Na pytanie, gdzie szukać danych sprawdzonych i dobrej jakości, generalnie za darmo i bez większych przeszkód w ich uzyskaniu, odpowiadać należy – w sektorze publicznym. Otwieranie danych i ich przeznaczanie do tzw. ponownego wykorzystywania jest tu obecnie gwarantowanym prawnie standardem, określonym w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1024/UE z z 20 czerwca 2019 r. w sprawie otwartych danych i ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego oraz w implementującej jej przepisy wspomnianej na wstępie ustawie o otwartych danych.
Czym jest otwieranie danych i ponowne wykorzystywanie informacji sektora publicznego?
Uogólniając, otwieranie danych publicznych to zapewnienie prawnych i technicznych mechanizmów pozwalających na możliwie szerokie wykorzystywanie przez każdego zainteresowanego tzw. informacji sektora publicznego. Zgodnie z art. 2 pkt 8 ustawy o otwartych danych i ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego pod pojęciem „informacja sektora publicznego” rozumie się każdą treść lub jej część, niezależnie od sposobu utrwalenia, w szczególności w postaci papierowej, elektronicznej, dźwiękowej, wizualnej lub audiowizualnej, będącą w posiadaniu podmiotu zobowiązanego. Otwarte dane art. 2 pkt 11 tej ustawy definiuje jako informacje sektora publicznego udostępniane lub przekazywane w postaci elektronicznej, bezwarunkowo lub z zastrzeżeniem warunków, o których mowa w rozdziale 3, kompletne, aktualne, w wersji źródłowej, w otwartym i niezastrzeżonym formacie przeznaczonym do odczytu maszynowego, które są przeznaczone do bezpłatnego ponownego wykorzystywania na tych samych zasadach dla każdego użytkownika, bez konieczności potwierdzania tożsamości przez użytkownika.
Zobacz w LEX: Sakowska-Baryła Marlena, LEX NEWS: Chwila na RODO - Przygotowanie do otwierania danych - o czym powinien wiedzieć IOD? >
Podmioty publiczne wytwarzają lub posiadają ogromną ilość informacji. To dane zgromadzone w różnego rodzaju ewidencjach i rejestrach, dane statystyczne, geodezyjne, obszarowe, środowiskowe, aż materiały archiwalne i zdigitalizowane księgozbiory czy zasoby mające charakter muzealny czy zaliczane do dziedzictwa kulturowego. Wraz z cyfrową rewolucją dostrzeżono ogromną wartość tego rodzaju zasobów informacyjnych jako atrakcyjnego surowca dla rozwoju gospodarki. Bez danych dobrej jakości, zweryfikowanych, aktualnych i dostępnych, w tym przede wszystkich zdatnych do odczytu maszynowego nie sposób tworzyć innowacyjnych produktów lub usług wykorzystujących takie dane. Współcześnie dane są kluczowym atutem gospodarki cyfrowej, a przecież znaczna ich część pochodzi z sektora publicznego. Nieodzowny jest więc, łatwy dostęp do danych publicznych, finansowanych ze środków publicznych, aby w pełni wykorzystać potencjał innowacyjny takich danych. Temu właśnie służy nowa regulacja.
Czytaj także: Ustawa wchodzi w życie - więcej danych publicznych do ponownego wykorzystania>>
O co chodzi z ponownym wykorzystywaniem informacji sektora publicznego?
Znaczna część zasobów informacyjnych sektora publicznego, jest tak bardzo uniwersalna, że może być wykorzystywana przez inne podmioty, do celów innych niż wyłącznie wykonywanie zadań publicznych. Ponowne wykorzystywanie zasobów informacyjnych stanowi odzwierciedlenie konstytucyjnej zasady zrównoważonego rozwoju czy dopuszczalnego prawnie sięgania po dobro wspólne z poszanowaniem interesu publicznego oraz innych interesów prawnie chronionych. Pamiętać trzeba, że koszty wytworzenia lub pozyskania informacji w sektorze publicznym, niezależnie od ich treści, sposobu utrwalenia czy kategorii, są pokrywane z finansów publicznych, a więc – upraszczając – z pieniędzy podatników. Jeśli zatem podatnicy pokrywają (pośrednio) koszty wytworzenia informacji, informacje te powinny być dla nich możliwie szeroko dostępne do możliwie szerokiego wykorzystywania. Założenie to oczywiście jest uzasadnione wówczas, gdy dostęp i wykorzystywanie takich nie odbywa się ze szkodą dla interesu publicznego, praw i wolności osób fizycznych lub innych podmiotów uprawnionych oraz dla wykonywania zadań administracji. Informacje sektora publicznego stanowią wyjątkowo cenne źródło danych, których odpowiednie użycie przede wszystkim przez podmioty z zewnątrz – prywatne i publiczne – może służyć innowacyjności, odkryciu ich nowych zastosowań, powstawiania dóbr, produktów i usług. Inteligentne korzystanie z danych, w tym ich przetwarzanie w ramach zastosowań sztucznej inteligencji, może mieć rewolucyjne skutki dla wszystkich sektorów gospodarki (motyw 9 dyrektywy 2019/1024).
Czytaj w LEX: Rudol Kamil, Pełnomocnik do spraw otwartości danych w JST >
Kto ma otwierać dane i udostępniać je do ponownego wykorzystywania?
Ponowne wykorzystywanie informacji sektora publicznego oznacza prawo do wykorzystywania w dowolnych celach informacji zgromadzonych przez podmioty sektora publicznego. Przyjęte rozwiązania normatywne sprawiają, że do tej kategorii podmiotowej zaliczyć można różnego rodzaju podmioty, ze szczególnym uwzględnieniem podmiotów sektora finansów publicznych. Należą do nich ministerstwa, różnych kategorii i szczebla urzędy, inspektoraty, zarządy dróg i transportu, pracownie geodezyjne i kartograficzne, biura inwestycji, biura festiwalowe, zakłady komunikacji miejskiej, zakłady wodociągów, oczyszczalnie ścieków, spółki komunalne, spółki Skarbu Państwa, ale i wyższe uczelnie, muzea, biblioteki, archiwa itp. Bliższy ich opis znajduje się w art. 3 ustawy.
Czytaj także: Samorządy powinny włączyć się w tworzenie portalu dane.gov.pl>>
Gdzie poszukiwać korzyści z otwierania danych i ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego?
Sztandarowymi przykładami takich dóbr czy usług opartych na danych publicznych są aplikacje bazujące na tych danych, systemy informacji prawnej, mapy, leksykony, kalkulatory internetowe, a coraz częściej także tworzenie, trenowanie czy testowanie systemów AI. Dane publiczne mają zwykle ten walor, że są zweryfikowane, prawidłowe i dobrej jakości, choć problematyczna wciąż pozostaje ich „otwartość” i sposób ich udostępnienia, zwłaszcza, gdy nie stanowią tzw. danych surowych, nie nadają się do odczytu maszynowego, czy nie są zanonimizowane.
Ustawa o otwartych danych i ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego wymienia i definiuje wiele kategorii danych, które, stanowiąc informację sektora publicznego, mogą być wykorzystywane ponownie dla stworzenia nowych dóbr, produktów, czy usług. Należą do nich: dane badawcze, dane dynamiczne, dane o wysokiej wartości. Założeniem ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego jest to, że może z nich skorzystać każdy i nawet jeśli uzyskał je nieodpłatnie może wykorzystać je w celach komercyjnych – może zarabiać na stworzonych przez siebie programach, aplikacjach, usługach, opracowaniach.
Czytaj w LEX: Nosarzewski Łukasz, Ustalanie opłat za ponowne wykorzystywanie informacji sektora publicznego >
Kiedy możemy mówić o otwartych danych?
Ustawowa definicja otwartych danych została już przytoczona na wstępie, ale zwykle przyjmuje się, że otwarte dane mają spełniać osiem następujących warunków podstawowych:
- kompletność;
- źródłowość;
- aktualność;
- dostępność niezależna od platformy informatycznej wykorzystywanej przez użytkownika (neutralność technologiczna);
- przetwarzalność maszynowa (publikowanie w ustrukturyzowany sposób wraz z opisem struktury pliku, np. w formie metadanych);
- udostępnienie w sposób niedyskryminujący (dostępność dla każdego, bez konieczności rejestracji czy podpisywania umów);
- otwarty format plików (pełna specyfikacja formatu ma być dostępna za darmo w sieci);
- dostępność bez ograniczeń licencyjnych (np. prawa autorskiego, patentowego, tajemnicy handlowej).
Kryteria te uzupełnia się często przez dodatkowe warunki, takie jak bezpłatna dostępność on-line danych w stałej lokalizacji sieciowej i w stabilnym formacie, opatrzenie danych potwierdzeniami autentyczności i integralności, otwartości z definicji, odpowiedniego udokumentowania, bezpieczeństwa dla użytkowników oraz wykorzystania inicjatyw obywatelskich przy zbieraniu danych i projektowaniu mechanizmów ich udostępniania
Czytaj w LEX: Nosarzewski Łukasz, Warunki ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego >
