem jedynymi dowodami, na których procedowano uchwałę były zeznania świadków, którzy twierdzili, że radny od dłuższego czasu nie zamieszkuje w swoim mieszkaniu. Okoliczności wskazane w oświadczeniach świadków nie zostały jednak zweryfikowane innymi dowodami. Brak takich dowodów uniemożliwiał radzie zastosowanie wobec jednego ze swoich członków przepisu art. 383 par. 2 kodeksu wyborczego.
NSA podkreślił, że instytucja wygaśnięcia mandatu radnego nie może być bowiem wykorzystywana instrumentalnie. Z tego względu wygaszenie mandatu radnego powinno być stosowane z wyjątkową rozwagą, przy jednoczesnej dogłębnej i wnikliwej analizie przesłanek warunkujących podjęcie uchwały. Temu służyć ma również, przewidziane w art. 383 par. 3 kodeksu wyborczego, umożliwienie radnemu złożenia wyjaśnień przed podjęciem uchwały. Właściwe byłoby zatem ustalenie przez radę, czy pod wskazanym adresem radny stale przebywa, czy koncentrują się tu jego interesy życiowe, czy jest w miejscu tym widywany przez sąsiadów. Rada mogłaby też zażądać przedłożenia przez radnego dokumentu własności lub najmu lokalu, oświadczeń o stałym zamieszkaniu złożonych przez osoby wspólnie zamieszkujące z nim w danym lokalu lub właściciela (w przypadku najmu) czy sąsiadów. Mogłaby też przejrzeć dokumenty związane z bieżącymi sprawami np. rachunki za gaz, energię elektryczną, telefon albo dokumenty urzędowe jak odpis z CEIDG czy zaświadczenia z rejestru wyborców gminy. Dopiero, z odwołaniem się do poczynionych ustaleń sąd mógłby uznać, że uchwała w przedmiocie wygaśnięcia mandatu radnego została należycie rozważona i uzasadniona.
Czytaj w LEX: Wygaśnięcie mandatu radnego wskutek utraty prawa wybieralności lub braku tego prawa w dniu wyborów >>
Biorąc pod uwagę, że organ oparł się w tej sprawie wyłącznie na oświadczeniach świadków, a radnego nie wysłuchał, nie może dziwić, że w uchwale wskazano wyłącznie na okoliczność, że wygaszenie mandatu następuje wobec zmiany miejsca zamieszkania "w związku ze zmianą miejsca prowadzenia działalności gospodarczej oraz sytuacją osobistą".
Wyrok NSA z 13 czerwca 2023 r., sygn. akt III OSK 2348/22
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
