Problem nagłośnił Marcin Wiącek, Rzecznik Praw Obywatelskich, do którego wpływają liczne skargi uchodźców wojennych z Ukrainy na utratę statusu UKR. Status ten nadawany jest obywatelom Ukrainy na mocy ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa tzw. ustawa pomocowa. Osoby, które posiadają numer PESEL ze statusem UKR, mogą ubiegać się o udzielenie zezwoleń na pobyt czasowy w celu podejmowania pracy lub prowadzenia działalności gospodarczej.
Wyjazd obywatela Ukrainy z Polski na okres powyżej 30 dni (art. 11 ust. 2 ustawy) pozbawia go prawa do legalnego pobytu w Polsce. Czyli powoduje utratę statusu UKR i jego automatyczną zmianę na status NUE (nadawany wszystkim cudzoziemcom niebędącym obywatelami UE bądź Szwajcarii). Brak zaś statusu UKR wiąże się m.in. z utratą prawa do opieki medycznej, świadczeń, czy pomocy społecznej i innych uprawnień wynikających ze specustawy o pomocy obywatelom Ukrainy.
Z licznych skarg, które wpłynęły do RPO wynika, że obywatele Ukrainy tracą status UKR, pomimo powrotu do Polski z Ukrainy przed upływem 30 dni. A dowiadują się o tym przypadkowo, np. przy wstrzymaniu wypłaty świadczenia ZUS.
RPO: Straż graniczna stempluje wyjazd, ale nie powrót
Według RPO powodem błędnej zmiany statusu UKR na NUE może być fakt, że Straż Graniczna rejestruje datę wyjazdu obywateli Ukrainy z Polski, natomiast daty powrotu już nie.
Rzecznik wskazuje, że wprawdzie ustawa pozwala przywrócić status UKR, jeśli osoba potwierdzi, że jej pobyt poza granicami trwał poniżej 30 dni. Jednak częstą praktyką jest niewstawianie stempli przez funkcjonariuszy SG do paszportów obywateli Ukrainy, którzy mają dokument elektroniczny diia.pl. Powoduje to, że cudzoziemcy mają trudności w udowodnieniu, że nie opuszczali Polski na okres powyżej 30 dni.
Sprawdź w LEX: Czy należy się wypłata przedłużonego świadczenia jeżeli obywatel Ukrainy przez rok przebywał na Ukrainie i wrócił ponownie do Polski? >
MSWiA: Trzeba za każdym razem poinformować o ewakuacji
Paweł Szefernaker, wiceminister MSWiA, pełnomocnik ds. uchodźców z Ukrainy twierdzi, że resort zna problem i go zdiagnozował. W odpowiedzi na wystąpienie rzecznika wskazuje, że cudzoziemiec wjeżdżający na terytorium RP jest zobowiązany m.in. do uzasadnienia celu i warunków planowanego pobytu. Tym samym, osoba mająca elektroniczny dokument pobytowy diia.pl i przybywająca na terytorium Polski z Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na obszarze tego państwa, jest zobowiązana każdorazowo deklarować taki cel wjazdu i planowanego pobytu, bez względu na długość pobytu poza granicami Polski.
- Przekroczenie granicy przez osobę posiadającą dokument diia.pl oraz deklarującą korzystanie z ochrony czasowej zostaje wówczas zaewidencjonowane oraz odnotowane w rejestrze prowadzonym na podstawie art. 3 ust. 3 ustawy pomocowej – wskazuje minister Szefernaker.
Podkreśla, że wobec braku okazania przez cudzoziemca podczas kontroli granicznej dokumentu diia.pl oraz braku deklaracji celu wjazdu związanego z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium Ukrainy, następuje zaewidencjonowanie wjazdu cudzoziemca w systemach SG, lecz poza rejestrem prowadzonym na podstawie art. 3 ust. 3 ustawy pomocowej.
Sprawdź w LEX: Czy obywatelce Ukrainy, która utraciła status UKR, można przyznać zasiłek rodzinny? >
Minister podkreśla, że Straż Graniczna nie posiada w swoich systemach teleinformatycznych mechanizmów pozwalających na odbieranie statusu UKR bez odnotowania przekroczenia granicy RP przez danego cudzoziemca. Dzieje się tak automatycznie jedynie poprzez przekroczenie 30 dni pobytu poza granicami RP.
Minister, odnosząc się do zarzutu niestemplowania paszportów obywateli Ukrainy, wskazuje, że w przypadku okazania w trakcie kontroli elektronicznego dokument diia.pl nie zamieszcza w dokumentach podróży stempli kontroli granicznej.
Przeczytaj także: Pomoc prawna dla Ukrainy
Jak przywrócić status UKR
W przypadku utraty statusu UKR może zostać on przywrócony. Osoba, która nie dopełniła tych formalności i utraciła legalność pobytu, powinna zgłosić się do komendanta placówki Straży Granicznej na przejściu granicznym, które przekroczyła, z prośbą o sprostowanie danych w rejestrze SG i przywrócenie legalności pobytu. Takie zgłoszenie powinna wysłać e-mailem do konkretnej placówki granicznej. Wykaz adresów e‑mailowych jest dostępny na stronie internetowej Straży Granicznej. Następnie powinna poinformować ZUS (w dowolnej placówce lub za pośrednictwem infolinii), że przesłała takie zgłoszenie.
Sprawdź w LEX: Co z nienależnie pobranymi świadczeniami rodzinnymi, gdy Ukrainka wyjechała i ośrodek nie posiada oświadczenia od strony o wyjeździe? >
- Po tym jak ZUS otrzyma taką informację i upewni się, że dane w rejestrze SG są zaktualizowane, wznowi wypłatę świadczenia wraz z wyrównaniem za okres, za który została przywrócona legalność pobytu - informuje Paweł Żebrowski, rzecznik prasowy ZUS.
Nieco inaczej wygląda sytuacja osoby, która wróciła z Ukrainy do Polski np. przez Słowację. Powinna ona w pierwszej kolejności udać się do urzędu gminy, aby zarejestrować swój wjazd i złożyć wniosek o ponowne nadanie statusu UKR w rejestrze PESEL. Ważne, żeby we wniosku wskazała ona dokładną datę wjazdu na terytorium Polski oraz datę i miejsce przekroczenia granicy zewnętrznej strefy Schengen niebędącej granicą Polski.
Na podstawie wniosku zarejestrowanego w urzędzie gminy komendant SG zaktualizuje dane w swoim rejestrze. Dla ZUS będzie to podstawa do wznowienia wypłaty świadczenia wychowawczego wraz z wyrównaniem za okres, w którym legalność pobytu została przywrócona.
Straż graniczna ma staranniej ustalać cel wjazdu do Polski
Ministerstwo podkreśla, że Komenda Główna SG wystosowała pismo do komendantów oddziałów SG, wskazując na bezwzględną konieczność starannego ustalania w toku odprawy granicznej celu wjazdu do Polski obywateli Ukrainy oraz członków ich rodzin, w szczególności podejmowanie ustaleń co do korzystania przez nich z uprawnień przyznanych im ustawą pomocową.
Resort zaznacza, że planuje wraz ambasadą Ukrainy w RP przeprowadzenie kampanii informacyjnej, aby przypomnieć obywatelom Ukrainy, jakie czynności z ich strony są wymagane, aby dopełnić formalności w celu nieprzerwanego zachowania statusu UKR.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.