Trwa wybór kandydatów na nowego prezesa TK

W Trybunale Konstytucyjnym trwa posiedzenie Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK w sprawie wyboru kandydatów na nowego prezesa TK. Według nieoficjalnych informacji medialnych wskazano na tę funkcję sędziów Bartłomieja Sochańskiego i Bogdana Święczkowskiego. Wybór jednego z nich będzie teraz należał do prezydenta Andrzeja Dudy. Ten jeszcze w piątek zapowiadał, że postara się jak najszybciej powołać nowego prezesa TK.

Prezes Julia Przyłębska zrezygnowała z funkcji pod koniec listopada, na półtora tygodnia przed końcem sędziowskiej kadencji w TK. Trybunał poinformował w poniedziałek, że Przyłębska jest obecnie "sędzią Trybunału Konstytucyjnego kierującą pracami" TK. Przypomnijmy, że już latem zeszłego roku Zgromadzenie Ogólne sędziów TK przedłożyło prezydentowi dwóch kandydatów na wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego. Na początku lipca 2023 r. zakończyła się bowiem sześcioletnia kadencja - jako wiceprezesa TK - Mariusza Muszyńskiego. Wskazanymi kandydatami byli Bartłomiej Sochański i Jakub Stelina. Dotychczas prezydent nie podjął decyzji w tej sprawie.

"Gazeta Wyborcza" podała w piątek nieoficjalnie, że Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK podczas piątkowego posiedzenia wyłoniło dwóch kandydatów na nowego prezesa TK: Bartłomieja Sochańskiego i Bogdana Święczkowskiego.

Czytaj: Sejm podjął uchwałę w sprawie Trybunału Konstytucyjnego>>

Trybunał w kryzysie 

Kryzys wokół Trybunału Konstytucyjnego rozpoczął się w 2015 r., konkretnie w październiku, gdy Sejm VII kadencji wybrał - przede wszystkim głosami ówczesnej koalicji PO-PSL - pięciu nowych sędziów: Romana Hausera, Krzysztofa Ślebzaka, Andrzeja Jakubeckiego, Bronisława Sitka i Andrzeja Sokalę, którzy mieli być następcami 3 sędziów kończących kadencję 6 listopada i 2 sędziów, których kadencje kończyły się w grudniu tamtego, a więc już w czasie następnej kadencji parlamentarnej.

25 listopada 2015 roku Sejm nowej, VIII kadencji, zdominowany już przez PiS, przyjął uchwały o stwierdzeniu braku mocy prawnej wyboru sędziów TK z 8 października. 2 grudnia Sejm wybrał zgłoszonych przez PiS: Julię Przyłębską, Piotra Pszczółkowskiego, Henryka Ciocha, Lecha Morawskiego i Mariusza Muszyńskiego na sędziów TK.

Trzech ostatnich było następcami sędziów, których kadencja wygasła w listopadzie. Tych sędziów zaprzysiągł prezydent Duda, a do zaprzysiężenia doszło następnego dnia - 3 grudnia 2015 r. - wcześnie rano. Po południu TK - wówczas prezesem był Andrzej Rzepliński - uznał, że poprzedni Sejm VII kadencji wybrał dwóch sędziów TK w sposób niezgodny z konstytucją (w miejsce tych, których kadencja kończyła się w grudniu); wybór pozostałej trójki (w miejsce tych, których kadencja skończyła się w listopadzie) był z nią zgodny. TK uznał też wtedy, że prezydent ma obowiązek "niezwłocznego" odebrania ślubowania od każdego nowo wybranego sędziego.

Od tego rozpoczął się spór o obsadę trzech stanowisk sędziowskich w TK i zajmowanie tych stanowisk przez osoby określane jako "sędziowie dublerzy".  W tym kontekście wskazywany był Mariusz Muszyński, którego kadencja w Trybunale już się zakończyła w tym tygodniu, a także Justyn Piskorski i Jarosław Wyrembak, wybrani w późniejszych latach w miejsce zmarłych Henryka Ciocha i Lecha Morawskiego.

Czytaj w LEX: Kmieciak Zbigniew, Przywracanie praworządności a reguła uznania - jak uzdrowić TK? >

Sprawa Xero Flor 

W maju 2021 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, że w sprawie firmy Xero Flor doszło do naruszenia przez Polskę przepisów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka - prawa do rzetelnego procesu sądowego oraz prawa do sądu ustanowionego ustawą. Firma pozwała Skarb Państwa. Po niekorzystnych wyrokach sądów sprawa trafiła do TK, który ją umorzył, a decyzję tę podpisał sędzia Mariusz Muszyński. Firma postawiła przed ETPCz zarzut dotyczący składu sędziowskiego, który w TK rozpatrywał jej sprawę. Strasburski trybunał uznał zaś m.in., że w TK orzekał sędzia, który nie miał do tego prawa i orzekł, że Polska powinna zapłacić firmie 3 tys. 418 euro odszkodowania.

Zobacz w LEX: Omówienie wyroku ETPC z dnia 7 maja 2021 r., 4907/18 (Xero Flor w Polsce sp. z o.o. przeciwko Polsce) >

Kilka miesięcy później - po wniosku ówczesnego prokuratora generalnego Zbigniewa Ziobry - TK orzekł, że przepis Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w zakresie, w jakim przyznaje ETPCz kompetencje do oceny legalności wyboru sędziów TK, jest niezgodny z konstytucją. Trybunał wskazał, status TK i jego sędziów "określone są wyłącznie w konstytucji".

Tymczasem przed miesiącem poinformowano, że wybrani 8 października 2015 r. przez Sejm do TK Andrzej Jakubecki i Krzysztof Ślebzak złożyli skargi przeciwko Polsce do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w związku z niemożnością objęcia swych urzędów. W wystąpieniach do ETPCz wskazali oni m.in. na brak środka prawnego, który pozwalałby na wyegzekwowanie od prezydenta obowiązku odebrania ślubowania.

Uchwała Sejmu w sprawie Trybunału Konstytucyjnego 

6 marca Sejm podjął uchwałę w sprawie Trybunału Konstytucyjnego. Wskazał w niej, że sędziowie dublerzy i ich następcy nie są sędziami TK, zaś Julia Przyłębska nie jest osobą uprawnioną do sprawowania funkcji prezesa. Uchwała zawiera apel - do wszystkich sędziów Trybunału, by zrezygnowali i przyłączyli się do demokratycznych przemian. Konstytucjonaliści wskazują jednak, że brakuje bezpośredniego odniesienia do wyroków wydawanych w wadliwym składzie, dzięki czemu można by ich nie publikować.

Uchwała miała być pierwszym krokiem, bo oprócz niej przygotowano dwa projekty ustaw - o TK, przepisów wprowadzających oraz projekt zmian w Konstytucji. Uchwała Sejmu,  w celu usunięcia skutków kryzysu konstytucyjnego, przywrócenia zgodności działalności Trybunału Konstytucyjnego z wymaganiami art. 7 i art. 194 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, oraz wykonując wyroki Trybunału Konstytucyjnego, wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka stwierdza, że w sumie 10 uchwał dotyczących powołania sędziów TK - począwszy od 8 października 2015 r. po 26 stycznia 2018 r. - zostało podjętych z rażącym naruszeniem prawa. - W konsekwencji Sejm uznaje, że Mariusz Muszyński, Justyn Piskorski i Jarosław Wyrembak nie są sędziami Trybunału Konstytucyjnego. Liczne orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego są dotknięte wadą prawną - wskazano.

W uchwale wskazano, że również Przyłębska sprawowała funkcję prezesa TK w sposób nieuprawniony. - Julia Przyłębska kieruje TK od 21 grudnia 2016 r., kiedy to prezydent RP powierzył jej pełnienie funkcji prezesa TK. Wybór ten, którego poprawność była wielokrotnie kwestionowana, został dokonany bez wcześniejszego uzyskania wymaganej prawem uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK. Co więcej, nawet jeśli przyjąć do wiadomości zdarzenie faktyczne wadliwego powołania, to zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz.U. poz. 2072) kadencja prezesa Trybunału Konstytucyjnego trwa 6 lat. To oznacza, że kadencja Julii Przyłębskiej wygasła z dniem 21 grudnia 2022 r. W konsekwencji wszystkie decyzje proceduralne w zakresie kierowania pracami TK, a zwłaszcza wyznaczenie składów orzekających, podejmowane przez Julię Przyłębską mogą być podważane - wskazano w uchwale.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.