Córka musi zwrócić koszty pobytu matki w DPS

Anna P. na mocy decyzji administracyjnej miała obowiązek płacić za pobyt swojej matki w Domu Pomocy Społecznej. W związku z brakiem wpłat z jej strony obowiązek ten realizowała zastępczo gmina, z której pochodziła seniorka. Po jej śmierci gmina wszczęła z urzędu postępowanie w sprawie zwrotu 35 tys. zł poniesionych przez miasto. W toku postępowania Anna P. złożyła wniosek o odstąpienie od żądania zwrotu tej opłaty.

Prezydent miasta przeanalizował jej sytuację majątkową i stwierdził, że uzyskuje wystarczające dochody, aby ponieść ciężar należności, których przez kilka lat nie regulowała. Samorządowe Kolegium Odwoławcze utrzymało w mocy rozstrzygnięcie prezydenta miasta.

Trwa VI edycja akcji "Poprawmy prawo".
Zgłoś przepisy do zmiany i wygraj dostęp do LEX z nowym AI. Tu dowiesz się więcej >>

WSA: Uznaniowość i przesłanki ulgi

Sprawa trafiła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach. Ten wyjaśnił, że właściwa gmina ma obowiązek wnosić opłaty za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej, gdy osoba zobowiązana z rodziny nie wykonuje tego obowiązku. Wydatki gminy podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, po ich ustaleniu w drodze decyzji administracyjnej (art. 104 ust. 3 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej).

W przypadkach szczególnie uzasadnionych organ może jednak odstąpić od żądania takiego zwrotu, odroczyć termin płatności albo rozłożyć świadczenie na raty, pod warunkiem że żądanie zwrotu należności stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielanej pomocy (art. 104 ust. 4 u.p.s.). Ustawodawca pozostawił tę kwestię uznaniu organu, co oznacza, że nawet gdy strona spełnia przesłanki udzielenia ulgi, organ nie ma obowiązku orzec zgodnie z wnioskiem strony.

Sprawdź też w LEX: Jak OPS powinien dochodzić należności z tytułu opłaty zastępczej za pobyt w DPS w sytuacji ogłoszenia upadłości konsumenckiej? >

W ocenie sądu I instancji, organy orzekające w sprawie sprostały obowiązkowi dokładnego ustalenia aktualnej sytuacji skarżącej, pod kątem możliwości zastosowania regulacji art. 104 ust. 4 u.p.s., a także prawidłowo ją oceniły. Sąd wyraził przy tym stanowisko, że ewentualna kwestia negatywnych relacji skarżącej z matką nie mogła być uwzględniona w tym postępowaniu. Z treści art. 104 ust. 4 u.p.s. wynika bowiem jednoznacznie, że organy mają wziąć pod uwagę wyłącznie sytuację dochodową i majątkową osoby zobowiązanej.

Przeczytaj także: Za pobyt w domu pomocy społecznej gminy płacą i płaczą

Argumenty skarżącej i zarzut przedawnienia

W skardze kasacyjnej Anna P. podnosiła niesprawiedliwość rozstrzygnięcia, w szczególności przez pominięcie w decyzji jej rodzeństwa. W konsekwencji organ I instancji arbitralnie wybrał ją spośród zstępnych i obciążył ją obowiązkiem zwrotu odpłatności za pobyt matki w DPS, na sumę przekraczającą jej możliwości finansowe. Zwróciła też uwagę na kwestię przedawnienia wierzytelności gminy, gdyż matka została przyjęta do DPS-u ponad trzy lata temu.

Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że obowiązek ponoszenia opłat za pobyt matki Anny P. w domu pomocy społecznej został ustalony w 2017 r. Kwestie rozstrzygnięte tą decyzją nie mogą już podlegać weryfikacji w postępowaniu wszczętym przez gminę z urzędu. Z tego powodu zarzuty skupiające się na osobie zobowiązanej do ponoszenia odpłatności za pobyt w DPS oraz wysokość tej opłaty były bezskuteczne.

Skarżąca nie kwestionowała, że nie płaciła za pobyt matki w DPS. Obowiązek ten przejęła za nią gmina z której została skierowana do placówki. Te wydatki podlegają jednak zwrotowi przez osobę pierwotnie zobowiązaną. W tym zakresie ustawa o pomocy społecznej odsyła do odpowiedniego stosowania art. 104 ust. 3-8 u.p.s. Dlatego organ najpierw wydaje decyzję ustalającą wysokość należności podlegającej ściągnięciu oraz termin zwrotu, a w razie jej niewykonania, wszczyna egzekucję. Nie ma natomiast wymogu uprzedniego wykazania faktu zastępczego poniesienia opłat i udokumentowania wydatków z tego tytułu. Działaniom organom nie można zatem zarzucać naruszenia przepisów postępowania.

Sprawdź w LEX: Czy powinno się żądać od córki ujawnienia dochodów jej męża, z którym ma rozdzielność majątkową? >

NSA nie uwzględnił zarzutu przedawnienia należności. Stwierdził, że WSA prawidłowo wyjaśnił, że przedmiotowe należności ulegają przedawnieniu z upływem trzech lat, licząc od dnia, w którym decyzja ustalająca te należności stała się ostateczna. Początkiem biegu tego terminu nie jest jednak data wydania decyzji ustalającej wysokość opłaty za pobyt takiej osoby w placówce. Opłaty ponoszone zastępczo przez gminę stanowią wydatki podlegające ściągnięciu w trybie postępowania egzekucyjnego. Dopiero wydanie ostatecznej decyzji określającej wysokość należności podlegającej zwrotowi z tytułu poniesionych przez gminę wydatków i termin tego zwrotu otwiera bieg terminu trzyletniego, skutkującego przedawnieniem należności z tego tytułu.

Czytaj też w LEX: Procedura zwrotu świadczeń, opłat i wydatków w świetle regulacji ustawy o pomocy społecznej >

NSA: Obowiązek zwrotu i ograniczone ulgi

Co do twierdzeń skarżącej o trudnej sytuacji majątkowej, NSA podkreślił, że zastosowanie ulg przewidzianych w art. 104 ust. 4 u.p.s. ograniczone jest w dwojaki sposób. Po pierwsze, może mieć miejsce tylko w przypadkach szczególnie uzasadnionych, po drugie pozostaje w sferze uznania organu.

Przyznanie ulgi nie może być traktowane jako coś standardowego i możliwego do zastosowania w każdej - co do zasady - sprawie. Tylko nadzwyczaj drastyczna, dotkliwa w skutkach i głęboko ingerująca w plany życiowe, a wynikająca ze zdarzeń niecodziennych, nadzwyczajnych okoliczność uzasadnia sięgnięcie do tej regulacji. W tej sprawie tak nie było. Skarżąca uzyskuje dochody wystarczające do spłaty długu wobec gminy, a przy tym nie dotknęły ją zdarzenia losowe, które należałoby przy wydawaniu decyzji uwzględnić. Faktem jest, że przywołała w skardze okoliczności związane z negatywnym stosunkiem do matki, ale ich nie wyjaśniła i nie poparła żadnym materiałem dowodowym. NSA wyjaśnił, że gdyby Anna P. powołała się np. na porzucenie przez matkę w dzieciństwie skutkujące wychowaniem w placówce opiekuńczej, skazanie matki za znęcanie się nad skarżącą, pozbawienie matki praw rodzicielskich względem skarżącej czy też zaniechanie alimentacji, okoliczność tę należałoby uwzględnić. Stanowisko sądu I instancji było tutaj błędne, ale wobec zaniechania skarżącej, pozostało bez wpływu na wynik sprawy.

NSA oddalił ostatecznie skargę.

Wyrok NSA z 14 listopada 2025 r., sygn. akt I OSK 2168/24

W LEX znajdziesz przydatne wzory dokumentów:

Nowość