Na gruncie prawa Unii Europejskiej coraz częściej pojawia się język odnoszący się do godności w przestrzeni cyfrowej. W preambule RODO wskazuje się, że ochrona danych osobowych ma służyć m.in. „poszanowaniu godności i tożsamości osoby”. Akt o sztucznej inteligencji (AI Act) akcentuje konieczność unikania technologii zagrażających podstawowym prawom i wartościom człowieka oraz nakłada obowiązki na dostawców systemów wysokiego ryzyka, podkreślając konieczność poszanowania praw podstawowych.
Pojawia się także koncepcja „digital dignity” jako prawa człowieka XXI wieku. Koncepcja ta opiera się na idei poszanowania praw człowieka w przestrzeni cyfrowej. Obejmuje to prawo jednostki do kontroli nad przepływem danych osobowych, ochrony tożsamości cyfrowej, a także ochrony przed szkodliwymi działaniami, takimi jak dyskryminacja, stalking czy kradzież tożsamości. W szerokim rozumieniu idea „digital dignity” to także dążenie do etycznego i odpowiedzialnego korzystania z technologii, tak aby służyła ona człowiekowi, a nie stanowiła instrument do krzywdzenia jednostki.
Założeniem powyższych jest zapewnienie człowiekowi ochrony przed wykorzystaniem i uprzedmiotowieniem w świecie zdominowanym przez sztuczną inteligencję, algorytmy i big data.
Czym jest godność cyfrowa?
Art. 30 Konstytucji RP gwarantuje jednostce uniwersalne i niezbywalne prawo poszanowania jej godności. Pojęcie godności cyfrowej akcentuje jednak to podstawowe prawo w zupełnie innym wymiarze - nowych technologii. Godność cyfrową można zatem rozumieć jako prawo jednostki do poszanowania jej autonomii, integralności i reputacji w przestrzeni cyfrowej.
Kodeks cywilny w art. 23 wskazuje katalog otwarty dóbr osobistych, takich jak cześć, wizerunek czy prywatność. Jednakże zjawiska charakterystyczne dla świata cyfrowego – takie jak masowe rozpowszechnianie dezinformacji, automatyczne decyzje podejmowane przez algorytmy czy kreowanie nieistniejących tożsamości – nie zawsze dają się zakwalifikować w ramy już istniejących dóbr osobistych, co uzasadnia wyodrębnienie dobra osobistego w postaci godności cyfrowej.
Zobacz również: Proces o dobra osobiste - Jak sformułować żądanie?
Naruszenia godności cyfrowej przez sztuczna inteligencję
W praktyce szczególnym źródłem zagrożeń dla godności cyfrowej stały się systemy generatywnej sztucznej inteligencji, w tym modele językowe takie jak ChatGPT. Potencjalne naruszenia obejmują:
- rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji o osobach fizycznych (tzw. hallucinations AI), mogące prowadzić do naruszenia dobrego imienia, czy renomy,
- tworzenie treści bezprawnie wykorzystujących, czy zniekształcających wizerunek osoby – np. deepfake’ów, generowanych fotografii,
- utrwalanie i multiplikowanie stereotypów oraz nierówności społecznych przez algorytmy uczące się na stronniczych danych,
- dyskryminacja w systemach opartych na sztucznej inteligencji,
- brak transparentności co do źródeł danych i sposobu działania systemów, ograniczający możliwość obrony jednostki przed naruszeniem jej praw,
- manipulację algorytmiczną i profilowanie wbrew woli jednostki.
W takich przypadkach tradycyjne kategorie dóbr osobistych, jak wizerunek czy cześć, bywają niewystarczające. Problem leży bowiem głębiej – w naruszeniu prawa do integralności i autonomii cyfrowej jednostki, co uzasadnia wyodrębnienie godności cyfrowej jako dobra osobistego.
Podsumowanie
Godność cyfrowa to nie tylko modny termin, ale realna potrzeba prawna, wynikająca z postępu technologicznego i zagrożeń, które trudno opisać tradycyjnymi kategoriami prawnymi, które często nie pozwalają uchwycić całości naruszenia i sposobu, w jaki do naruszenia doszło.
Sądy już dziś, w ramach otwartego katalogu z art. 23 k.c., mogą rozwinąć koncepcję dobra osobistego w postaci godności cyfrowej bez potrzeby nowelizacji kodeksu cywilnego. Realną trudnością w procesowym dochodzeniu roszczeń z tytułu naruszenia godności cyfrowej jest jednak trudność w identyfikacji podmiotu, względem którego mogą być formułowane roszczenia. Czy powinien być to użytkownik, który wpisał hasło do chatu GPT, dostawca technologii, czy platforma, na której treść została udostępniona? Odpowiedzialność ta, prawa i obowiązki w przestrzeni cyfrowej, dookreślenie zakresu ochrony godności cyfrowej jednostki i środki ochrony prawnej, których może się ona domagać w przypadku naruszenia, powinny zostać uregulowane przez przepisy. Może to stanowić jeden z najważniejszych kroków w adaptacji prawa cywilnego do wyzwań epoki cyfrowej.
Zuzanna Miąsko, adwokat, Dubois i Wspólnicy Kancelaria Adwokacko-Radcowska sp.j.
Cena promocyjna: 199 zł
Cena regularna: 199 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 139.29 zł
