Od 1 marca, zgodnie z uchwaloną 13 stycznia 2023 r. nowelą ustawy z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, obywatele Ukrainy - uchodźcy wojenni mają partycypować w kosztach wyżywienia i zakwaterowania. Ustawa uzależnia możliwość korzystania ze zbiorowego zakwaterowania, w okresie dłuższym niż 120 dni, a przed upływem 180 dni od dnia wjazdu na terytorium RP, od posiadania numeru PESEL.

  • Po upływie 120 dni od dnia pierwszego wjazdu obywatela Ukrainy do Polski ma on partycypować w 50 proc. w kosztach zakwaterowania i wyżywienia zbiorowego, nie więcej niż 40 zł za osobę dziennie.
  • Po upływie 180 dni od dnia pierwszego wjazdu partycypacja już do 75 proc. kosztów udzielonej pomocy, nie więcej niż 60 zł za osobę dziennie.

Sprawdź w LEX: Czy obywatel Ukrainy musi najpierw uiścić 50% kosztów zapewnienia pomocy, żeby podmioty wskazane w ustawie mogły partycypować w pozostałej części do pokrycia? >

 

Zamknięty katalog w ustawie, ale są względy humanitarne

Ustawa w art. 12 ust 17c wskazuje jednocześnie katalog osób, do których nie będą miały zastosowania te zasady:

  • mających orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności;
  • sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną posiadającą polskie orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności;
  • które ukończyły 60. roku życia - w przypadku kobiet bądź 65. roku życia - w przypadku mężczyzn;
  • w ciąży i wychowujących dziecko do 12. miesiąca życia;
  • samotnie sprawujących opiekę nad trojgiem i więcej dzieci;
  • małoletnich;
  • będących opiekunem tymczasowym ustanowionym dla ma dla małoletniego, o którym mowa w art. 25a ust. 1 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy.
  • które znajdują się w trudnej sytuacji życiowej, uniemożliwiającej ich udział w kosztach pomocy.

Przepisy ustawy określają, że  wojewoda oraz samorządy i NGO, które prowadzą takie miejsca zbiorowego zakwaterowania, oceniają możliwość partycypacji w kosztach pomocy osób które znajdują się trudnej sytuacji życiowej, kierując się względami humanitarnymi.

Właśnie do tej przesłanki humanitarnej mają zastrzeżenia samorządy i wskazują, że nowelizacja jest nieprecyzyjna, nie wskazuje procedur określających zasady postępowania w tych sprawach ani formy rozstrzygania w przypadkach, zwolnienia obywatela Ukrainy z obowiązku uiszczania tych kosztów. Nie  wiadomo też w jaki sposób jednostki samorządu terytorialnego mają należne kwoty z tytułu partycypacji egzekwować. I z jakich środków opłacać koszt egzekucji.

Sprawdź w LEX: Jakie kryteria należy stosować w celu określenie czy dana osoba znajduje się w "trudnej sytuacji życiowej"? >

Czytaj w LEX: Pomoc obywatelom Ukrainy z inicjatywy jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków >

 

Ankiety pokażą kto nie zapłaci i dlaczego

Podczas posiedzenia Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego przedstawiciele rządu podkreślali, że celem przepisów jest zmobilizowanie uchodźców do aktywizacji zawodowej oraz do samodzielnego funkcjonowania na terytorium RP, a nie do bezdomności. Dlatego właśnie poza zamkniętym katalogiem wyłączeń z odpłatności, w ustawie zawarto przesłankę ogólną (trudną sytuację życiową), ocenną, bo nie da się wyliczyć wszystkich możliwych przypadków trudności z usamodzielnieniem się. Poznaniu tych powodów mają służyć ankiety przygotowane przez wojewodów.

- Dzięki ankietom poznajemy sytuację życiową uchodźców i będziemy mogli odpowiednio zareagować. Uruchamiamy organizacje pozarządowe, by pomóc uchodźcom stanąć na nogi – powiedział Grzegorz Ziomek, dyrektor Departamentu Administracji Publicznej w MSWiA. Podkreślił, że o ile osoby, które spełniają przesłanki z katalogu zamkniętego, wypełnią ankietę jednorazowo, o tyle osoby zwolnione z partycypacji w kosztach z innych przyczyn, będą ją wypełniać cyklicznie co trzy miesiące. A jeśli w tym czasie nie podejmą pracy i nie będą uczestniczyć w zajęciach aktywizacyjnych, to wojewodowie we współpracy z samorządami relokują je do miejsc o niższym standardzie. To rozwiązanie powinno zmotywować uchodźców do szukania pracy.

- Wojewodowie mają pełną wiedzę ile osób jest zwolnionych, ile osób dotyczy stosowanie humanitarnej przesłanki, ile osób powinno płacić. Tutaj jest rola wojewodów, żeby podejmować decyzje o relokacji - powiedział wiceminister spraw wewnętrznych i administracji Paweł Szefernaker.

Sprawdź w LEX: Czy w ramach ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy można zorganizować półkolonie lub zajęcia integracyjne dla dzieci z Ukrainy? >

Zobacz wzory dokumentów w LEX:

 

Różnie w różnych województwach

Dorota Bąbiak-Kowalska, radca prawny, dyrektor ds. prawnych i administracyjnych -operacyjnych w biurze Unii Metropolii Polskich wskazuje, że mimo zapewnień ministra, z sygnałów, które docierają do biura wynika, że w różnych województwach sytuacja wygląda różnie.

- Są wojewodowie, którzy bardzo rzetelnie, już nawet od dwóch miesięcy przygotowywali się do wdrożenia tych przepisów we współpracy z samorządami. Opracowali wzory dokumentów, ale z drugiej strony są województwa, w których nie wiadomo jak ma wyglądać weryfikacja. Czy wystarczy złożyć samo oświadczenie, że dana osoba znajduje się w trudnej sytuacji życiowej, czy też trzeba przedłożyć jakieś inne zaświadczenia i dodatkowe dokumenty. W niektórych województwach nie zostali powołani nawet koordynatorzy, którzy mieli kontaktować się w tej sprawie z samorządami – mówi Dorota Bąbiak-Kowalska.

Grzegorz Kubalski, radca prawny, zastępca dyrektora biura Związku Powiatów Polskich wskazuje, że to dopiero pierwsze dni obowiązywania nowych przepisów. Czas pokaże czy rozwiązania, za które teraz odpowiadają wojewodowie sprawdzą się.

Sprawdź w LEX: Czy powiat, realizujący na polecenie wojewody zadanie zakwaterowania i wyżywienia uchodźców, może przyjąć fakturę, wystawioną przez urząd miejski, w celu jej opłacenia ze środków wojewody? >

 

Sytuacja mieszkaniowa uchodźców z Ukrainy w Polsce

Ewa Bończak-Kucharczyk

Sprawdź  

W Krakowie uchodźcy opuszczą cześć akademików

Według danych MSWiA, obecnie w Polsce jest 130 tys. miejsc zbiorowego zakwaterowania, w których zakwaterowanych jest około 80 tys. uchodźców. Łącznie to ponad 3,5 tys. punktów zarządzanych głównie przez wojewodów i samorządy. W przypadku np. województwa małopolskiego z tej formy pomocy korzysta ok. 16 tys. uchodźców. Najwięcej osób w ramach tej bazy znalazło schronienie w powiecie nowotarskim (ponad 2,3 tys.), nowosądeckim (ok. 1,9 tys.), Krakowie (ok. 1,6 tys. - W akademikach przebywa obecnie ponad 800 uchodźców – wylicza wojewoda małopolski Łukasz Kmita.

Do Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego dotychczas wpłynęły 353 wnioski obywateli Ukrainy zamieszkujących akademiki o nieodpłatny pobyt, z czego 26 zostało wycofanych, 3 zaopiniowane negatywnie, 324 pozytywnie, pozostałe czekają na uzupełnienie.

Sprawdź w LEX: Czy w ramach pomocy obywatelom Ukrainy, jednostka zarządzająca żłobkami może zakupić z wyłączeniem stosowania ustawy Prawo zamówień publicznych meble, materace, łóżeczka, pościel, kubki, łyżeczki krzesełka dziecięce? >

Wojewoda nie ukrywa, że jeśli chodzi o bazę noclegową w akademikach Akademii Górniczo-Hutniczej i Uniwersytetu Jagiellońskiego ponad 300 uchodźców będzie musiało je opuścić do końca marca i kwietnia m.in. z powodu tego, że powstanie tam  baza noclegowa Igrzysk Europejskich. Jak wyjaśnia wojewoda, ze względu na zmianę zapisów specustawy, część uchodźców podejmuje decyzję o opuszczeniu obiektów we własnym zakresie. Z pozostałymi rodzinami prowadzone są indywidualne rozmowy.

- Części osób nie zależy na lokalizacji miejsca zakwaterowania w Krakowie – w ich przypadku przedstawiamy miejsca w powiatach przylegających oraz na terenie całego województwa. Oferujemy przy tym pomoc logistyczną oraz wsparcie psychologiczne. Każde nowe miejsce, które jest im proponowane, umożliwia bezpieczne zamieszkanie oraz zapewnienie dzieciom żłobka czy szkoły. Co do zasady proponujemy alternatywne lokalizacje na terenie Krakowa i powiatu krakowskiego, tak aby przeprowadzka przebiegła w jak najszerszym stopniu sprawnie i płynnie – tłumaczy wojewoda małopolski Łukasz Kmita.

Pierwsze informacje o liczbie wniosków i decyzjach zwalniających uchodźców z opłat będą znane po 5 kwietnia 2023 r.  Zgodnie bowiem z przepisami ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy  w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa,  podmioty realizujące usługi w zakresie zakwaterowania i całodziennego wyżywienia zbiorowego dla obywateli Ukrainy, są obowiązane za każdy miesiąc kalendarzowy w terminie do 5 dnia miesiąca przekazywać  jednostce samorządu terytorialnego informacje m.in. o korzystaniu  ze zwolnień z partycypacji.

Sprawdź w LEX:

Czy Ukrainka, która obecnie przebywa w szpitalu może ubiegać się o świadczenie pieniężne za zapewnienie zakwaterowania i wyżywienia własnym dzieciom? >

Co zrobić gdy organ ma wątpliwości co do prawidłowości złożonego wniosku o wypłatę świadczenia pieniężnego za zapewnienie zakwaterowania i wyżywienia obywatelowi Ukrainy? >

Przez jaki okres gmina może przedłużać przyznanie świadczenia za zapewnienie zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy? >