Ta kwestia prawna ma zasadnicze znaczenie dla praktyki sądowej, zwłaszcza w świetle sprzecznych stanowisk orzecznictwa i doktryny, a przede wszystkim dlatego, że dotyka zagadnień o elementarnym znaczeniu dla przebiegu postępowań sądowych.
Ojciec pozwanych - sędzią
Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej powziął wątpliwość wiążącą się z dopuszczalnością rozpoznania apelacji w Sądzie Okręgowym w Katowicach, w którym orzeka sędzia będący byłym mężem powódki i ojcem pozwanych.
Powódka w apelacji wniosła o uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości. Jednak apelacja została odrzucona ze względu na fakt, że powódka wniosła ją w zakresie nieobjętym rozstrzygnięciem, a także ze względu na brak pokrzywdzenia orzeczeniem.
Czytaj w LEX: Gudowski Jacek, Wyłączenie sądu jako organu wymiaru sprawiedliwości – instytucja w prawie procesowym cywilnym i karnym >>>
Czytaj też: Sędziowie we własnej sprawie wstrzymują się od orzekania >
Sąd Okręgowy wskazał, że rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji jest zgodne z żądaniem powódki.
Jak podkreślił sąd pytający, art. 48 (1) kpc wszedł w życie 7 listopada 2019 r., a rozpoznawana sprawa została zaś wszczęta w 2018 r.
Stanowi on, że w przypadku wyłączenia sędziego z mocy ustawy (iudex inhabilis) sąd występuje do sądu nad nim przełożonego o wyznaczenie innego sądu do rozpoznania sprawy, a sąd przełożony wyznacza inny równorzędny sąd.
Według art. 9 ust. 2 ustawy nowelizującej, do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem jej wejścia w życie stosuje się przepisy ustaw zmienianych w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą.
Uwzględnienia wymaga społeczne oczekiwanie, by konsekwencją wyłączenia sędziego w sytuacjach, gdy jest on osobiście zainteresowany w sprawie było rozpoznanie sprawy przez inny sąd.
Czytaj w LEX: Tylko wyjątkowo dobro wymiaru sprawiedliwości przemawia za przekazaniem sprawy innemu sądowi - omówienie orzeczenia >>>
Wyłącza się tylko sędzia w składzie
Sąd pytający podkreślił, że do czasu wprowadzenia tego przepisu nie budziło wątpliwości, iż przesłanki wyłączenia muszą się odnosić do sędziego, który został wyznaczony do rozpoznania konkretnej sprawy, zaś w praktyce działalności sądów powszechnych nie spotykano sędziów wyłączających się z urzędu od rozpoznania sprawy, której im nie przydzielono do rozpoznania.
Nadto wprowadzenie losowego przydzielania spraw już wcześniej eliminowało sytuacje wątpliwe z punktu widzenia realizacji wpływania na danego sędziego.
Sąd pytający wskazał, że spełnienie się przesłanek wyłączenia w pierwszej kolejności jedynie wobec sędziego, który został wyznaczony do rozpoznania sprawy, zostało potwierdzone w uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 26 lipca 2019 r. (I NOZP 1/19).
PROCEDURY w LEX:
- Wyłączenie sędziego z urzędu (podstawy wyłączenia z mocy samej ustawy) >
- Wyłączenie sędziego na wniosek strony (podstawy wyłączenia z mocy samej ustawy) >
Zgodnie z tą uchwałą, wniosek o wyłączenie sędziego niewyznaczonego do rozpoznania sprawy jest niedopuszczalny i podlega odrzuceniu bez składania przez sędziego oświadczenia. Przy czym sędzia objęty takim wnioskiem o wyłączenie może zasiadać w składzie sądu rozpoznającego ten wniosek. Nie jest to pogląd nowy i już wcześniej był wyrażany w orzecznictwie - stwierdza sąd pytający.
Dwie linie orzecznicze
W przeprowadzonej analizie Sąd Okręgowy wskazał, że możliwe są dwa stanowiska – że wniosek taki :
- może dotyczyć sędziego potencjalnego albo
- tylko wyznaczonego w konkretnej sprawie.
Sąd zaznaczył, że autor nowelizacji a priori przyjmuje, iż stan orzekania przez sędziego innego niż wyznaczony w sądzie, w którym orzeka sędzia, wobec którego zachodzą przesłanki z art. 48 k.p.c., zawsze z mocy prawa wywoływał stan wyłączenia takiego sędziego.
Sąd Okręgowy dostrzegł, że niektórzy przedstawiciele doktryny, ze względu na cel przepisu, rozszerzają jego zastosowanie na sytuację, wobec sędziego orzekającego w tym samym sądzie, a niewyznaczonego do jej rozpoznawania.
LINIA ORZECZNICZA w LEX: Możliwość udziału w sprawie sędziego (biegłego sądowego) w sytuacji gdy pozostaje on w stosunku pracy z jedną ze stron procesu >>>
Orzecznictwo natomiast rozszerza zakres stosowania art. 48 k.p.c. na osoby wchodzące w skład organów osób prawnych.
W uchwale Sądu Najwyższego z 9 lutego 2000 r. (III CZP 37/99) wyjaśniono, że sędzia spokrewniony lub spowinowacony, w stopniu określonym w art. 48 par. 1 pkt 2 k.p.c., z osobą wchodzącą w skład organu działającego w imieniu osoby prawnej będącej stroną jest wyłączony na podstawie wymienionego przepisu.
Sąd Okręgowy skłonił się do poglądu, że brzmienie art. 48 (1) k.p.c. należy wykładać w ten sposób, że dotyczy on wyłącznie sytuacji, gdy dochodzi do wyłączenia sędziego referenta od rozpoznania sprawy z powodu wystąpienia dotyczących go bezpośrednio podstaw z art. 48 par. 1 pkt 1–4 k.p.c.
Skład trzech sędziów Izby Cywilnej Sądu Najwyższego 13 października 2022 r. podjął uchwałę: Rozpoznanie sprawy przez sąd, w którym pełni służbę sędzia, podlegający wyłączeniu na podstawie art. 48 paragraf 1 pkt 1-4 k.p.c., który nie zasiada w składzie tego sądu, nie skutkuje nieważnością postępowania na podstawie art. 379 pkt. 4 k.p.c.
Uchwałę podjęli - przewodniczący – sędzia Mariusz Łodko oraz SSN Maciej Kowalski i SSN Marcin Łochowski.
Sygnatura akt III CZP 95/22, uchwała Izby Cywilnej SN z 13 października 2022 r.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
