Izba Karna Sądu Najwyższego w składzie siedmiorga sędziów rozstrzygała problem z zakresu odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie. Według kodeksu postępowania karnego oskarżonemu, który w wyniku wznowienia postępowania, kasacji lub skargi nadzwyczajnej został uniewinniony lub skazany na łagodniejszą karę, służy od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe z wykonania względem niego w całości lub w części kary, której nie powinien był ponieść.
Problem rozbieżności orzecznictwa powstał na tle art. 558 kpk. Przepis ten mówi, że w sprawach o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego stosuje się tylko w kwestiach nieuregulowanych w niniejszym kodeksie.
Dwie linie orzecznicze SN
Rozbieżności ujawniły się choćby w sprawie dopuszczalności przekazania ściganej D.Y. organom wymiaru sprawiedliwości Republiki Federalnej Niemiec na podstawie wydanego Europejskiego Nakazu Aresztowania.
Sąd Okręgowy w Warszawie zastosował wobec ściganej D.Y. środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania na łączny okres 100 dni. Następnie, postanowieniem z 4 lutego 2020 r., sąd ten uchylił zastosowany uprzednio wobec ściganej izolacyjny środek zapobiegawczy.
Sąd Apelacyjny w Warszawie, w wyniku złożonego przez obrońcę ściganej zażalenia stwierdził, że tymczasowe aresztowanie D.Y., stosowane do 4 lutego 2020 r. było zasadne i w tym zakresie utrzymał w mocy wcześniejsze postanowienie.
Ale w lutym 2021 r. do Sądu Okręgowego w Warszawie wpłynął wniosek D.Y. o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie.
Sąd Apelacyjny w Warszawie przedstawił akta sprawy Sądowi Najwyższemu w celu przekazania sprawy do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu. W uzasadnieniu postanowienia wskazano na wyjątkowość tej sprawy w kontekście przepisów o właściwości miejscowej sądu, bo w postępowaniu przed sądem I instancji Skarb Państwa był reprezentowany przez prezesa Sądu Apelacyjnego w Warszawie, który to w dalszym ciągu jest stroną postępowania.
SN przekazał sprawę innemu sądowi równorzędnemu.
W innej sprawie wniosku o uznanie za nieważne orzeczenia sądu wydanego wobec osób represjonowanych w PRL, Sąd Najwyższy odmówił przekazania sprawy sądowi równorzędnemu. Wskazał że prezes sądu występuje w takich sprawach nie jako osoba prywatna występująca we własnym interesie, ale jako piastun reprezentujący interes Skarbu Państwa.
W tym kontekście podawanie w wątpliwość bezstronności sądu z uwagi na to, kto pełni funkcję prezesa Sądu Apelacyjnego godzi w zaufanie do sądów, stanowiące istotny element budujący autorytet wymiaru sprawiedliwości, który chronić ma instytucja ustanowiona w art. 37 k.p.k. Poza tym, inne rozwiązanie prowadziłoby w konsekwencji do konieczności przekazywania tych wszystkich spraw toczących się na podstawie "ustawy lutowej", zarówno w pierwszej, jak i drugiej instancji, innym sądom równorzędnym, jeżeli tylko w tych postępowaniach występowałby - jako strona - prezes odpowiedniego sądu, reprezentujący Skarb Państwa.
Uchwała 7 sędziów Izby Karnej
W powstałej sytuacji rozbieżności orzeczeń, Sąd Najwyższy sformułował zagadnienie do rozstrzygnięcia rozszerzonemu składowi: Czy sformułowanie „w kwestiach nieuregulowanych”, pozwala na wyznaczenie przez sąd przełożony innego sądu do rozpoznania w sprawach o zadośćuczynienie za bezprawne pozbawienie wolności i na podstawie ustawy lutowej z 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego?
Sąd Najwyższy pod przewodnictwem prezesa Zbigniewa Kapińskiego, podjął uchwałę 17 stycznia 2024 r., według której sformułowanie „w kwestiach nieuregulowanych”, zawarte w art. 558 k.p.k., pozwala wyznaczyć inny sąd do rozpoznania sprawy z zakresu zadośćuczynienia i odszkodowania za bezprawne tymczasowe aresztowanie i skazanie, a także w sprawach prowadzonych na podstawie ustawy lutowej.
Uchwała 7 sędziów Izby Karnej SN z 17 stycznia 2023 r, sygnatura I KZP 4/23.
