Przemysław Wołowski, zastępca dyrektora Departamentu Prawa Cywilnego i Gospodarczego Ministerstwa Sprawiedliwości poinformował, że obecnie w ok. 98 proc. prace wewnątrz ministerstw nad projektem ustawy o instrumentach wspieranego podejmowania decyzji (nr z wykazu Rządowego Centrum Legislacyjnego - UD 80) są zakończone. – Jesteśmy po Komitecie Cyfryzacji. Chcemy ponownie skierować go na Komitet Stały Rady Ministrów do końca tego miesiąca – mówił Przemysław Wołowski podczas 11. Kongresu Osób z Niepełnosprawnościami. Dodał, że kwestią problemową jest finansowanie projektu, spór toczy się między Ministerstwem Finansów a Ministerstwem Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Czytaj też w LEX: Gudowski Jacek, Ubezwłasnowolnienie – relikt normatywny czy przejaw prawnego obskurantyzmu? >

 

Ubezwłasnowolnienie ma przejść do lamusa

Projekt o instrumentach wspieranego podejmowania decyzji został przekazy do konsultacji publicznych w grudniu 2024 r. Pracował nad nim specjalnie powołany w resorcie sprawiedliwości zespół. Wprowadza do porządku prawnego nowe instrumenty, które mają zastąpić ubezwłasnowolnienie. Wokół projektu od początku pojawiały się wątpliwości, także te dotyczące konstytucyjności proponowanych przepisów. Na problem zwróciliśmy uwagę w serwisie Prawo.pl już, gdy projekt trafił do opiniowana. Według art. 62 ust. 2  Konstytucji prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych. Część konstytucjonalistów alarmowała że fakt, iż Konstytucja powołuje się na ubezwłasnowolnienie, może być przeszkodą przy jego likwidacji oraz że trzeba to uwzględnić w przygotowanym projekcie nowelizacji m.in. kodeksu cywilnego.  I tak się stało.

Czytaj: Prawa wyborcze uwzględnione w projekcie likwidującym ubezwłasnowolnienie>>

 Ubezwłasnowolnienie do kosza, ale nie bez zmian w Konstytucji>>

 Likwidacja ubezwłasnowolnienia coraz bliżej - projekt w opiniowaniu>>

– Wspierane podejmowanie decyzji to różne instrumenty, które muszą być dopasowane do konkretnego człowieka. Najważniejsze jest podążanie za wolą osoby, prymat woli nad tzw. „najlepszym interesem osoby” – podkreśla dr Monika Zima-Parjaszewska, prawniczka i prezeska Polskiego Stowarzyszenia na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną (PSONI). Zauważyła, że dla ministra sprawiedliwości czy ministra pracy, którzy wyliczają koszty projektu z pewnością nie ma znaczenia to, co ma znaczenie dla środowiska osób z niepełnosprawnościami. – My nie chcemy tego projektu po to, żeby Polska miała kolejny papier w teczce. Naszym celem jest faktyczne zapewnienie niezależnego życie osobom z niepełnosprawnościami. I tak chcemy o tym projekcie rozmawiać. Wspierane podejmowanie decyzji oznacza, że w centrum wszystkich działań dotyczących osoby, jest ona sama, jej zdanie i jej wola są najważniejsze – mówiła prezeska PSONI.

Sprawdź: Który sąd jest obecnie właściwy dla osoby ubezwłasnowolnionej? >

W projekcie uwzględniono zamiast ubezwłasnowolnienia nowe formy wsparcia:

• asysta prawna – osoba z niepełnosprawnością będzie mogła umówić się z kimś sama lub przez sąd na asystowanie jej w czynnościach prawnych, ale to ona sama będzie podejmować decyzje.

• kurator wspierający – odpowiada asystentowi prawnemu z tą różnicą, że jest ustanawiany przez sąd, który określi zakres jego wsparcia. Nie może składać oświadczeń woli w imieniu osoby wspieranej.

• kurator reprezentujący - skierowany do osób, które wymagają bardziej intensywnego wsparcia. Kurator jest ustanawiany przez sąd tylko do jednej sprawy lub pewnego rodzaju spraw, np. leczenia albo wyjątkowo do wszystkich spraw. Jego obowiązkiem będzie działanie zgodne z wolą osoby reprezentowanej. Kurator będzie ustanawiany na 5 lat, a dla osób nierokujących poprawy na 10 lat. Kurator będzie sprawozdawał do sądu. Będzie mógł składać oświadczenia woli, ale może także wyrażać zgodę na czynności samodzielnie dokonane przez osobę wspieraną.

• pełnomocnik rejestrowany – to zabezpieczenie na przyszłość zawarte u notariusza (w tym także pełnomocnictwo medyczne) na wypadek utraty możliwości samodzielnego kierowania swoimi sprawami.

Czytaj też w LEX: Rachunki bankowe osób częściowo ubezwłasnowolnionych >

 

Równość wobec prawa

Mec. dr Anna Błaszczak-Banasiak, dyrektorka Amnesty International Polska podkreśla, że nie można pozbawić nikogo zdolności do czynności prawnych tylko dlatego, że jest osobą z niepełnosprawnością intelektualną. - Polska jest jednym z ostatnich państw w Europie, które nie respektują tego prawa. Uprzedzenia i paternalizm zadecydowały o tym, że ubezwłasnowolnienie tak długo jest w polskim systemie prawnym. Prawników uczono, że ubezwłasnowolnienie ma służyć ochronie osoby. Tymczasem jest także prawo do nierozsądnej decyzji, które mamy wszyscy. I wszyscy podejmujemy wiele takich decyzji w życiu. Musimy się tego uczyć, i prawnicy, i środowisko. Równość wobec prawa nie jest niczym nadzwyczajnym, a ma źródło w niezbywalnej godności człowieka. W krajach, które zrezygnowały z ubezwłasnowolnienia nie wydarzyła się żadna katastrofa – zauważa mec. Błaszczak-Banasiak.

Jak mówi, największym ryzykiem związanym z projektem ustawy jest ryzyko, że nic się nie zmieni. Dopóki bowiem nie trafi ona do parlamentu, trudno mówić, że nowe propozycje są zapewnione. Podobnie uważa Przemysław Rosati, prezes Naczelnej Rady Adwokackiej. - Wstydzę się za polskie państwo, że ustawy wciąż nie ma, że czekamy na rozwiązania i jesteśmy wciąż na samym początku. Bo konkret będzie dopiero wtedy, gdy ustawa znajdzie się w parlamencie - zaznaczył. Równocześnie podkreślił, że gdy nowe rozwiązania wejdą już do systemu prawnego, konieczne będą intensywne szkolenia sędziów.

Zobacz też procedury:

Katarzyna Kosecka, matka dorosłego syna z autyzmem i niepełnosprawnością intelektualną nie zdecydowała się na jego ubezwłasnowolnienie choć miała już przygotowane dokumenty. – Moi znajomi w podobnej sytuacji ubezwłasnowolniali dzieci, bo uważali, że tak musi być, że nie ma innej drogi. Ja czekam na nowe rozwiązania. Wolność to także możliwość doświadczenia konsekwencji nierozsądnej decyzji. Podoba mi się, że projekt ustawy podkreśla podmiotowość osoby. A także to, że rozwiązania są umocowane prawnie, w systemie, w sądzie. Sprawy mojego syna będą rozstrzygane, tam, gdzie wszystkich obywateli – podkreśliła. Równocześnie zauważyła, że jest bardzo mała wiedza wśród rodziców na temat toczących się prac nad nowymi rozwiązaniami i zaapelowała o lepszą komunikację ze strony Ministerstwa Sprawiedliwości.

Prawo.pl objęło patronatem 11. Kongres Osób z Niepełnosprawnościami, którego co roku organizatorem jest Polskie Forum Osób z Niepełnosprawnościami (PFON). Tegoroczne hasło kongresu to „Prawa w odwrocie”. Kongres odbył się pod honorowym patronatem Rzecznika Praw Obywatelskich.

Zobacz też procedurę: Ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu dla osoby, która ma być ubezwłasnowolniona >

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.