Jak poinformowało Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, w ramach którego działa Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur, w związku z powstałym w drugiej połowie 2021 r. kryzysem uchodźczym na granicy Polski i Białorusi, przedstawiciele KMPT od 30 sierpnia 2021 r. do 29 kwietnia 2022 r. przeprowadzili 15 niezapowiedzianych wizytacji w strzeżonych ośrodkach i areszcie dla cudzoziemców. Ich celem było sprawdzenie sposobu traktowania i realizacji podstawowych praw cudzoziemców oraz panujących tam warunków. Raport „Sytuacja cudzoziemców w ośrodkach strzeżonych w dobie kryzysu na granicy Polski i Białorusi" jest podsumowaniem tych działań. 

Z raportu wynika, że w pierwszej połowie 2021 r. do zamkniętych ośrodków przyjęto 482 osoby, a w drugiej – 3570. Zdaniem jego autorów, masowe kierowanie cudzoziemców do tych ośrodków przez sądy świadczy o systemowej preferencji tej metody kosztem środków o charakterze wolnościowym.  

Czytaj też: Ubieganie się o udzielenie ochrony międzynarodowej – aspekty praktyczne >>>

Przeludnienie, braki kadrowe, zła opieka medyczna

Autorzy raportu stwierdzili, że większość wizytowanych ośrodków była przeludniona. Zmniejszona do 2 mkw przez MSWiA minimalna powierzchnia na cudzoziemca w ośrodkach jest niezgodna z międzynarodowymi standardami i niższa niż w przypadku osadzonych w więzieniach.  Pomimo zaleceń KMPT z poprzednich lat w części ośrodków nie zdemontowano krat w oknach, które potęgują więzienny w oczach cudzoziemców charakter tych placówek. W połączeniu z brakami kadrowymi prowadziło to do niedostępności jakichkolwiek form terapii, grup wsparcia, nie prowadzono też zajęć psychoedukacyjnych.  

Czytaj: Hanna Machińska: Śmierć dzieci afgańskich uchodźców to nie skutek głodu, ale problem jest>>
Sprawdź też: Kalkulator wiz krótkoterminowych >>>

Według raportu nadal nie ma skutecznego narzędzia identyfikacji ofiar przemocy i cudzoziemców w złym stanie zdrowia oraz wymogu badań lekarskich przed umieszczeniem w ośrodku. Dlatego doszło do systemowego pogorszenia realizacji prawa cudzoziemców do odpowiedniej opieki medycznej i psychologicznej. 

Były przypadki odmowy przyjęcia na konsultację lekarską cudzoziemców przebywających w strzeżonych ośrodkach przez zewnętrznych lekarzy. Różnicowanie sytuacji pacjentów w zależności od ich pochodzenia czy statusu prawnego jest niedopuszczalnym przejawem dyskryminacji, stoi także w sprzeczności z etyką zawodową lekarzy.

WZORY DOKUMENTÓW:

 

Zły kontakt, brak pomocy psychologicznej

Autorzy raportu stwierdzili, że efektem połączenia czynników wywierających negatywny wpływ na psychikę cudzoziemców i braku odpowiedniej opieki psychologicznej  były m.in. samookaleczenia i próby samobójcze. Dochodziło do protestów głodowych i buntu. 

Problem  stanowi niemożność rozumienia przez cudzoziemców obowiązujących procedur i ich sytuacji prawnej, spowodowanym barierą językową lub brakiem dostępu do pomocy prawnej. A możliwość skorzystania z takiej pomocy uzależniona była od zaangażowania samych prawników i ich oddolnych inicjatyw. 

 

Prawa człowieka

Wojciech Brzozowski, Adam Krzywoń, Marcin Wiącek

Sprawdź  

Potrzebne zmiany

Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur zwrócił się o realizację poniższych rekomendacji.

W kwestii legalności pobytu cudzoziemców w strzeżonych ośrodkach, m.in. o:

  • podejmowanie decyzji o umieszczeniu cudzoziemców w detencji, w tym małoletnich, zawsze jako środek ostateczny i poprzedzony wnikliwą analizą w zakresie możliwości orzeczenia środków o charakterze wolnościowym;
  • podjęcie wysiłków na rzecz zapewnienia, aby każdy z cudzoziemców przebywających w detencji mógł skorzystać ze skutecznego środka zaskarżenia wydanej w jego sprawie decyzji;
  • obligatoryjne badania lekarskie wszystkich zatrzymanych migrantów przed złożeniem wniosku o umieszczenie w strzeżonym ośrodku lub areszcie dla cudzoziemców;
  • podjęcie działań legislacyjnych w kierunku zapewnienia każdemu małoletniemu cudzoziemcowi pozostającemu bez opieki na terytorium RP reprezentacji przed organami władzy publicznej w toczących się wobec niego postępowaniach;
  • podjęcie działań na rzecz dostosowania części placówek opiekuńczo-wychowawczych w Polsce do szczególnych potrzeb małoletnich cudzoziemców bez opieki.

W zakresie dostępu do opieki psychologicznej, m.in. o:

  • systematyczne zwiększanie liczby psychologów, w tym psychologów dziecięcych w strzeżonych ośrodkach dla cudzoziemców;
  • zapewnienie wszystkim cudzoziemcom dostępu do wstępnego badania psychologicznego podczas umieszczenia w ośrodku strzeżonym, umożliwiającego szybką identyfikację osób, które nie powinny przebywać w detencji, w innych przypadkach gwarantującego ciągłość leczenia oraz dostęp do leków, badań i adekwatnej opieki;
  • zwiększenie dostępności do badań psychologicznych i opieki psychologicznej i psychospołecznej poprzez nawiązanie współpracy z organizacjami pozarządowymi;
  • zwiększenie dostępności do adekwatnych sposobów terapii, m.in. terapii leczenia uzależnień;
  • zaprzestanie stosowania środków przymusu bezpośredniego lub kar wobec cudzoziemców, których zachowania mogą być objawami zaburzeń.
     

W zakresie prawa do informacji, m.in. o:

  • informowanie każdego cudzoziemca w sposób zrozumiały o możliwości ubiegania się o ochronę międzynarodową tuż po zatrzymaniu przez funkcjonariuszy SG. Osobom zainteresowanym należy jak najszybciej umożliwić złożenie stosownego wniosku;
  • pouczenie każdej osoby ubiegającej się o ochronę międzynarodową na piśmie, w języku dla niej zrozumiałym o zasadach toczącego się postępowania, w tym o przysługujących prawach, osobach i organizacjach świadczących pomoc prawną oraz podmiotach zajmujących się udzielaniem informacji i wsparcia w kontekście zasad procedury uchodźczej i przysługujących świadczeń, w tym opieki medycznej;
  • informowanie wszystkich osób, wobec których prowadzone jest postępowanie w sprawie zobowiązania do powrotu lub które oczekują na wykonanie decyzji w tej sprawie, o przysługujących im prawach oraz wszelkich innych kwestiach związanych z toczącymi się procedurami. Informacja ta powinna zostać przekazana na piśmie oraz, w razie potrzeby, ustnie, w języku zrozumiałym dla cudzoziemca.


W zakresie poprawy warunków bytowych, m.in. o:

  • niezwłoczne wycofanie zmian zmniejszających minimalną powierzchnię przypadającą na osobę przebywającą w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców do 2 m2;
  • jak najszybszą relokację cudzoziemców przebywających w tymczasowym ośrodku  w Wędrzynie i likwidację placówki;
  • jak najszybszy demontaż krat zewnętrznych w oknach pomieszczeń;
  • umieszczanie w pokoju mieszkalnym wyłącznie członków tej samej rodziny;
  • umożliwienia  osobom przebywającym w ośrodkach regulację dopływu naturalnego światła.


​W zakresie kontaktu cudzoziemców ze światem zewnętrznym m.in. o:

  • systematyczne zwiększanie liczby stanowisk komputerowych podłączonych do internetu;
  • zapewnienie równej możliwości połączeń telefonicznych wszystkim  cudzoziemcom;


W zakresie zapewnianej opieki medycznej o:

  • dążenie do systematycznego zwiększania personelu medycznego, w szczególności lekarskiego w strzeżonych ośrodkach;
  • zapewnienie dostępu do lekarzy pediatrów i ginekologów osobom przebywającym w SOC o profilu rodzinnym;
  • stosowanie formularzy zawierających tzw. mapy ciała podczas badania wszystkich cudzoziemców;
  • prowadzenie medycznej oceny śladów na ciele zgłaszanych  jako ślady przemocy, w tym tortur;
  • zagwarantowanie  cudzoziemcom możliwości skorzystania z pomocy wybranego przez siebie lekarza, na własny koszt;


W kontekście właściwego traktowania m.in. o:

  • świadczenie usług medycznych pacjentom będącym cudzoziemcami umieszczonymi w strzeżonym ośrodku z poszanowaniem ich godności i w zgodzie z Kodeksem Etyki Lekarskiej oraz obowiązującymi przepisami prawa w tym zakresie;
  • przedsięwzięcie środków, które z jednej strony umożliwią właściwy nadzór nad cudzoziemcami pozbawionymi wolności w czasie konwoju do innych placówek, z drugiej jednak nie będą prowadzić ograniczenia ich podstawowych potrzeb;
  • traktowanie osób pozbawionych wolności przez funkcjonariuszy SG z poszanowaniem ich praw i w oparciu o obowiązujące przepisy;
  • odstąpienie od zwracania się przez funkcjonariuszy do cudzoziemców wyłącznie przy użyciu ich nadanych im numerów ewidencyjnych;
  • podjęcie wszelkich możliwych środków ukierunkowanych na zapewnienie bezpieczeństwa cudzoziemcom przebywającym w SOC, a w szczególności służących przeciwdziałaniu wszelkim przejawom przemocy, której autorami mogą być inni migranci umieszczeni w placówce.


W zakresie polityki kadrowej o:

  • przyjęcie systemowych rozwiązań ukierunkowanych na długotrwałe wsparcie potrzeb kadrowych w strzeżonych ośrodkach w związku ze wzrostem liczby przyjmowanych cudzoziemców;
  • zapewnienie, aby każda osoba pełniąca obowiązki służbowe w strzeżonym ośrodku miała odpowiednie przeszkolenie w tym zakresie, włączając w to specyficzne kwestie wynikające z profilu konkretnej placówki.

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.