Każda z gmin ma możliwość udzielania różnego rodzaju ulg zarówno w stosunku do zobowiązań podatkowych, jak i niepodatkowych. Dlatego warto przyjrzeć się wynikom kontroli NIK zawartym w informacji opublikowanej w grudniu 2009 r., szczególnie w aspekcie zobowiązań podatkowych, gdzie wykazano najwięcej nieprawidłowości.

Należy zwrócić uwagę, że NIK negatywnie ocenił działalność wybranych gmin, które zostały skontrolowane. Wskazano na szereg nieprawidłowości, w tym dowolność w wydawaniu decyzji, nieznajomość lub niewłaściwą interpretację przepisów. Z tego powodu warto uporządkować wiedzę na temat regulacji prawnych oraz ich stosowania, uwzględniając wnioski pokontrolne NIK.

W odniesieniu do podatków, z których dochody stanowią zasilenie budżetów gmin (np. od nieruchomości, rolnego, leśnego), odpowiednie procedury udzielania ulg zostały określone w Ordynacji podatkowej (dalej: o.p.) – w rozdziale 7a działu III. Organem właściwym jest wójt, burmistrz, prezydent miasta. Zgodnie z art. 67a o.p. ulga może polegać na:
 odroczeniu terminu płatności podatku;
 rozłożeniu opłaty podatku na raty;
 odroczeniu zapłaty zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę lub odsetek;
 rozłożeniu na raty zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę lub odsetek;
 umorzeniu w całości lub w części zaległości podatkowej, odsetek za zwłokę lub opłaty prolongacyjnej.


Szczegółowe przepisy dotyczą udzielania powyższych ulg przedsiębiorcom, w następujących formach:
 ulgi, które nie stanowią pomocy publicznej;
 ulgi, które stanowią pomoc de minimis – w zakresie i na zasadach określonych w bezpośrednio obowiązujących aktach prawa wspólnotowego dotyczących pomocy w ramach tej zasady;
 ulgi, które stanowią pomoc publiczną.

Decyzje o udzieleniu ulgi mają charakter uznaniowy, ponieważ warunkiem wydania pozytywnej decyzji jest zaistnienie w sprawie ważnego interesu podatnika bądź interesu społecznego. Jak w wypadku każdej decyzji uznaniowej na pracowniku rozpatrującym sprawę ciąży obowiązek szczegółowego uzasadnienia rozstrzygnięcia, w tym również podanie argumentów przemawiających za podjęciem konkretnej decyzji. Pozwala to uniknąć między innymi podejrzeń co do korupcjogennych uwarunkowań wydawanych rozstrzygnięć.

Zawarte w raporcie NIK i szczegółowo opisane nieprawidłowości mogą stanowić wskazówkę, jakich błędów należy się wystrzegać w postępowaniach administracyjnych; należą do nich:
– nieuzasadniona przewlekłość postępowań;
– błędy w dokumentowaniu postępowań – brak opisu stanu faktycznego sprawy, m.in. przesłanek uzasadniających przyznanie ulgi;
– udzielanie ulg na kwoty przekraczające przekazane pracownikom upoważnienia do wydawania decyzji.

Należy również pamiętać o treści art. 210 § 5 o.p., który stanowi, że nawet udzielenie ulgi w całości zgodnie z wnioskiem strony nie umożliwia odstąpienia od sporządzenia uzasadnienia.

Szczegółową kontrolą zostały objęte decyzje związane z udzieleniem ulg podatkowych osobom prowadzącym działalność gospodarczą. Czynności sprawdzające NIK wykazały, że częstą praktyką jest udzielanie tym samym podmiotom gospodarczym wielokrotnych ulg. Udział tego typu koncesji w ogólnej kwocie zwolnień wynosił w badanych gminach od 71% do 93%. Co ważne, około 90% wniosków zostało rozpatrzonych pozytywnie. NIK wskazuje również na przypadki, gdy początkowo były wydawane decyzje negatywne, a następnie – bez wyjaśnień – udzielano wnioskowanych ulg.

Konsekwencje płynące z raportu NIK wskazują jednoznacznie na potrzebę wnikliwego prowadzenia postępowań w sprawie udzielania ulg, stanowią one bowiem istotny instrument prowadzenia polityki gminy w jej aspekcie gospodarczym. Nie mogą być jednak udzielane w sposób nieprzemyślany albo nierzetelny, ponieważ rodzi to podejrzenia co do prawidłowości działań jednostek samorządowych. Może również być oceniane negatywnie ze względu na zasadę równości, ponieważ ulgi mogą spowodować zmiany w pozycji podmiotów je uzyskujących w stosunku do otoczenia gospodarczego, czyli innych przedsiębiorców.

Dlatego ważną kwestią, niezależnie od reguł wynikających z Ordynacji podatkowej, jest obowiązek każdej jednostki samorządu terytorialnego udostępniania wykazu podmiotów prywatnych, którym została umorzona należność w stosunku do jednostki samorządu (art. 34 ust. 1 pkt 8 ustawy o finansach publicznych ).


Wojciech Federczyk


Przydatne materiały:
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240)