Niewątpliwie jedną z najsłabszych stron reformy KPC są przepisy o zażaleniach. Ustawodawca wyszedł z założenia, że ponowna ocena kwestii incydentalnej nie powinna co do zasady łączyć się z przeniesieniem sprawy do sądu wyższej instancji. W konsekwencji wprowadzono rozwiązanie, zgodnie z którym na niektóre postanowienia sądu pierwszej instancji przysługuje zażalenie do innego składu tego sądu (zażalenie poziome).
Czytaj: Zażalenia poziome będą mniej dotkliwe - MS poprawia przepisy>>
Zażalenia w postępowaniu zabezpieczającym
Zdumienie budzi objęcie zażaleniem poziomym postanowień sądu pierwszej instancji w przedmiocie zabezpieczenia (art. 741 § 1 i 2 KPC). Zdaniem ustawodawcy przemawia za tym fakt, że postępowanie zabezpieczające jest postępowaniem służebnym wobec postępowania rozpoznawczego. Uzasadnienie to nie przekonuje. Celem postępowania zabezpieczającego jest udzielenie tymczasowej ochrony prawnej poprzez: zapewnienie wykonalności orzeczenia co do istoty sprawy, uregulowanie określonej sytuacji prawnej lub w wyjątkowych sytuacjach zaspokojenie samego roszczenia. Udzielając zabezpieczenia sąd nie rozstrzyga o ostatecznym wyniku sprawy. Dochodzi jednak do ukształtowania w określony sposób praw i obowiązków stron postępowania cywilnego na czas jego trwania. Jeżeli strona nie zgadza się z danym rozstrzygnięciem, należy uruchomić kontrolę instancyjną.
Zobacz procedurę w LEX: Zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji o zabezpieczeniu >
Cena promocyjna: 159 zł
|Cena regularna: 159 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 111.3 zł
Ponownej oceny, np. któremu z rodziców powinna zostać powierzona piecza nad małoletnim dzieckiem na czas trwania postępowania o ograniczenie władzy rodzicielskiej powinien dokonywać sąd drugiej instancji, a nie inny skład tego sądu, który w pierwszej instancji wydał to postanowienie (często w ramach tego samego wydziału).
Co ciekawe, w niektórych przypadkach istnieje możliwość przekazania zażalenia do rozpoznania sądowi drugiej instancji. Przepisy zostały bowiem tak ukształtowane, że jeżeli w sądzie pierwszej instancji nie można utworzyć składu do rozpoznania zażalenia, zażalenie rozpoznaje sąd drugiej instancji (art. 3941a § 3 w zw. z art. 13 § 2 KPC). Jeżeli natomiast postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia wyda w toku postępowania sąd drugiej instancji, w obecnym stanie prawnym nie istnieje przepis, który pozwalałby zaskarżyć to postanowienie. Kwestie te wymagają zmiany. Należy postulować by zażalenia na postanowienia sądu pierwszej instancji w przedmiocie zabezpieczenia zawsze rozpoznawał sąd drugiej instancji. W przypadku postanowień w przedmiocie zabezpieczenia wydawanych przez sąd drugiej instancji, zażalenie powinno przysługiwać do innego składu tego sądu.
Uzasadnianie postanowień wydłuża postępowania
Naczelnym założeniem reformy KPC z 2019 r. było przyspieszenie postępowania cywilnego. Paradoksalnie część wprowadzonych instytucji wywołuje efekt odwrotny. Przykładem są przepisy o uzasadnianiu postanowień i ich zaskarżaniu. Strona, która chce zaskarżyć postanowienie musi w pierwszej kolejności złożyć wniosek o jego uzasadnienie, a to wiąże się z obowiązkiem uiszczenia opłaty stałej w wysokości 100 złotych. Opłata ta w założeniach ma ulec obniżeniu do 30 złotych.
Złożenie wniosku o uzasadnienie bez opłaty powoduje konieczność podjęcia przez sąd dodatkowej czynności – wezwania do jego opłacenia. Natomiast wniesienie zażalenia z pominięciem wniosku o uzasadnienie wiąże się z koniecznością jego odrzucenia jako niedopuszczalnego.
Zobacz procedurę w LEX: Postanowienie sądu pierwszej instancji >
Problem sprawiają postanowienia wydawane na posiedzeniu niejawnym, które choć podlegają doręczeniu z urzędu, również są uzasadniane na wniosek strony (art. 357 § 21KPC). Część sędziów w treści postanowień wydawanych na posiedzeniu niejawnym po słowie: „albowiem” w zwięzły sposób wskazuje zasadnicze powody rozstrzygnięcia, na co pozwala art. 357 § 5 KPC. U strony niemającej fachowego pełnomocnika, która dokładnie nie zapoznała się z dołączonym do postanowienia pouczeniem o dopuszczalności, warunkach, terminie i sposobie złożenia wniosku o doręczenie uzasadnienia tego postanowienia i wniesienia zażalenia, może to wywoływać mylne wyobrażenie, że sąd doręczył jej postanowienie wraz ze sporządzonym uzasadnieniem. W podanym przykładzie, jeżeli nie zostanie złożony wniosek o doręczenie postanowienia z uzasadnieniem, strona utraci prawo do jego zaskarżenia.
Zobacz procedurę w LEX: Uzasadnianie i doręczanie postanowień sądu pierwszej instancji co do istoty sprawy albo innych postanowień kończących postępowanie nieprocesowe >
Lepszym rozwiązaniem od obniżenia do 30 złotych opłaty od wniosku o doręczenie postanowienia z uzasadnieniem jest całkowita rezygnacja z jej pobierania. Nakład pracy przy sporządzeniu uzasadnienia postanowienia jest mniejszy niż w przypadku uzasadniania wyroku (postanowienia co do istoty sprawy w postępowaniu nieprocesowym). Jednocześnie należy postulować by postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym sąd z urzędu doręczał stronom wraz ze zwięzłym uzasadnieniem, jeżeli podlega zaskarżeniu. W sytuacji, w której postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym nie podlega zaskarżeniu, sąd powinien mieć możliwość zwięzłego umotywowania rozstrzygnięcia, tak by strona wiedziała czym kierował się przy jego wydaniu.
Dr Krzysztof Drozdowicz – radca prawny, adiunkt w Zakładzie Postępowania Cywilnego WPiA UAM w Poznaniu, wykładowca KSSiP