Asystencja osobista opóźniona, powiaty mniej pieniędzy na obsługę

Od wielu miesięcy trwają rządowe prace nad ustawą o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami (nr z wykazu UD 168). W projekcie z 29 sierpnia br. pojawiły się kolejne zmiany. Przede wszystkim Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (MRPiPS) zaplanowało jeszcze późniejsze wejście w życie ustawy niż pierwotnie zaplanowano. Termin w czasie prac nad projektem był już przesuwany (z 1 lipca 2026 roku na 1 września 2026 r.). Teraz ustawa ma wejść w życie 1 stycznia 2027 roku i od tego dnia też będzie można wnioskować o usługę asystenta osobistego.

Przeczytaj: Ministerstwo wprowadziło zmiany w projekcie ustawy o asystencji osobistej

Niskie koszty obsługi asystentury w powiatach

Realizacja usługi asystencji osobistej ma być zadaniem zleconym powiatom z zakresu administracji rządowej. Ale powiat będzie mógł zlecić realizację tego zadania organizacjom pozarządowym albo gminom. Natomiast osoba z niepełnosprawnością uprawniona do usługi będzie mogła sama wybrać podmiot, który będzie dla niej świadczył asystencję, jak i samego asystenta. W ostatnim projekcie ustawy z 29 sierpnia zmieniono zasady finansowania i obsługi asystentury przez powiaty. - W porównaniu do projektu w wersji z kwietnia 2025 r. znacząco zwiększono zakres zadań, jakie powiaty mają finansować w ramach środków na obsługę zadania, natomiast koszty obsługi zostały na tym samym poziomie (7 proc.), przy jednoczesnym skasowaniu przepisów mówiących o otrzymywaniu przez powiaty stałego ryczałtu na koszty obsługi zadań, które pojawią się niezależnie od tego, ile osób z niepełnosprawnościami skorzysta z usług asystenta – zgłasza w uwagach do projektu Bernadeta Skóbel, radca prawny, kierownik Działu Monitoringu Prawnego i Ekspertyz Związku Powiatów Polskich (ZPP). W projekcie z 5 sierpnia koszty obsługi były zaplanowane na 10 proc.

Ostatecznie stawka 10-procentowa ma obowiązywać w pierwszych latach działania usługi. - Koszty obsługi zostały docelowo ustalone na poziomie 7 proc., przy czym w pierwszych dwóch latach, w których wystąpi konieczność przeszkolenia znacznej liczby użytkowników koszty zostały zaplanowane w wysokości 10 proc., a następnie w kolejnych dwóch latach ulegają zmniejszeniu o 1 pkt proc. rocznie do 7 proc. w roku 2031. Przekazywane w ramach tych kosztów środki dla NGO i gmin zostały obniżone o 3 pkt proc. i wynoszą docelowo 4 proc. - informuje MRPiPS. Przez pierwsze dwa lata będzie to 7 proc., potem 6 proc. i 5 proc., aż do 4 proc.

Bernadeta Skóbel podkreśla, że na powiaty w ramach kosztów obsługi przerzucono wszystkie zadania poza wynagrodzeniem asystencji. Koszt wynagrodzeń asystentów ma być finansowany z budżetu państwa.

Z uwag Ministerstwa Finansów do projektu wynika, że resort chciałby, by koszt obsługi był jeszcze niższy. – Ministerstwo Finansów – walczymy dalej z tą uwagą – jest za obniżeniem kosztów obsługi zadania do 5 proc.. My przyjęliśmy możliwy wariant taki, który zabezpiecza realizację zadania po wszystkich stronach. Zachowanie w pierwszej fazie tych 10 proc., gdzie te koszty będą na pewno większe, jest dla nas bezpieczne – mówiła Anna Skowrońska-Kotra, zastępca dyrektora w Biurze Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych, na posiedzeniu Zespołu do Spraw Ochrony Zdrowia i Polityki Społecznej Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Koszt obsługi usługi asystenta przez organizacje i gminy w opinii MF powinien wynosić 3 proc.

Marek Wójcik ze Związku Miast Polskich uważa, że rząd do określonej kwoty, którą dysponuje, próbuje dopasować poszczególne elementy ustawy. - A ta kwota niestety jest absolutnie zaniżona. (…) Nie chcemy wchodzić w realizację tej ustawy z niedoszacowaniem na starcie. Absolutnie nie będziemy się na to zgadzać – powiedział Marek Wójcik.

Mecenas Skóbel zwraca też uwagę, że nieprawidłowo określono skutek finansowy wejścia w życie ustawy po stronie samorządów. - Koszty obsługi zadania zostały pokazane tylko po stronie dochodowej, ale nie zostały pokazane po stronie wydatkowej. Ocena skutków regulacji (OSR) w takim kształcie wprowadza w błąd co do rzeczywistych skutków finansowych po stronie samorządów – zaznacza mec. Skóbel. Podkreśla, że same skutki zatrudnienia koordynatorów ds. asystencji na umowy o pracę będą rodziły duże skutki finansowe. W poprzedniej wersji projektu jeden koordynator przypadał na 30 użytkowników usługi, w obecnej wersji przypada na 60. - W przeciętnym miesiącu jest 21 dni roboczych. Oznacza to, że czas pracy koordynatora na jednego użytkownika w miesiącu wyniesie niecałe trzy godziny. Symulacja ta nie obejmuje dni urlopu koordynatora. Sam czas na przeprowadzenie ewaluacji raz na trzy miesiące wyczerpie limit godzin na jednego użytkownika za ten okres – zwraca uwagę mec. Skóbel.

ZPP krytykują także niejasne zasady waloryzacji stawek godzinowych asystencji osobistej, kontroli kompleksowej i doraźnej oraz nakładania na powiat, jako realizatora, kar pieniężnych przez wojewodę.

Kto otrzyma asystenta

Do usługi asystenta będą uprawnione osoby:

w wieku 18-65 lat, posiadające orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, które uzyskają w skali poziomu potrzeby wsparcia łącznie co najmniej 80 punktów;
w wieku 13-18 lat, posiadające orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności lub orzeczenie o niepełnosprawności ze wskazaniami o konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Od 1 kwietnia 2027 roku uprawnione będą do asystencji osobistej osoby, które mają decyzję o ustaleniu prawa do asystencji, i które:

ukończyły 18. rok życia do ukończenia 65. roku życia i w skali potrzeby wsparcia uzyskały co najmniej 90 pkt.

Od 1 stycznia 2028 r. natomiast osoby:

które ukończyły 18. rok życia do ukończenia 65. roku życia, i które w skali potrzeby wsparcia uzyskały co najmniej 85 pkt;
młodzież w wieku 13-18 lat z odpowiednimi wskazaniami (jw.);
osoby umieszczone w takich podmiotach, jak np. dom pomocy społecznej czy zakład opiekuńczo-leczniczy. Z tym, że ustalone prawo do asystencji nie będzie mogło być realizowane w czasie pobytu w placówkach całodobowej opieki. A w przypadku pobytu tam osoby liczba godzin asystencji osobistej, określona w decyzji o ustaleniu prawa do asystencji osobistej, ulega pomniejszeniu o 75%, począwszy od 15. dnia kalendarzowego tego pobytu.

Dalej będzie działał rządowy program asystencji osób z niepełnosprawnościami.

Przeczytaj: Dla jednych będzie asystencja ustawowa, dla innych programowa

Minimalna liczba godzin wsparcia asystenta zarówno osoby dorosłej, jak i dziecka to 20 godzin. Górna granica wsparcia pozostaje bez zmian – 240 godzin miesięcznie dla osób dorosłych i 80 godzin dla młodzieży w wieku od 13 lat do ukończenia 18 roku życia. Będzie można przenosić godziny wsparcia pomiędzy miesiącami do końca danego roku. Wniosek o asystencję będzie można składać elektronicznie w wojewódzkim zespole ds. orzekania o niepełnosprawności właściwym dla miejsca zamieszkania. Decyzja będzie wydawana minimalnie na okres jednego roku do maksymalnie pięciu lat.

Stawki wynagrodzenia dla asystenta są uzależnione od stopnia złożoności potrzeb osoby wspieranej przez asystenta, np. są wyższe, jeśli osoba z niepełnosprawnością porozumiewa się alternatywnie czy językiem migowym. Stawki wynoszą:

dla poziomu bazowego – 49 zł brutto;
dla pierwszego poziomu podwyższonego – 51 zł brutto;
dla drugiego poziomu podwyższonego – 53 zł brutto;
dla trzeciego poziomu podwyższonego – 55 zł brutto.

- Podstawową przesłanką podwyższenia stawki jest wykonywanie czynności, które: wymagają specjalnego przeszkolenia (np. transfery osoby leżącej, obsługa wózka elektrycznego, karmienie przez PEG, wsparcie przy zabiegach pielęgnacyjnych); wiążą się z odpowiedzialnością za bezpieczeństwo zdrowotne użytkownika (np. zmiana opatrunków, wsparcie w przyjmowaniu leków, korzystanie z urządzeń wspomagających oddychanie). Czynności te przekraczają typowy zakres asystencji osobistej i są obciążające fizycznie lub psychicznie. Wymagają: przeszkolenia, znajomości procedur higienicznych, zasad aseptyki, nierzadko – szybkiego reagowania w sytuacjach kryzysowych. Podwyższona stawka stanowi tu element kompensacyjny i motywacyjny – zachęcający do podejmowania trudniejszych zadań przez lepiej przygotowanych asystentów – uzasadnia ustawodawca – wyjaśnia projektodawca. Stawki mają być waloryzowane co roku 1 stycznia.

Skutki finansowe ustawy o asystencji w latach 2026-2027 to 1474,1 mln zł.

Nowość