Podatniczka złożyła wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych w sprawie jej skargi na decyzję Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w przedmiocie podatku od towarów i usług.
Referendarz sądowy Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim odmówił jednak przyznania jej prawa pomocy. Prawo pomocy w zakresie częściowym przysługuje, jeżeli osoba występująca z wnioskiem wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Wynika to z art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a.
Czytaj w LEX: Prawo pomocy w postępowaniu sądowoadministracyjnym >
Referendarz sądowy wyjaśnił, że prawo pomocy ma służyć zapewnieniu dostępu do sądu osobom, których nie stać na zaspokojenie swoich podstawowych potrzeb życiowych i jednocześnie pokryć wydatki na postępowanie. Osoba zainteresowana uzyskaniem prawa pomocy powinna więc podjąć przynajmniej minimum wysiłku, by przezwyciężyć swoją trudną sytuację finansową. To wnioskodawca powinien przedstawić dokumenty obrazujące jego sytuację materialną. W uzasadnieniu podkreślono jednocześnie, że koszty sądowe należy traktować jak równe innym podstawowym wydatkom w rodzinie.
Możliwości finansowe małżonka wnioskodawcy
Referendarz sądowy zwrócił uwagę, że sytuacja majątkowa osoby pozostającej w związku małżeńskim musi uwzględniać także stan majętności jej małżonka. Gdy w małżeństwie skarżącego nie orzeczono sądowej separacji bądź rozwodu, to musi on przedłożyć też dokumenty, które obrazują sytuację majątkową jego małżonka. W przepisach prawa rodzinnego przewidziano, że małżonkowie są obowiązani do wzajemnej pomocy. Wynika z art. 23 k.r.o. Przez wzajemną pomoc należy również rozumieć także wspieranie się w zakresie finansowym – podkreślono w uzasadnieniu postanowienia.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Zaniedbywanie obowiązków małżeńskich, w tym opuszczenie małżonka, jako wyznacznik winy w rozkładzie pożycia >
Wsparcie przy ponoszeniu opłat sądowych
Obowiązek ten rozciąga się na świadczenia pieniężne w zakresie prowadzenia procesów sądowych – wskazał referendarz sądowy. Nie zmienia tego nawet rozdzielność majątkowa małżeńska, czy prowadzenie oddzielnych gospodarstw domowych. Takie zapatrywanie wyraził w szczególności NSA w postanowieniu z 28 września 2011 r. w sprawie I FZ 196/11 (LEX nr 948873). Obowiązek alimentacyjny wygasa więc dopiero w chwili orzeczenia rozwodu i sądowej separacji, o ile w wyrokach sądy nie orzekły o obowiązku alimentacyjnym. Konieczności udzielania sobie wsparcia nie zmienia natomiast separacja faktyczna. Zgodnie z art. 27 k.r.o. małżonkowie zobowiązani są do przyczyniania do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. NSA w postanowieniu z 2 grudnia 2011 r. w sprawie II OZ 1266/11 (LEX nr 1152281) uznał, że do potrzeb rodziny mogą w konkretnych okolicznościach należeć również zobowiązania względem Skarbu Państwa z tytułu kosztów sądowych w sprawach jednego z małżonków. Referendarz sądowy uznał więc, że skoro skarżąca nie przedłożyła dokumentów dotyczących sytuacji majątkowej jej męża, to nie było podstaw do uwzględnienia jej żądania.
Komentarz adw. Agnieszki Moszczyńskiej z Wrocławia
Pogląd, zgodnie z którym małżonkowie mają względem siebie obowiązek pomocy obejmujący także ponoszenie kosztów prowadzenia procesów sądowych, jest ugruntowany w orzecznictwie zarówno sądów cywilnych jak i administracyjnych. Zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej o ustanowieniu rozdzielności majątkowej oznacza, że od tej daty każdy z małżonków tworzy własny, odrębny majątek i samodzielnie nim zarządza. Tym samym drugi z małżonków nie może ingerować w decyzje dotyczące tego majątku odrębnego. Decyzja o ustanowieniu rozdzielności majątkowej odnosi się tylko i wyłącznie do majątku małżonków. Nie ma ona natomiast żadnego wpływu na sferę wynikających z zawarcia małżeństwa obowiązków względem drugiego małżonka.
Innymi słowy ustanowienie rozdzielności majątkowej nie powoduje, że ustaje obowiązek wzajemnej pomocy pomiędzy małżonkami. I nie chodzi tu tylko o pomoc w codziennych obowiązkach i wsparcie emocjonalne, ale pomoc w każdym wymiarze, także finansowym. Dlatego pomimo ustanowienia rozdzielności majątkowej, drugi z małżonków ma obowiązek partycypować w ponoszeniu kosztów sądowych sprawy prowadzonej przez współmałżonka. Z tego względu sąd, rozpoznając wniosek o udzielenie pomocy poprzez zwolnienie od kosztów sądowych, bada sytuację faktyczną i majątkową każdego z małżonków pozostających w ustroju rozdzielności majątkowej.
Sprawdź w LEX: Jakie konsekwencje wywoła na gruncie VAT ustanowienie rozdzielności majątkowej małżonków? >
Takie podejście jest z jednej strony słuszne, albowiem małżonkowie często korzystają z rozdzielności majątkowej w celu uniknięcia odpowiedzialności wobec ewentualnych wierzycieli, stwarzając fikcję ubóstwa, podczas gdy prowadzą wspólne gospodarstwo domowe z drugim małżonkiem, który jest de facto właścicielem całego majątku wypracowanego i utrzymywanego wspólnie przez małżonków, z którego wspólnie korzystają. Dodatkowo, pomimo obowiązywania rozdzielności majątkowej dochody uzyskiwane przez każdego z małżonków są przeznaczane na zaspokojenie potrzeb wspólnie prowadzonego gospodarstwa domowego.
Dlatego w przypadku gdy jeden z małżonków prowadzi sprawę sądową, z którą wiążą się określone koszty, drugi z małżonków powinien w tych kosztach partycypować. Z kolei konieczność ponoszenia kosztów sądowych w sprawie inicjowanej przez współmałżonka może budzić sprzeciw gdy drugi małżonek jest tej sprawie przeciwny. W tym kontekście warto na marginesie dodać, że w sytuacji kiedy sprawa miałaby dotyczyć tylko jednego z małżonków, a współmałżonek odmówiłby pomocy w postaci pokrycia kosztów sądowych, to mogłaby pojawić się kwestia ograniczenia prawa do sądu.
Czytaj w LEX: Umowna rozdzielność majątkowa małżonków >
Oczywiście, każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie, może się bowiem okazać, że zastosowanie tej zasady w konkretnych przypadku może kłócić się z zasadami współżycia społecznego. Będzie to mieć miejsce w przypadku, gdy ustanowienie rozdzielności majątkowej nastąpiło w związku z niegospodarnością małżonka i trwonieniem majątku wspólnego, co mogło zagrażać bezpieczeństwu finansowemu i bytowemu rodziny. Wówczas należałoby uznać, że obowiązek wzajemnej pomocy nie może sięgać tak daleko i obejmować ponoszenia kosztów sądowych w sprawie prowadzonej przez drugiego małżonka, tym bardziej, jeżeli sprawa dotyczy tylko i wyłącznie jego aktywności, a współmałżonek w żaden sposób nie odniósł z niej korzyści – wyjaśnia adwokat Agnieszka Moszczyńska, prowadząca Kancelarię Adwokacką we Wrocławiu.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.