Specustawa o pomocy obywatelom Ukrainy do wygaszenia

Ustawa z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa zwana „specustawą pomocową” uchwalona została w trybie interwencyjnym. Wprowadziła nadzwyczajne instrumenty prawne i organizacyjne dla uchodźców wojennych z Ukrainy.

Zdaniem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji po prawie czterech latach sytuacja uchodźców w Polsce jest bardziej stabilna, a instytucje publiczne i samorządy nauczyły się obsługiwać nowo przybyłych cudzoziemców w ramach zwykłych procedur. Większość zaś uchodźców znalazła zatrudnienie, ich dzieci uczęszczają do szkół i zintegrowały się z polskimi uczniami.

- Dlatego dalsze utrzymywanie ustawy zawierającej rozwiązania specjalne może tworzyć ryzyko nierównego traktowania w relacjach do ogólnego reżimu prawa dla cudzoziemców. Jednocześnie wiele rozwiązań, przewidzianych w specustawie jest szczelnych, skutecznych i racjonalnych ekonomicznie – uzasadnia ministerstwo.

Niektóre obowiązujące rozwiązania rząd chce wygasić, inne przenieść do ustawy z 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawa ta wdrożyła dyrektywę Rady 2001/55/WE w sprawie minimalnych standardów przyznawania tymczasowej ochrony na wypadek masowego napływu wysiedleńców oraz środków wspierających równowagę wysiłków między Państwami Członkowskimi związanych z przyjęciem takich osób wraz z jego następstwami. Ministerstwo uzasadnia, że proponowane rozwiązania będą zgodne z zaleceniem Rady UE z dnia 16 września 2025 r. w sprawie skoordynowanego podejścia do stopniowego wycofywania tymczasowej ochrony dla wysiedleńców z Ukrainy.

Odkryj LEX Expert AI - innowacyjne narzędzie, które zmienia sposób pracy prawników >>>

Co zmienia projekt?

Projekt ustawy o wygaszeniu rozwiązań wynikających z ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz o zmianie niektórych innych ustaw proponuje uchylenie przepisów specustawy w zakresie, w jakim tworzą one odrębny system przewidziany jedynie dla obywateli Ukrainy, oraz przepisów, które wygasły, ponieważ upłynął termin ich obowiązywania.

Ponadto zakłada wygaszenie rozwiązań nadzwyczajnych, które mają zapewnić płynne przejście między dotychczasowym a nowym stanem prawnym poprzez wprowadzenie przepisów przejściowych w zakresie:

mechanizmów pozwalających na rozliczenie Funduszu Pomocy, który był utworzony w celu finansowania lub dofinansowania realizacji zadań na rzecz pomocy obywatelom Ukrainy,
utrzymania rozwiązań związanych z zobowiązaniami z tytułu obligacji wyemitowanych przez Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK), udzielonymi poręczeniami i gwarancjami oraz przepisów regulujących umowę między Ministerstwem Finansów a BGK,
sposobów rozliczenia przez jednostki samorządu terytorialnego niewykorzystanych środków otrzymanych z Funduszu Pomocy na zadania oświatowe oraz przekazania informacji w tym zakresie do ministra finansów,
warunków wypłaty świadczeń na rzecz rodziny do końca bieżącego okresu świadczeniowego,
uregulowania właściwości Komendanta Głównego Straży Granicznej jako organu pełniącego funkcję krajowego punktu kontaktowego do celów wymiany z właściwymi organami innych państw członkowskich Unii Europejskiej informacji dotyczących osób korzystających z ochrony czasowej w rozumieniu art. 106 ust. 1 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony do końca okresu przedłużenia decyzji wykonawczej Rady (UE) 2022/382,
umożliwienie Komendantowi Straży Granicznej przekazywania danych z prowadzonego rejestru,
kadr medycznych w zakresie uprawnień nabytych na podstawie specustawy,
kwalifikacji zawodowych do wykonywania górniczych zawodów regulowanych, nabytych w Ukrainie, uznanych na podstawie specustawy,
wykonywania działalności gospodarczej, założonej na podstawie specustawy,
uprawnień obywateli polskich będących w dniu 24 lutego 2022 r. studentami w uczelni działającej na terytorium Ukrainy, studiów przygotowujących do wykonywania zawodów, o których mowa w art. 68 ust. 1 pkt 1–8 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce,
zawieszenia biegów terminów w sprawach związanych z postępowaniami w sprawach dotyczących pobytu cudzoziemców do dnia 4 marca 2027 r.,
przedłużenia ważności wiz i innych dokumentów pobytowych do dnia 4 marca 2027 r.,
uaktualnienie zasad uzyskania tytułu pobytowego CUKR,
utrzymania możliwości uzyskania innego tytułu pobytowego przez posiadacza ochrony tymczasowej
godzin ponadwymiarowych funkcjonariuszy związanych z masowym napływem osób,
umożliwienie służbom przekazywania sprzętu na Ukrainę,
działań i zadań Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych.

Takie zmiany mają być w oświacie

Proponowane zmiany obejmą zmiany w egzaminie ósmoklasistów, które obowiązują po raz ostatni w roku szkolnym 2025/2026. Projektowana ustawa przewiduje też przedłużenie do zakończenia trwającego roku szkolnego 2025/2026:

przepisów dotyczących finansowania dodatkowych zadań edukacyjnych,
możliwości zapewnienia bezpłatnego transportu do miejsc kształcenia,
pomocy materialnej dla uczniów,
wyłączenia możliwości zezwolenia na spełnienie przez dziecko obowiązku szkolnego poza placówką,
nauczania w oddziale przygotowawczym,
dodatkowych lekcji języka polskiego,
umożliwienia w szkole, w której utworzono dodatkowy oddział w celu zapewnienia kształcenia, wychowania i opieki dzieciom i uczniom będącym obywatelami Ukrainy, przydzielenia nauczycielowi, za jego zgodą, godzin ponadwymiarowych w wymiarze wyższym niż określony w art. 35 ust. 1 Karty Nauczyciela (art. 56 specustawy),
umożliwienia przydzielania godzin ponadwymiarowych w wymiarze wyższym niż określony w art. 35 ust. 1 ustawy Karta Nauczyciela nauczycielowi języka polskiego, za jego zgodą, także w szkole, w której nie utworzono dodatkowego oddziału,
zniesienia wymogu potwierdzenia znajomości języka polskiego dokumentem, o którym mowa w art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych w przypadku zatrudnienia na stanowisku pomocy nauczyciela, o którym mowa w art. 165 ust. 8 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe, osoby nieposiadającej obywatelstwa polskiego – osoba zatrudniona na tym stanowisku musi posiadać znajomość języka polskiego w mowie i piśmie w stopniu umożliwiającym pomoc uczniowi, który nie zna języka polskiego albo zna go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki – (art. 57 specustawy),
zniesienia wymogu potwierdzenia znajomości języka polskiego dokumentem, o którym mowa w art. 11 ust. 3 ustawy o pracownikach samorządowych, w przypadku zatrudnienia na stanowisku asystenta międzykulturowego, osoby nieposiadającej obywatelstwa polskiego – osoba zatrudniona na tym stanowisku musi posiadać znajomość języka polskiego w mowie i piśmie w stopniu umożliwiającym pomoc uczniowi, który nie zna języka polskiego albo zna go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki – (art. 57a specustawy),
zniesienia stosowania przepisu art. 9 ust. 2 ustawy z 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych w razie podjęcia przez uprawnionego pracy w jednostkach, o których mowa w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela, na stanowisku: pomocy nauczyciela, nauczyciela języka polskiego lub nauczyciela prowadzącego dodatkową naukę języka polskiego, nauczyciela innego niż wymieniony powyżej, jeżeli w dniu nawiązania z nauczycielem stosunku pracy do szkoły uczęszcza co najmniej jeden uczeń będący obywatelem Ukrainy, w przypadku gdy przybył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy od dnia 24 lutego 2022 r. w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa (art. 58 specustawy),

Rozwiązania, które zostaną przeniesione do innych ustaw

Projekt ustawy zakłada też włączenie niektórych mechanizmów znajdujących się w specustawie (ma to zredukować koszty) do ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony oraz do innych ustaw sektorowych w zakresie:

metody potwierdzania legalności pobytu w przypadku podlegania ochronie czasowej poprzez uzyskanie numeru PESEL z odpowiednim statusem oraz warunków utraty i wygaśnięcia tego statusu,
rejestru wjazdów i wyjazdów prowadzonych przez Komendanta Głównego Straży Granicznej, który pozwala kontrolować obecność na terytorium RP i długość pobytu osób objętych ochroną czasową,
zastąpienia papierowego zaświadczenia wydawanego przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców elektroniczną kartą diia.pl,
możliwości korzystania z aplikacji mObywatel przez beneficjentów ochrony czasowej,
dostępu do rynku pracy (powiadomienia) i prowadzenia działalności gospodarczej,
uregulowania sposobu organizacji zbiorowego zakwaterowania w trybie interwencyjnym i długookresowym dla osób, należących do grup szczególnie wrażliwych, uprawnionych do pomocy w tym zakresie,
dostępu do podstawowych świadczeń socjalnych,
możliwości przyznania pomocy żywnościowej współfinansowanej ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Plus, ,
zasad dostępu do opieki medycznej,
opiekunów tymczasowych małoletnich,
dzieci w zagranicznej instytucjonalnej pieczy zastępczej,
ewidencji małoletnich,
zasad organizacji pieczy zastępczej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka,
dostępu Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego dokrajowego zbioru rejestrów, ewidencji i wykazu w sprawach cudzoziemców
szczególnych przepisów związanych z najmem lokali, które chronią wynajmujących,
wprowadzenie decyzji o odmowie dopuszczenia cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.