Właśnie ukazało się uzasadnienie postanowienia Izby Cywilnej SN w sprawie przerwania biegu zasiedzenia służebności przez przysądzenie własności w toku postępowania egzekucyjnego z nieruchomości.
Postanowieniem wstępnym z 9 lipca 2021 r. Sąd Rejonowy Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku stwierdził, że wnioski R. B. i D. C. oraz M. C. i M.B. o ustanowienie na rzecz uczestnika P. spółki akcyjnej służebności przesyłu na nieruchomościach stanowiących własność wnioskodawców są usprawiedliwione co do zasady.
Bezpodstawne ustanowienie służebności?
Zagadnienie prawne przedstawione Sądowi Najwyższemu przez Sąd Okręgowy w Lublinie pojawiło się przy rozpoznawaniu apelacji uczestnika, który twierdził, że jego poprzednik prawny nabył przez zasiedzenie służebność gruntową o treści odpowiadającej służebności przesyłu na nieruchomości, z której powstały nieruchomości wnioskodawców, w związku z czym żądanie ustanowienia służebności przesyłu jest obecnie bezprzedmiotowe.
Czytaj też: SN: Sąd nie jest związany orzeczeniem w sprawie ustanowienia służebności
Przy przedstawianiu zagadnienia prawnego Sąd Okręgowy w Lublinie co do zasady podzielił ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji. Z ustaleń tych wynikało m.in., że urządzenia przesyłowe zostały wybudowane w latach sześćdziesiątych XX wieku na nieruchomościach, z których powstały aktualnie istniejące nieruchomości objęte wnioskiem w sprawie, przy czym nieruchomości te stanowiły wówczas własność osób fizycznych. A Skarb Państwa, budując linie przesyłowe, nie dysponował żadnym uprawnieniem do korzystania z gruntu należącego do tych osób prywatnych. Następnie, w 1977 r Skarb Państwa nabył własność nieruchomości na podstawie przepisów o scalaniu gruntów, w wyniku czego zostały one połączone w jedną nieruchomość.
Jak podkreślił sąd drugiej instancji, doszło wówczas do sytuacji, w której zarówno urządzenia przesyłowe, jak i grunt stanowiły własność tego samego podmiotu.
Zobacz procedurę w LEX: Postępowanie o ustanowienie służebności przesyłu >
Nabycie przez przedsiębiorstwo państwowe
Zgodnie z ustaleniami sądów sytuacja ta uległa zmianie 7 stycznia 1991 r., gdy wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych własność urządzeń przesyłowych nabyło korzystające z nich przedsiębiorstwo państwowe, którego następcą jest obecnie uczestnik postępowania.
Nabycie własności urządzeń przesyłowych nie spowodowało uzyskania z mocy prawa służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu, jednak właściciel urządzeń wszedł wówczas w posiadanie takiej służebności, co spowodowało rozpoczęcie biegu zasiedzenia.
Czytaj w LEX: Rola służebności przesyłu w realizacji inwestycji >
Zaliczenie posiadania do zasiedzenia
Przedstawione zagadnienie opierało się na założeniu, zgodnie z którym do okresu posiadania niezbędnego do zasiedzenia służebności przesyłu, która do kodeksu cywilnego została wprowadzona 3 sierpnia 2008 r., można doliczyć wcześniejszy okres posiadania tzw. służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu. Założenie to Sąd Najwyższy uznał za chybione, co sprawiło, że rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia prawnego okazało się bez znaczenia dla sprawy, i skutkowało odmową podjęcia uchwały.
Sąd Najwyższy w postanowieniu z 24 lutego 2023 r. zdecydował się na odejście od dominującej dotychczas linii orzeczniczej, uznając ją za sprzeczną z podstawowymi zasadami prawa rzeczowego, a także za wywołującą poważne wątpliwości co do zgodności z Konstytucją. To znaczy z zasadą demokratycznego państwa prawnego, regułami ochrony własności i przesłankami dopuszczalności wywłaszczenia.
Zobacz linię orzeczniczą: Zakres służebności przesyłu >
Naruszenie zakazu działania prawa wstecz
Przyjęcie, że przed 3 sierpnia 2008 r. mogła istnieć w systemie prawnym służebność „o treści odpowiadającej służebności przesyłu”, pozostawało w sprzeczności z zasadą zamkniętego katalogu praw rzeczowych, a służebności takiej nie można było uznać za służebność gruntową, gdyż w orzecznictwie nie zakładano, aby musiała ona być związana z jakąkolwiek nieruchomością władnącą.
Sąd Najwyższy uznał również, że przyjęcie istnienia w stanie prawnym przed 3 sierpnia 2008 r. służebności „o treści odpowiadającej służebności przesyłu” oraz doliczenie czasu posiadania takiej służebności do czasu niezbędnego do zasiedzenia służebności przesyłu narusza zakaz działania prawa wstecz. Naruszenie takie może mieć rażąco niekorzystne skutki dla właścicieli nieruchomości, gdyż często urządzenia przesyłowe zostały wybudowane na wiele lat przed przyjęciem zakwestionowanej wykładni i należałoby uznać, że minął już termin zasiedzenia, bez umożliwienia właścicielom podjęcia odpowiednich kroków prawnych.
Zobacz procedurę w LEX: Postępowanie z wniosku o stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu >
Sąd Najwyższy odnotował, że do Trybunału Konstytucyjnego jeszcze w 2016 r. zostały skierowane pytania prawne, których celem jest rozstrzygnięcie co do zgodności z Konstytucją przepisów prawa rzeczowego rozumianych zgodnie z wykładnią dominującą dotychczas, a odrzuconą w postanowieniu z 24 lutego 2023 r. Nie negując wyłącznego uprawnienia Trybunału Konstytucyjnego do stwierdzania niekonstytucyjności ustaw, Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że skierowanie wskazanych pytań nie zwalnia sądów od dokonywania takiej interpretacji obowiązujących przepisów, aby jej rezultaty pozostawały w zgodności z zasadami wynikającymi z Konstytucji.
Postanowieniem z 24 lutego 2023 r. Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały rozstrzygającej zagadnienie prawne. Do postanowienia zdanie odrębne zgłosiła SSN Beata Janiszewska.
Postanowienie z 24 lutego 2023 r., sygnatura akt III CZP 108/22
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
