Problemy prawne wynikające z nowelizacji ustawy o Sądzie Najwyższym zostały przedstawione pełnemu składowi przez skład 7-sedziów Izby Odpowiedzialności Zawodowej. We wtorek, 19 września br., dziewięciu sędziów Izby podjęło uchwałę, która ma moc zasady prawnej i wiąże wszystkich sędziów Sądu Najwyższego (mimo, że w składzie zabrakło dwóch sędziów).
Brak odpowiedzialności dyscyplinarnej i karnej sędziego za wydane orzeczenie nie obejmuje sytuacji wyjątkowych, np. zbrodni sądowej - to jeden z elementów uchwały całej Izby podjętej 19 września 2023 r.
Jak stwierdził prezes Izby Odpowiedzialności Zawodowej sędzia Wiesław Kozielewicz, uchwała ta jest konsekwencją nowelizacji ustawy o SN podjętej w czerwcu ub. roku. Wówczas sprecyzowano, że "nie stanowi przewinienia dyscyplinarnego okoliczność, że orzeczenie sądowe wydane z udziałem danego sędziego obarczone jest błędem w zakresie wykładni i stosowania przepisów prawa krajowego lub prawa Unii Europejskiej lub w zakresie ustalenia stanu faktycznego lub oceny dowodów". Powstało więc pytanie, jak ten przepis należy odnosić do postępowań dotyczących orzeczeń wydawanych przez sędziów w PRL - na przykład podczas stanu wojennego czy nawet okresu stalinowskiego.
Uchylenie immunitetu w Izbie Dyscyplinarnej
Należy zaznaczyć, że Sąd Najwyższy, orzekając w nieistniejącej już Izbie Dyscyplinarnej uchwałą z 27 czerwca 2022 r., (sygn. akt I DI 14/22) wniosek prokuratora Instytutu Pamięci Narodowej, uwzględnił i uchylił immunitet sędziego SN – Edwarda M.
Czytaj: Czy sędzia SN może odpowiadać karnie za skazywanie w stanie wojennym?
SN uznał wówczas, że zachodzi duże prawdopodobieństwo, że sędzia w styczniu 1982 r., jako sędzia Sądu Okręgu Wojskowego, będąc tym samym funkcjonariuszem państwa komunistycznego, działając wspólnie i w porozumieniu z innymi sędziami – przekroczył swoje uprawnienia. A mianowicie - wydał wyrok skazujący oskarżonego za czyn z art. 46 ust. 1 dekretu o stanie wojennym na karę roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności. Działo się to w sytuacji, gdy materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie dawał podstaw do przyjęcia, że oskarżony swoim zachowaniem wypełnił znamiona przypisanego mu czynu.
Na to rozstrzygnięcie sędzia wniósł zażalenie do Izby Odpowiedzialności Zawodowej Sądu Najwyższego.
Setki spraw czekają na uchwałę
Jak podkreślił w czasie posiedzenia zastępca prokuratora generalnego Andrzej Pozorski - –Dyrektor Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu około 200 spraw czeka na podjęcie przez Sąd Najwyższy uchwały. Zagadnienie bowiem dotyczy nie tylko sędziów, ale też prokuratorów, którzy w stanie wojennym domagali się lub wydawali na opozycjonistów wyroki więzienia bez podstawy prawnej.
Sąd Najwyższy na posiedzeniu 13 grudnia 2022 r. postanowił odroczyć rozpoznanie sprawy i przedstawić do rozstrzygnięcia składowi 7 sędziów Izby Odpowiedzialności Zawodowej Sądu Najwyższego następujące zagadnienia prawne:
Czy Prawo o ustroju sądów powszechnych w brzmieniu nadanym przez ustawę z 9 czerwca 2022 r. o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym, wyłączające odpowiedzialność dyscyplinarną w przypadku błędu w zakresie wykładni i stosowania przepisów prawa krajowego lub w zakresie ustalenia stanu faktycznego lub oceny dowodów, wpływa na ocenę bezprawności zachowania sędziego (przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków) związanego z orzeczeniem przez niego wydanym ocenianego z punktu widzenia nie obowiązującego już kodeksu karnego z 1969 r.?
W przypadku odpowiedzi negatywnej czy znamiona zbrodni przeciwko ludzkości obejmują tylko i wyłącznie wielokrotne zachowanie sędziego, stanowiące zbrodnię komunistyczną czy też jednokrotne takie zachowanie?
Czy fundamentalny brak aprobaty przegłosowanego sędziego, co do istoty rozstrzygnięcia, w sytuacji nieskorzystania przez niego z prawa do złożenia zdania odrębnego, umożliwia zwolnienie sędziego od tajemnicy narady sędziowskiej i przebiegu głosowania w postępowaniu o wyrażenie zgody na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej?
Odpowiedzi w formie uchwały
Izba Odpowiedzialności Zawodowej podkreśliła w uchwale, że jeżeli zachowanie sędziego, który odpowiada za delikt dyscyplinarny dotyczy błędu w zakresie wykładni prawa krajowego lub prawa UE, w zakresie ustalenia stanu faktycznego czy oceny dowodów, to nie stanowi ono przewinienia dyscyplinarnego i nie może jednocześnie stanowić przestępstwa.
Co więcej - brak odpowiedzialności dyscyplinarnej, jak i brak odpowiedzialności karnej nie obejmuje sytuacji wyjątkowych - popełniania w trakcie orzekania tzw. zbrodni sądowej czyli czynu sprowadzającego się do umyślnego w formie zamiaru bezpośredniego zachowania polegającego na wymierzeniu przez niego kary w postępowaniu z naruszeniem fundamentalnych, powszechnie uznanych zasad procesu, jak również kardynalnych zasad pociągnięcia człowieka do odpowiedzialności karnej:.
- sędzia dopuścił się innego przestępstwa (np. przekupstwo, sfałszowanie dokumentu, zmuszenie do określonego zachowania);
- sędzia podejmuje w złej wierze działania, dla których sprawowanie wymiaru sprawiedliwości ma stanowić jedynie pozorne uzasadnienie;
- sędzia w sposób arbitralny i pozbawiony jakichkolwiek podstaw faktycznych i prawnych odmawia udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości.
Na pytanie drugie SN odpowiedział: Pojęcie zbrodni przeciwko ludzkości obejmuje także jednokrotne zachowanie sędziego, nawet związane z jego orzekaniem , stanowiące zbrodnię komunistyczną , jeżeli zostało popełnione jako element rozległego, świadomego prześladowania zz powodu przynależności do określonej grupy społecznej, politycznej czy narodowej, a sędzia ten co najmniej aprobował taki sposób realizacji polityki władz państwa i brał tym samym czynny udział w prześladowaniach.
Trzecie zagadnienie Izba Odpowiedzialności Zawodowej podsumowała następująco: Tajemnica narady i głosowanie nad orzeczeniem (art. 108 par. 1 kpk) ma charakter bezwzględny i żaden organ państwa nie może zwolnić członka składu orzekającego od obowiązku jej zachowania. Jednakże prawo do obrony ( art. 42 Konstytucji , art. 6 kpk) umożliwia członkowi składu orzekającego, wyłączając w tym zakresie bezprawność jego zachowania ujawnienie informacji objętej taką tajemnicą. Ale tylko w sytuacji gdy pozostaje to w ścisłym związku z podstawowym przedmiotem postępowania karnego jakim jest kwestia odpowiedzialności karnej za zarzucany mu czyn zabroniony i jest niezbędna dla realizacji obrony. W takim wypadku należy do wyłącznej decyzji członka składu orzekającego korzystającego z prawa do obrony.
Uchwała pełnego składu Izby odpowiedzialności Zawodowej SN z 19 września 2023 r. , sygnatura akt II ZZP 2/22.
