To, jakie kryteria oceny ofert są stosowane w danym postępowaniu zależy od zamawiającego, który określa je w specyfikacji istotnych warunków zamówienia (SIWZ). Prawodawca wymaga, by zamawiający zawsze stosowali kryterium ceny lub kosztu. Jest to zatem kryterium obligatoryjne. Kryterium ceny jest dość proste w stosowaniu i jednoznaczne. Kryterium najniższej ceny jako jedyne kryterium może jednak prowadzić, zwłaszcza przy bardziej wymagających zamówieniach, do obniżenia standardów jakościowych i związanych z tym wielu negatywnych konsekwencji dla zamawiającego, jako użytkownika tak nabytego przedmiotu zamówienia, ale również dla wykonawców i rynku jako takiego.
Czytaj w LEX: Niestandardowe kryteria oceny ofert >
W reakcji na te negatywne zjawiska prawodawca wprowadził m.in. dla jednostek sektora finansów publicznych ograniczenia w możliwości stosowania kryterium ceny jako jedynego kryterium oceny ofert albo kryterium o wadze przekraczającej 60%. Zamawiający jednak nierzadko, czy to przez brak pomysłu, czy z obawy, a może z przyzwyczajenia, stosują kryteria w istocie pozorne: kryterium skrócenia okresu realizacji zamówienia czy też kryterium długości trwania okresu gwarancji. W konsekwencji dość często jest tak, że wszyscy wykonawcy oferują maksymalne punktowanie skrócenie terminu realizacji oraz maksymalny punktowany okres gwarancji, co prowadzi do tego, że jedynym kryterium, którym konkurują między sobą jest w istocie nadal kryterium ceny.
Czytaj w LEX: Tryb podstawowy w nowym Prawie zamówień publicznych >
Kryteria pozacenowe
Zastosowanie dopasowanych do danego zamówienia kryteriów pozacenowych, dotyczących przedmiotu tego zamówienia, powinno umożliwić lepsze zaspokojenie rzeczywistych potrzeb zamawiającego, a jednocześnie wymusić na wykonawcach faktyczną konkurencję w zakresie istotnym z punktu widzenia interesów zamawiającego i ostatecznie premiować wykonawców bardziej efektywnych i oferujących lepszy produkt.
Prawodawca formułując otwarty katalog kryteriów pozacenowych, wskazał niejako przykłady kryteriów tego rodzaju. Należą do nich m.in. jakość, w tym parametry techniczne, właściwości estetyczne i funkcjonalne, aspekty innowacyjne, a także aspekty środowiskowe, w tym efektywność energetyczną przedmiotu zamówienia. Inna warta uwagi grupa kryteriów dotyczy organizacji, kwalifikacji zawodowych i doświadczenia osób wyznaczonych do realizacji zamówienia, jeżeli mogą mieć znaczący wpływ na jakość wykonania zamówienia.
Czytaj w LEX: Subiektywne kryteria oceny ofert w postępowaniu o udzielenie zamówienia >
Zamawiający mogą sformułować dowolne kryterium wyboru oferty najkorzystniejszej, byle by odnosiło się do przedmiotu danego zamówienia i odzwierciedlało uzasadnione potrzeby zamawiającego, a zarazem nie odnosiło się do właściwości wykonawcy, a w szczególności jego wiarygodności ekonomicznej, technicznej lub finansowej.
Określenie kryteriów wyboru ofert musi być każdorazowo dostosowane do przedmiotu zamówienia. Inne kryteria wyboru oferty stosuje się do zamówienia na dostawę artykułów biurowych, inne przy opracowaniu dokumentacji projektowej na budowę szpitala, inne do zamówienia na budowę elektrowni, inne wreszcie przy zamówieniu na usługi prawne, czy dostawę specjalistycznej aparatury. Częstokroć nawet przy zamówieniach tego samego rodzaju, w zależności od celów zamawiającego i specyficznych uwarunkowań, co innego może mieć kluczowe znaczenie i podlegać ocenie. Tytułem przykładu: w przypadku zamówień na projektowanie i budowę odcinka drogi kluczowe znaczenie dla zamawiającego może mieć w jednym przypadku cena, w drugim koszt cyklu życia, w innym termin realizacji, w jeszcze innym poziom emisji hałasu, w innym konkretne aspekty środowiskowe, przewidywana trwałość, odporność na określone warunki atmosferyczne, okres gwarancji etc.
Czytaj w LEX: Kryteria oceny ofert faworyzujące wykonawców, którzy zadeklarowali samodzielne wykonanie zamówienia >
Doświadczenie personelu
Typowymi zamówieniami, w których doświadczenie i kwalifikacje personelu skierowanego do realizacji zamówienia mają istotne znaczenie i mogą mieć wpływ na jakość realizacji zamówienia są zamówienia na usługi projektowe lub wykonanie robót budowlanych. Doświadczenie i kwalifikacje zarówno projektantów, jak i kierowników budowy czy kierowników robót może mieć istotne znaczenie dla sukcesu realizacji zamówienia (KIO 67/17, KIO 1195/17). Dotyczy to zwłaszcza inwestycji nietypowych, o szczególnych uwarunkowaniach, jak projektowanie, czy budowa specjalistycznego szpitala, czy centrum badawczo-rozwojowego, elektrowni, czy też innego szczególnego obiektu budowlanego (np. zaawansowanych budowli przeciwpowodziowych). Kryterium wyboru może dotyczyć np. liczby kompletów dokumentacji projektowych dla danego rodzaju obiektów wykonanych przez poszczególne osoby skierowane do realizacji zamówienia lub liczby zrealizowanych/nadzorowanych przez takie osoby inwestycji tego rodzaju, choć powinno ono umożliwiać kompleksową ocenę kompetencji personelu, uwzględniającą doświadczenie, wiedzę, certyfikaty etc. W orzecznictwie KIO dopuszcza się również np. ocenę doświadczenia i kwalifikacji wykonawcy w przypadku usług serwisowych zaawansowanej aparatury (KIO 1817/19).
Zobacz procedurę w LEX: Ustalanie kryteriów oceny ofert w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego >
Kryteria dotyczące jakości
W przypadku wielu zamówień sensowne jest również określanie kryteriów odnoszących się do jakości przedmiotu zamówienia. Kryteria jakościowe mogą dotyczyć takich aspektów, jak parametry techniczne, funkcje użytkowe produktu, staranność jego wykonania, użyte do wykonania materiały, trwałość. Przykładowo w opisie przedmiotu zamówienia zamawiający może określić standardy minimalne (minimalne parametry, obligatoryjne funkcjonalności etc.), które przedmiot zamówienia musi zawsze posiadać, a jednocześnie wskazać standardy dodatkowe, za których spełnienie wykonawca otrzyma dodatkowe punkty. Ocena może być zarówno zero-jedynkowa (spełnia/nie spełnia), jak też może uwzględniać natężenie danego parametru (choć tu powinny być podane wartości graniczne). Stosowanie tego rodzaju kryteriów zostało dopuszczone w orzecznictwie Krajowej Izby Odwoławczej (np. KIO 744/19). Takie podejście może znajdować zastosowanie zarówno do dostawy np. urządzeń, jak i zamówień na roboty budowlane. Kryteria jakościowe mogą dotyczyć również walorów estetycznych produktu, jego designu etc. W odniesieniu do usług kryterium jakościowe może opierać się np. na ocenie koncepcji realizacji usługi, zgodnie z wyraźnie i szczegółowo określonymi przez zamawiającego podkryteriami (KIO 294/16).
Sprawdź w LEX: Czy doświadczenie kierownika, które ma służyć ocenie ofert w kryteriach pozacenowych, może być wyjaśniane? >
Możliwość zaskarżenia
Jak każda czynność zamawiającego niezgodna z PZP, również określenie naruszających wymogi PZP kryteriów oceny ofert może stanowić podstawę do wniesienie odwołania do KIO. Na zasadność wnoszenia takiego odwołania może wskazywać w szczególności wskazanie kryterium, które nie odnosi się do przedmiotu zamówienia, a np. dotyczy właściwości wykonawcy (np. KIO 763/17, KIO 674/16). Innym naruszeniem mogącym stanowić podstawę do wniesienia odwołania jest sformułowanie kryteriów w sposób niejednoznaczny, umożliwiający arbitralną, dowolną ocenę złożonych ofert (KIO 141/16).
Zaskarżone może zostać również sformułowanie kryteriów niezwiązanych z przedmiotem zamówienia i niewynikających z uzasadnionych potrzeb zamawiającego (KIO 1265/17). Nie jest możliwe wskazanie zamkniętego katalogu szczegółowych naruszeń – powyżej przywołano jedynie przykłady. Zasadniczo jednak podstawę do wniesienia odwołania może stanowić w szczególności sformułowanie kryteriów oceny ofert w sposób naruszający zasady równego traktowania wykonawców, czy zachowania uczciwej konkurencji.
dr Kalikst Nagel - radca prawny, Senior Associate w Departamencie PZP Kancelarii SMM Legal
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
