Resort uzasadnia konieczność nowelizacji ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach postulatami zgłaszanymi przez samorządy, firmy odpadowe oraz potrzebą dostosowania przepisów do wymogów europejskich. Chodzi m.in. o zmiany, które umożliwią skuteczniejsze zarządzanie gospodarką odpadami na poziomie lokalnym, w tym usprawnienie w zakresie egzekucji opłat i kontroli nad jakością segregacji.

Przepisy unijne obligują Polskę do osiągnięcia poziomu przygotowania do ponownego użycia i recyklingu wynoszącego minimum:

  • 55 proc. do 2025 r.
  • 60 proc. do 2030 r.,

Do tych poziomów wciąż brakuje wiele. Według danych z 2023 r. Polska osiągnęła poziom zaledwie 32 proc. (wartość ta może ulec zmianie w związku weryfikacją danych ze sprawozdań komunalnych).  Dlatego, jak uzasadnia resort, konieczne jest zwiększenie efektywności selektywnego zbierania i recyklingu odpadów komunalnych. Nowelizacja ma uwzględniać też zmiany z rozszerzoną odpowiedzialnością producenta (ROP).

Gminy mają ograniczone narzędzia

Resort wyjaśnia, że na bazie obecnych przepisów gminy mają ograniczone narzędzia do nadzorowania selektywnego zbierania odpadów i skutecznego egzekwowania opłaty podwyższonej za brak segregacji. Przepisy nie regulują również wystarczająco katalogu usług świadczonych przez punkty selektywnego zbierania odpadów (PSZOK-i), które powinny lepiej odpowiadać potrzebom mieszkańców oraz przedsiębiorstw. Niedobór PSZOK utrudnia mieszkańcom korzystanie z takich miejsc.

Zdaniem ministerstwa należy więc uszczegółowić przepisy dotyczące raportowania odpadów, aby ulepszyć monitorowanie poziomów przygotowania do ponownego użycia i recyklingu. Szczególnie istotne jest, to w przypadku odpadów zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (ZSEiE).

Szersza zasada „płać za to, co wyrzucasz”

Projekt zakłada rozszerzenie systemu „płać za to, co wyrzucasz” zarówno dla gospodarstw domowych w budynkach jednorodzinnych, jak i wielolokalowych. Zgodnie z proponowanym rozwiązaniem, rada gminy będzie mogła w drodze uchwały, wprowadzić opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi składającą się z części:

  • stałej obejmującej koszty stałe związane z funkcjonowaniem gminnego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi,
  • zmiennej zależnej od masy wytwarzanych odpadów komunalnych przez mieszkańców danej nieruchomości.


Uchwała będzie mogła dotyczyć wszystkich albo niektórych nieruchomości, w zależności od zapewnienia technicznych możliwości identyfikacji wytwarzanych odpadów komunalnych. Łączna wysokość opłaty, obliczona zgodnie z tą metodą, nie będzie mogła przekroczyć maksymalnej stawki opłaty określonej w ustawie. 

Umożliwienie przez gminy różnicowania opłat na podstawie masy i jakości segregacji, co ma zachęcić mieszkańców do dokładniejszej segregacji odpadów, oraz pozwolić na sprawiedliwy podział kosztów zgodnie z rzeczywistą produkcją odpadów.

Większy katalog zwolnień z opłat

Projekt przewiduje umożliwienie JST obniżenia opłat w przypadku, gdy mieszkańcy budynków wielolokalowych kompostują bioodpady. Odpowiedzialność za nadzór na kompostownikami ma spoczywać na zarządcach tych budynków.

Na obniżki, w przypadku kompostowania bioodpadów, będą mogli liczyć też właściciele nieruchomości, na których znajduje się domek letniskowy, lub innych nieruchomości przeznaczonych na cele rekreacyjno-wypoczynkowe oraz rodzinnych ogrodów działkowych.

Nowela – jak uzasadnia Ministerstwo Klimatu - ma umożliwić gminom wprowadzenie bardziej elastycznego i sprawiedliwego systemu opłat za odpady. Projekt poszerza katalog zwolnień o ulgi dla osób starszych, niepełnosprawnych, osób w trudnej sytuacji życiowej i materialnej, dotkniętych zdarzeniem losowym (np. pożarem, powodzią) oraz dla drobnych przedsiębiorców, w szczególności rzemieślników działających lokalnie na małą skalę.

Resort uzasadnia, że ta propozycja jest efektem zgłaszanych przez mieszkańców problemów związanych z ponoszeniem niewspółmiernych kosztów dot. wytwarzanych odpadów, w ramach dorywczej pracy rzemieślniczej (małe punkty napraw, krawiectwo, zegarmistrz). Działalność taka powinna być szczególne promowana z uwagi na wkład w ograniczanie powstawania odpadów.

Gminy będą musiały tworzyć nowe PSZOK-i

Projekt zakłada rozszerzenie katalogu odpadów przyjmowanych w PSZOK o odpady innego rodzaju niż komunalne, a także wprowadza wymów minimalnej liczby PSZOK-ów w odniesieniu do liczby mieszkańców gminy oraz odległości.

Zgodnie z proponowaną regulacją, jeśli liczba mieszkańców gminy – lub łączna liczba mieszkańców gminy oraz innych gmin lub związku metropolitalnego, z którymi gmina współtworzy stacjonarny PSZOK – wynosi co najmniej 50 tys., gmina będzie zobowiązana do utworzenia kolejnych punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, tak aby:

  1. na każde pełne 50 tys. mieszkańców przypadał co najmniej jeden stacjonarny PSZOK, lub
  2. co najmniej jeden stacjonarny PSZOK znajdował się w promieniu 5 km od każdego obszaru objętego jego działaniem.

Gmina będzie mogła odstąpić od utworzenia kolejnego stacjonarnego punktu, jeśli samodzielnie lub we współpracy z innymi gminami lub związkiem metropolitalnym zapewni inną formę przyjmowania odpadów – nie rzadziej niż raz w miesiącu, w określonym miejscu i terminie. Informacje o miejscu i terminie przyjmowania odpadów będą musiały być udostępniane na stronie internetowej urzędu gminy oraz w sposób zwyczajowo przyjęty w danej gminie.

Dodatkowe obowiązki i usprawnienia

  1. nałożenie na gminy obowiązku określenia warunków uznania, że odpady są zbierane w sposób selektywny - co usprawni kontrolę i egzekwowanie właściwej segregacji;
  2. zapewnienie ciągłości systemu opłat w sytuacji stwierdzenia nieważności uchwały określającej stawki opłat;
  3. obowiązek raportowania przez instalacje przyjmujące odpady komunalne informacji o ilości odpadów pochodzących z terenu gminy, przekazanych przez podmioty prowadzące nieprofesjonalne zbieranie (np. ZSEiE, odpady wielkogabarytowe);
  4. umożliwienie gminom pozyskiwania danych o zużyciu wody z przedsiębiorstw wodociągowych w celu typowania nieruchomości do kontroli – nie tylko od przedsiębiorstw, których jest właścicielem. To zwiększy skuteczność poboru opłat i uszczelni system;
  5. obowiązek właścicieli nieruchomości, dokonujących ich zbycia, przekazania w spadku lub darowiźnie, złożenia zmiany deklaracji daty zmiany właściciela nieruchomości

 

Bardziej sprawiedliwy system płatności

Ministerstwo wyjaśnia, że fakultatywne zróżnicowanie opłat według jakości segregacji, stworzy bardziej sprawiedliwy system płatności, zachęcając mieszkańców do dokładniejszej segregacji odpadów.  A dzięki ułatwionemu dostępowi do PSZOK-ów oraz określeniu warunków selektywnego zbierania odpadów komunalnych, zwiększy się poziom przygotowania do ponownego użycia i recyklingu. Obowiązek raportowania do gminy przez instalacje ilości odpadów przekazanych im do zagospodarowania przez podmioty zbierające odpady pozwoli JST na dokładne monitorowanie wyników w zakresie poziomów przygotowania do ponownego użycia i recyklingu, co jest kluczowe dla oceny skuteczności gospodarki odpadami.

Zmieniane przepisy zobowiążą JST do uwzględniania w dokumentach przetargowych kosztów odbioru i zagospodarowania poszczególnych frakcji odpadów, co wpłynie na transparentność systemu. Przedsiębiorstwa i mieszkańcy będą mieli możliwość oddawania szerszego zakresu odpadów do PSZOK, co zmniejszy ryzyko nielegalnego pozbywania się odpadów.

Resort zaplanował, że po przejściu całej procedury legislacyjnej nowe przepisy wejdą w życie od 1 stycznia 2027 r.