Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 4 listopada 2010 r. stwierdził niezgodność z Konstytucją RP przepisu art. 1046 § 4 k.p.c. (sygn. akt K 19/06). Z konieczności zapobieżenia sytuacji, w której dopuszczalna stałaby się eksmisja z lokalu mieszkalnego bez dostarczenia dłużnikowi innego schronienia (pomieszczenia tymczasowego), Trybunał orzekł, że kontrowersyjne przepisy utracą moc obowiązująca z upływem dwunastu miesięcy od ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw (tj. 16 listopada 2011 r.). Zdaniem RPO, ustawodawca nie wykorzystał odpowiednio czasu na dokonanie zmian przywracających zgodność z Konstytucją. RPO zarzuca, że nie przygotowano żadnych propozycji zmian, które korespondowałyby z wytycznymi zawartymi w obszernym, pisemnym uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 listopada 2010 r. Ponadto, poprawki ustawy o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorów dotyczące problemu eksmisji na próg zostały dokonane w ostatniej chwili, co odbiło się zdaniem RPO na jakości uchwalonego prawa.
Zdaniem RPO, nowelizacja dokonana ustawą z dnia 31 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego oraz ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 224, poz. 1342) nie określa ostatecznie jasno obowiązków gmin związanych ze wskazaniem tymczasowego pomieszczenia, o którym mowa w art. 1046 § 4 k.p.c.
Zgodnie z art. 4 ust. 2a ustawy o ochronie praw lokatorów w obecnym brzmieniu, w przypadku wykonywania przez komornika obowiązku opróżnienia lokalu, o którym mowa w art. 1046 § 4 k.p.c, gmina wskazuje tymczasowe pomieszczenie, chyba że pomieszczenie odpowiadające wymogom tymczasowego pomieszczenia wskazał wierzyciel lub dłużnik albo osoba trzecia. Zdaniem RPO, analiza powołanej wyżej regulacji wywołuje obawę, iż także i tym razem ustawodawca nie ustrzegł się błędów, które w praktyce mogą powodować trudności z realizacją wyroków eksmisyjnych i mogą być powodem oceny tych regulacji jako niezgodnych z zasadą poprawnej legislacji.
Zgodnie z przywołanym wyrokiem TK, art. 1046 § 4 k.p.c. był niejasny i nieprecyzyjny, ponieważ nie pozwalał na jednoznaczne ustalenie kolejności, w jakiej wymienione w ustawie podmioty miałyby wskazywać dłużnikowi pomieszczenie tymczasowe. Obecnie, zgodnie z art. 4 ust. 2a ustawy o ochronie praw lokatorów, gmina wskazuje pomieszczenie tymczasowe albo noclegownię, schronisko lub inną placówkę zapewniającą miejsca noclegowe, chyba że pomieszczenie odpowiadające wymogom tymczasowego pomieszczenia wskazał wierzyciel lub dłużnik albo osoba trzecia. Z regulacji tej zdaje się wynikać, że kolejność, w jakiej obowiązek wskazania pomieszczenia tymczasowego obciąża określone podmioty, jest następująca: wierzyciel, dłużnik, osoba trzecia, a na końcu, jeśli żaden z ww. podmiotów nie wskazał pomieszczenia tymczasowego - gmina. Jednakże, o ile gmina ma rzeczywiście ustawowy obowiązek wskazania tymczasowego pomieszczenia, to w przypadku wierzyciela, dłużnika, osoby trzeciej, jest to wyłącznie ich dobra wola - żaden z tych podmiotów nie musi "wskazać" pomieszczenia, nawet jeżeli faktycznie nim dysponuje. Takie rozumowanie kłóci się jednak z kolei z zaprezentowaną w wyroku z dnia 4 listopada 2010 r. przez Trybunał Konstytucyjny wykładnią słowa "wskaże", z którym Trybunał zdaje się łączyć istnienie określonego obowiązku. W opinii RPO, powstaje zatem kolejna wątpliwość, czy gmina może zwolnić się z własnego obowiązku wykazując, że wierzyciel, dłużnik, osoba trzecia miały faktyczną możliwość wskazania tymczasowego pomieszczenia i jaki podmiot (sąd czy komornik) miałby dokonywać oceny tej sytuacji.
Kontrowersje Rzecznika budzi ponadto ostatnie zdanie w art. 1046 § 4 k.p.c. Zgodnie z zawartą w nim normą, gdy komornik po bezskutecznym upływie 6 miesięcy, podczas których wstrzymał czynności egzekucyjne, oczekując na wskazanie dłużnikowi tymczasowego pomieszczenia, ma obowiązek kontynuować czynności egzekucyjne. W takim przypadku, komornik usunie dłużnika do noclegowni, schroniska lub innej placówki zapewniającej miejsca noclegowe, powiadamiając właściwa gminę o potrzebie zapewnienia dłużnikowi tymczasowego pomieszczenia. Wątpliwości RPO budzi ocena tego, jakie skutki prawne wywołuje takie powiadomienie. Z jednej bowiem strony, ustawodawca w art. 4 ust. 2a ustawy o ochronie praw lokatorów zdaje się przesądzać, że gmina ma obowiązek wskazania dłużnikowi tymczasowego pomieszczenia, z drugiej zaś strony, brak korelacji pomiędzy tą normą a sformułowaniem art. 1046 § 4 k.p.c. zd. ostatnie "o potrzebie dostarczenia tymczasowego pomieszczenia" po raz kolejny znacząco utrudnia prawidłową i zgodną z celem ustawodawcy wykładnię obu norm. Nie wiadomo, w jaki sposób zainteresowany dłużnik, wyeksmitowany do schroniska bądź noclegowni, miałby wyegzekwować od gminy realizację "potrzeby" wskazania mu tymczasowego pomieszczenia. Nie wiadomo ponadto, w jakim terminie gmina miałaby ową potrzebę "zrealizować", a jak wiadomo, zarówno pobyt w schronisku dla bezdomnych, jak i w noclegowni, ma być z założenia przejściowy i krótkotrwały. W istocie, z uwagi na obowiązek komornika podjęcia dalszych czynności egzekucyjnych po bezskutecznym upływie sześciomiesięcznego terminu oczekiwania na wskazanie przez gminę tymczasowego pomieszczenia, dłużnik, niezależnie od tego, czy uprawniony do pomieszczenia tymczasowego, czy też nie, zostanie wyeksmitowany do noclegowni, schroniska bądź innej placówki zapewniającej miejsca noclegowe. RPO zwraca również uwagę, że faktem powszechnie znanym jest, że gminy nie dysponują zasobem pomieszczeń tymczasowych. W tej sytuacji normą jak się zdaje, zwłaszcza w początkowym okresie obowiązywania nowych regulacji - będzie wykonywanie eksmisji do noclegowni i schronisk dla bezdomnych. Zdaniem RPO, w praktyce zatem zasadą stanie się, że zapobieganie eksmisjom na bruk oraz bezdomności będzie realizowane poprzez umieszczanie dłużników w noclegowniach i schroniskach, zaś wskazywanie pomieszczenia tymczasowego, jako "dobra" deficytowego, będzie stanowić wyjątek.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, kryteriami takiego zróżnicowania powinny być: sytuacja, w jakiej znajdują się osoby podlegające eksmisji, a także względy, które zadecydowały o wydaniu wyroku nakazującego opróżnienie lokalu. Tymczasem omówione wyżej regulacje w praktyce mogą spowodować, iż każdy dłużnik, któremu sąd nakazał opróżnienie lokalu mieszkalnego bez prawa do lokalu socjalnego, zostanie wyeksmitowany do noclegowni lub schroniska, niezależnie od wskazanych przez Trybunał Konstytucyjny kryteriów oceny jego sytuacji
Opracowanie: Karol Kozłowski, RPE WKP
Źródło: www.sprawy-generalne.brpo.gov.pl
Opublikowano: www.samorzad.lex.pl