Dowóz uczniów niepełnosprawnych do szkoły

Obowiązkiem gminy jest zapewnienie uczniom niepełnosprawnym, których kształcenie i wychowanie odbywa się na podstawie art. 127 Prawa oświatowego, bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższej szkoły podstawowej, a uczniom z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym - także do najbliższej szkoły ponadpodstawowej, do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym uczeń kończy 21. rok życia. Obowiązek ten gmina może spełniać poprzez organizowanie bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu dzieci, młodzieży i uczniów we własnym zakresie albo poprzez zwrot rodzicom kosztów przewozu dzieci, młodzieży i uczniów oraz rodziców - co następuje na podstawie umowy zawartej między wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) a rodzicami takiego dziecka, przy czym zwrot kosztów jednorazowego przewozu następuje w wysokości określonej według wskazanego w ustawie wzoru.

Przeczytaj także: Prawo do edukacji niepełnosprawnych dzieci kontra interes ekonomiczny gminy

Najbliższa szkoła – sporne pojęcie

W orzecznictwie sądowoadministracyjnym wskazywano wielokrotnie, że "najbliższa" szkoła podstawowa lub ponadpodstawowa nie oznacza tylko i wyłącznie placówki położonej w najbliższej odległości (w ujęciu geograficznym) od miejsca zamieszkania dziecka, ale najbliższą szkołę, która umożliwia tym dzieciom realizację obowiązku szkolnego, zgodnie z treścią orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Nadal jednak interpretacja tego pojęcia jest przedmiotem sporów rodziców i gmin. Bezspornie rodzice mają prawo wyboru najlepszej dla ich niepełnosprawnych dzieci szkoły, również położonej poza obszarem gminy miejsca zamieszkania. Jednak gminy bronią się argumentem, że gmina, realizując politykę edukacyjną i finansową, jest zobowiązana do racjonalnego gospodarowania środkami publicznymi. Kierowanie dzieci do placówek w innych gminach skutkuje koniecznością przekazywania potrzeb oświatowych, co w przypadku braku uzasadnienia merytorycznego stanowi nieuzasadnione obciążenie budżetu gminy.

Przykład sprawy Marii C. – wybór szkoły a obowiązek gminy

W wyroku z 18 czerwca 2025 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku rozpoznał sprawę Marii C., która domagała się od gminy Przywidz (woj. pomorskie) objęcia jej niepełnosprawnej córki Natalii dowozem do szkoły specjalnej oraz zwrotu kosztów tego przewozu, który aktualnie ponosi. Wójt wskazał inne szkoły, równie dobre, ale położone na obszarze jego gminy. Deklaracji tej nie towarzyszyły jednak żadne dokumenty potwierdzające, że szkoły te spełniają wymogi określone w orzeczeniu o kształceniu specjalnym. Sąd zgodził się jednak co do meritum z wójtem. Rodzice dzieci niepełnoprawnych mają pełne prawo wyboru odpowiedniej według nich szkoły lub placówki oświatowej dla swojego dziecka. Zwłaszcza gdy chodzi o poczucie bezpieczeństwa, którym dziecko cieszyć się może w jednej szkole. Znaczenie mogą mieć też dostępne w danej szkole formy rehabilitacji i terapii.

Obowiązek gminy dotyczy jednak tylko szkoły i przedszkola „najbliższego” w rozumieniu ustawy Prawo oświatowe. Ta cecha jest ustalana w oparciu o odległość od miejsca zamieszkania dziecka i kryterium realizacji warunków określonych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego. Gmina realizując politykę edukacyjną i finansową jest bowiem zobowiązana do racjonalnego gospodarowania środkami publicznymi. Kierowanie dzieci do placówek w innych gminach skutkuje koniecznością przekazywania potrzeb oświatowych właśnie tam, co oznacza dodatkowe obciążenie dla budżetu gminy (sygn. III SA/Gd 171/25).

Alternatywność form wsparcia – dowóz czy zwrot kosztów

Również w wyroku 1 lipca 2025 r. NSA podkreślił alternatywność obowiązków gminy w zakresie pomocy rodzicom niepełnosprawnych dzieci przy organizowaniu ich nauki w szkole. Gmina musi albo zapewnić bezpłatny dowóz do szkoły albo zwrócić rodzicom koszty takiego dowozu. Jednak wybór należy zawsze do rodziców dziecka. Gmina nie może "zmusić" rodziców do zawarcia takiej umowy, czy też narzucić im którąkolwiek z form realizacji nałożonego na nią obowiązku. Nawet gdyby gmina zorganizowała bezpłatny transport i opiekę dla uczniów w zakresie dowozu do szkoły, to i tak rodzice mogli wybrać dowożenie swojego dzieci (uczniów) we własnym zakresie (sygn. III OSK 1244/22).

Czy szkoła poza gminą może być najbliższa?

Poszukując znaczenia pojęcia „najbliższe przedszkole lub szkoła” NSA w wyroku z 3 lipca 2025 r. wyjaśnił, że może to być również placówka znajdująca się na terenie innej gminy, a nawet powiatu lub województwa. Warunkiem jest, by na terenie gminy, w której niepełnosprawne dziecko mieszka, w najbliższej geograficznie odległości nie było obiektu, który zapewniałoby dziecku realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego wydanego z uwagi na stwierdzone niepełnosprawności dziecka. Warunkiem takiego zastosowania powołanego przepisu jest to, aby w bliższej odległości nie było placówki (przedszkola) zapewniającej dziecku niepełnosprawnemu w sposób najpełniejszy realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego. W sprawie chodziło o wybór przez rodziców szkoły, w której zapewnia się dodatkowo rehabilitację ruchową. W związku z tym NSA zwrócił uwagę, że celem zajęć rewalidacyjnych nie jest rehabilitacja ruchowa, gdyż ta stanowi formę pomocy medycznej realizowanej w ramach systemu ochrony zdrowi, a nie systemu oświaty. Nie ma tutaj znaczenia, że takie zalecenie zostało wskazane w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego. Dlatego gmina nie powinna akceptować wyboru takiej szkoły, jeżeli znajduje się ona poza obszarem gminy. Byłoby to bowiem sprzeczne z przepisami ustawy Prawo oświatowe, a tym samym gmina narażałaby się na zarzut niegospodarności w wydaniu środków finansowych. Taki wniosek jest zgodny z ogólnymi założeniami udzielania świadczeń pomocowych finansowanych ze środków publicznych, które ograniczają się zwykle do świadczeń "niezbędnych", a nie "najlepszych z możliwych" (sygn. III OSK 1743/24).

Obowiązki organu gminy przy rozpatrywaniu wniosku o zwrot kosztów

Z kolei w wyroku z 3 lipca 2025 r. WSA w Poznaniu wskazał na obowiązki organu (wójta, burmistrza, prezydenta miasta) rozpoznającego wniosek o zwrot kosztów dowozu niepełnosprawnego dziecka do szkoły, w przekonaniu rodziców „najbliższej”. Podkreślił, że przy ustalaniu placówki "najbliższej" bierze się pod uwagę najbliżej położoną placówkę, która jest w stanie zapewnić realizację wszystkich zaleceń zawartych w danym orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, a nie taką, która zapewni to w najlepszych warunkach. Otóż należy rozważyć w pierwszej kolejności, czy jakakolwiek szkoła znajdująca się na obszarze gminy może zapewnić realizację wskazań zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego. W tym celu organ musi się zwrócić do dyrektorów tych szkół z odpowiednim zapytaniem np. przez udostępnienie im treści zanonimizowanego orzeczenia. Na dalszym etapie, w zależności od udzielonej odpowiedzi, organ gminy, w szczególności jeżeli odmawia wnioskowi rodziców, musi odnieść warunki, które może zapewnić dana placówka do potrzeb i warunków kształcenia ucznia posiadającego najczęściej zindywidualizowane zalecenia i wytyczne co do kształcenia i poprawy funkcjonowania społecznego. Dopiero wówczas sąd administracyjny może uznać, że właściwie interpretuje pojęcie „szkoły najbliższej” w rozumieniu art. 39 ust. 4 Prawa oświatowego (sygn. IV SA/Po 472/25).

Nowość