Kontrola NIK objęła okres od 1 stycznia 2019 r. do 30 czerwca 2022 r., a przeprowadzono ją w Ministerstwie Infrastruktury, Krajowym Zarządzie Gospodarki Wodnej PGW WP, pięciu regionalnych zarządach gospodarki wodnej (w Szczecinie, Gdańsku, Białymstoku, Poznaniu i Warszawie), pięciu zarządach zlewni i pięciu nadzorach wodnych.
Ministerstwo bez planu
Kontrola NIK wykazała, że w rocznych planach działalności ministerstwa na lata 2020-2022 nie uwzględniono celów i zadań dotyczących gospodarowania jeziorami, a plany kontroli zatwierdzone przez ministra, dotyczące gospodarowania wodami nie uwzględniały kontroli planowanych do wykonania przez KZGW.
Minister prawidłowo dokonał zbycia gruntów pod śródlądowymi wodami stojącymi, stanowiącymi własność SP. Wpływy do budżetu państwa z tego tytułu wyniosły łącznie ponad 673 tys. zł. NIK podkreślił, że sprzedaży gruntów, w przypadku każdej transakcji, dokonano po cenie wyższej od ich wartości rynkowej określonej w operatach szacunkowych, choć w jednym przypadku nie do czasu zakończenia kontroli nie wyegzekwowano zapłaty należności w wysokości 91,5 tys. zł.
Sprawdź w LEX: Czy teren zbiornika retencyjnego powinien być ogrodzony i zabezpieczony >
NIK miał zastrzeżenia do prawidłowości prowadzonych postępowań administracyjnych w sprawie wniosków o ustalenie charakteru wód oraz ustalenie linii brzegu dla jezior stanowiących wody publiczne:
- w 32 proc. badanych spraw zakończonych wydaniem decyzji prowadzono ze zbędną zwłoką,
- w 14 proc. wydanych decyzji nie wyznaczono stronom terminu uiszczenia opłaty skarbowej za ich wydanie,
- w 23 proc. postępowań nie udokumentowano pisemnie terminu upublicznienia zawiadomień w formie obwieszczeń o czynnościach podejmowanych w trakcie ich trwania.
Sprawdź w LEX: Który organ powinien wskazać przebieg linii brzegowej jeziora? >
Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej bez pełnej wiedzy na temat jezior
Kontrola NIK pokazała, że KZGW nie miał pełnych informacji o liczbie jezior w Polsce, do ilu z nich PGW WP miały uprawnienia właścicielskie skarb państwa, a to uniemożliwiało m.in. skuteczne zarządzanie majątkiem. Brakowało też pełnej wiedzy o liczbie i wartości kwot z tytułu zawartych umów użytkowania gruntów pod jeziorami.
W jednostkach organizacyjnych PGW WP nie posiadano także danych o wszystkich istniejących pomostach na jeziorach sklasyfikowanych jako wody powierzchniowe płynące. To miało wpływ na zakres ustalenia opłat z tytułu bezumownego (nielegalnego) korzystania z jezior publicznych. Dodatkowo nie prowadzono kompleksowego monitoringu wpływających zgłoszeń i wydawanych zgód wodnoprawnych w sprawie wykonania pomostów pod kątem potencjalnego wykrywania nielegalnych urządzeń wodnych, jak również nie prowadzono ewidencji i rejestrów dotyczących nielegalnych pomostów. Zdaniem NIK wpływ na to miała osada kadrowa niedostosowana do zadań. Niemniej jednak jednostki terenowe PGW WP – pomimo braku uprawnień kontrolnych, w tym uprawnień do egzekwowania m.in. rozbiórki nielegalnych pomostów czy nakładania grzywien w drodze mandatów – przeprowadzały wizje terenowe pomostów i nielegalnych grodzeń, uniemożliwiających dostęp do wód – przyznaje Izba.
Prezes PGW WP nie wydał zaleceń lub wytycznych jednostkom podległym w zakresie weryfikacji poprawności i terminowości prowadzenia postępowań administracyjnych dotyczących budowy pomostów. Nie wypracowano też zasad liczenia długości pomostów oraz ich elementów.
Coraz mniejszy dostęp do jezior
NIK wytyka, że w Polsce można zaobserwować niepokojącą tendencję do uniemożliwiania dostępu do jezior stanowiących wody publiczne. Wielu właścicieli nieruchomości przylegających do linii brzegowej wody płynącej grodzi dostęp do jeziora niejednokrotnie obejmując nim znaczne obszary gruntów należących do SP, po czym wznosi na tych gruntach – bez stosownych zezwoleń – np. pomosty czy przystanie.
Tymczasem, jak ocenili inspektorzy, działania podejmowane przez organy PGW WP oraz ministra w zakresie egzekwowania zakazu grodzeń nieruchomości w sposób uniemożliwiający dostęp do wód, a także eliminacji nielegalnego użytkowania pomostów, były niewystarczające. Niewielka liczba wykonanych w tym obszarze kontroli, a także brak wiedzy o skali problemów wymaga, zdaniem Izby, niezwłocznego podjęcia skutecznych działań zmierzających do umożliwienia sprawowania kontroli gospodarowania wodami, nie tylko na szczeblu centralnym i regionalnym, ale także lokalnym.
Sprawdź w LEX: Czy właściciel legalnie wybudowanego pomostu pływającego ma prawo zagrodzić wejście na ten pomost? >
Jednostki podległe KZGW bez pełnej wiedzy o liczbie nielegalnych pomostów
Od 1 stycznia 2018 r., zgodnie z ustawą – Prawo wodne, skontrolowane przez Izbę Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej przejęły od marszałków województw uprawnienia właścicielskie w stosunku do 1771 jezior stanowiących wody publiczne, będących własnością SP. Dyrektorzy skontrolowanych RZGW zawarli łącznie 3679 umów użytkowania jezior w związku z ustawieniem pomostu. Opłaty z tego tytułu wyniosły łącznie ponad 6,5 miliona zł. W żadnym ze skontrolowanych zarządów nie posiadano pełnej wiedzy o liczbie nielegalnie użytkowanych pomostów. Brakowało też informacji o podmiotach, które pomimo uzyskania zgody na ustawienie pomostu, nie zawarły umów na jego użytkowanie. Nie wszystkie zarządy monitorowały realizację zarządzeń wydanych po przeprowadzonych kontrolach gospodarowania jeziorami, a pracownicy przeprowadzający kontrole nie nakładali grzywien w drodze mandatu karnego.
W strukturze PGW WP jest też 330 nadzorów wodnych, które zajmują się m.in. prowadzeniem postępowań administracyjnych w zakresie zgłoszeń wodnoprawnych oraz sprawami zwolnienia od zakazu grodzenia nieruchomości przyległych do publicznych śródlądowych wód powierzchniowych. W 4 z 5 skontrolowanych nadzorów wodnych brak było informacji o położeniu i liczbie pomostów zlokalizowanych na ich terenie. Nie prowadzono ewidencji i rejestrów dotyczących nielegalnych pomostów.
Czytaj w LEX: Jóźwiak Piotr, Niektóre prawnokarne instrumenty kształtowania ładu przestrzennego przez samorząd terytorialny >
Wnioski pokontrolne:
W celu poprawy skuteczności realizacji zadań związanych z gospodarowaniem jeziorami stanowiącymi wody publiczne, NIK wnioskowała:
do Ministra Infrastruktury o:
- podjęcie działań zmierzających do wprowadzenia w ustawie – Prawo wodne przepisów umożliwiających zarządom zlewni i nadzorom wodnym wykonywanie kontroli gospodarowania wodami;
- zapewnienie skutecznego nadzoru nad prawidłowością gospodarowania przez PGW WP jeziorami stanowiącymi wody publiczne, m.in. poprzez zwiększenia liczby wykonywanych kontroli dotyczących nielegalnych pomostów oraz przestrzegania zakazu grodzenia nieruchomości w odległości mniejszej niż 1,5 m od linii brzegowej.
do Prezesa Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie o:
- zapewnienie skutecznego nadzoru nad prawidłowością gospodarowania jeziorami stanowiącymi wody publiczne w jednostkach organizacyjnych PGW WP, m.in. poprzez zwiększenie liczby kontroli dotyczących nielegalnych pomostów oraz przestrzegania zakazu grodzenia nieruchomości w odległości niż 1,5 m od linii brzegu;
- niezwłoczne sfinalizowanie prac związanych z przejęciem od marszałków województw uprawnień właścicielskich w stosunku do wszystkich jezior stanowiących wody publiczne;
- wprowadzenie w PGW WP zasad ustalania długości pomostów oraz ich elementów;
- podjęcie działań mających na celu dostosowanie obsady kadrowej jednostek organizacyjnych PGW WP do zakresu wykonywanych zadań;
- zapewnienie wykorzystania przez pracowników PGW WP, wykonujących kontrole gospodarowania wodami, uprawnień do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego, wynikających z art. 341 ust 1 pkt 4 ustawy – Prawo wodne.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.