Dyskusja nad brzmieniem tego przepisu rozbrzmiała na nowo w związku ze śmiercią Barbary Skrzypek, wieloletniej współpracownicy Jarosława Kaczyńskiego, prezesa PiS. Kobieta kilka dni wcześniej (12 marca) była przesłuchiwana przez prokurator Ewę Wrzosek. Była świadkiem w śledztwie w sprawie doprowadzenia austriackiego biznesmena Geralda Birgfellnera do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie nie mniejszej niż 1,3 mln euro poprzez wprowadzenie go w błąd. Chodzi o sprawę wybudowania dwóch wieżowców na należącej do spółki Srebrna działce w Warszawie. Adwokat Krzysztof Gotkowicz, pełnomocnik Skrzypek, poinformował, że nie został dopuszczony do uczestnictwa w przesłuchaniu klientki, choć podczas spotkania z prokuratorem wskazywał jako argument jej zły stan zdrowia oraz „obecność dwóch pełnomocników zawiadamiającego, co dodatkowo mogło być odczytywane przez świadka jako element presji". Przesłuchanie nie było też nagrywane.
Czytaj: NRA: Jak przesłuchanie świadka, to z pełnomocnikiem, chyba że go nie chce>>
Co wynika z przepisów?
Kiedy świadek może ustanowić pełnomocnika do reprezentowania go w postępowaniu karnym? Reguluje to art. 87 par. 2 Kodeksu postępowania karnego. Zgodnie z nim osoba niebędąca stroną, może ustanowić pełnomocnika, jeżeli wymagają tego jej interesy w toczącym się postępowaniu. Wielokrotnie wskazywano, że ustawodawca nie zdefiniował pojęcia „interesu w toczącym się postępowaniu", samo określenie jest mało precyzyjne, wobec czego każdy przypadek wymaga indywidualnej oceny.
Teoretycznie – jak wynika z prawnych interpretacji – ustanowienie pełnomocnika uzasadnia istnienie prawdopodobieństwa, że potencjalny świadek może stać się podejrzanym, a później oskarżonym. To także sytuacja, kiedy w grę wchodzi tajemnica zawodowa. W postępowaniu przygotowawczym ocenia to prokurator, w postępowaniu sądowym – sąd. Jeśli organ oceni, że obrona interesów świadka nie wymaga ustanowienia jego pełnomocnika, wydaje postanowienie (zarządzenie) o odmowie dopuszczenia do udziału w postępowaniu pełnomocnika. Odmowne postanowienie sądu jest niezaskarżalne. Natomiast w przypadku decyzji prokuratora przysługuje zażalenie – podstawą jest art. 302 par. 1 Kodeksu postępowania karnego. Dopuszcza on wniesienie zażalenia, gdy postanowienie lub zarządzenie organu postępowania przygotowawczego narusza prawa osoby niebędącej stroną, czyli w tym przypadku świadka, któremu co do zasady przysługuje prawo do ustanowienia pełnomocnika.
Czytaj też w LEX: Prawo do obrony przed pierwszym przesłuchaniem. Omówienie wyroku TS z dnia 8 maja 2025 r., C-530/23 (Barało) >
Warto przypomnieć, że przepisy analizował w 2018 r. Rzecznik Praw Obywatelskich, którym był wówczas były minister sprawiedliwości prof. Adam Bodnar. Chodzi o konkretną sytuację, czyli przesłuchania osoby, co do której są wystarczające dowody do przedstawienia zarzutów, w charakterze świadka. W piśmie do Zbigniewa Ziobry, ówczesnego ministra sprawiedliwości, wskazywał, że takie osoby powinny mieć status świadka z asystą, czyli musiałyby być przesłuchiwane w obecności adwokata – by zapewnić konstytucyjne prawo do obrony.
Cena promocyjna: 89.5 zł
Cena regularna: 179 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 107.4 zł
Co proponuje MS? Założenia zmian w przepisach trafiły już do wykazu prac legislacyjnych rządu. Ministerstwo Sprawiedliwości, przypomina, że w aktualnym stanie prawnym, na podstawie art. 302 par. 3 k.p.k. decyzja prokuratora, o której mowa w art. 87 par. 3 k.p.k., podlega zaskarżeniu do prokuratora bezpośrednio przełożonego. Planowane rozwiązanie przewiduje wprowadzenie regulacji zapewniającej sądową kontrolę orzeczeń prokuratora w przedmiocie odmówienia dopuszczenia w postępowaniu przygotowawczym pełnomocnika osoby niebędącej stroną w oparciu o art. 87 par. 3 k.p.k. - czyli świadka.
Konkretnie dodany ma być par. 4., zgodnie z którym zażalenie na postanowienie, o którym mowa w par. 3, wydane w postępowaniu przygotowawczym rozpoznaje sąd rejonowy właściwy ze względu na miejsce prowadzenia postępowania. Sąd rozpoznaje zażalenie niezwłocznie, nie później niż przed upływem 7 dni od przekazania sądowi zażalenia wraz z niezbędnymi aktami.
- Projektowany przepis ma na celu realizację funkcji prawa do sądu związanej z prawem do sądowej kontroli aktów godzących w zagwarantowane w Konstytucji RP prawa (wolności) jednostki. Konsekwencją decyzji prokuratora o odmowie dopuszczenia do udziału w postępowaniu pełnomocnika osoby niebędącej stroną w toku postępowania przygotowawczego może być ograniczenie albo pozbawienie możliwości ochrony słusznego i prawnie relewantnego interesu jednostki - wskazano.
Co istotne, postanowienie prokuratora wydane na podstawie art. 87 par. 3 k.p.k. będzie wykonalne dopiero z dniem uprawomocnienia, z wyjątkami dotyczącymi czynności niecierpiących zwłoki (art. 87 par. 5 k.p.k.).
NRA postuluje uchylenie przepisu
W tej sprawie petycje o zmianę przepisów skierowała m.in. do Sejmu Naczelna Rada Adwokacka. Zmiana miałaby polegać na nowym brzmieniu par. 2 i tak, zgodnie z nim osoba niebędąca stroną mogłaby ustanowić pełnomocnika. Jego niestawiennictwo na terminie czynności procesowej nie stanowiłoby przeszkody w jej przeprowadzeniu.
Proponuje też uchylenie par. 3, zgodnie z którym w postępowaniu przygotowawczym prokurator może odmówić dopuszczenia do udziału w postępowaniu pełnomocnika, o którym mowa w par. 2, jeżeli uzna, że nie wymaga tego obrona interesów osoby niebędącej stroną.
– Aktualnie osoba, która nie jest stroną, aby mogła skutecznie ustanowić pełnomocnika, musi wykazać, że wymaga tego jej interes w toczącym się postępowaniu. Określenie użyte w tym przepisie jest mało precyzyjne. W konsekwencji powoduje kłopoty natury interpretacyjnej i może być w praktyce, w ramach dyskrecjonalnej władzy organu procesowego, interpretowane wielorako, także contra civem. Innymi słowy – wbrew interesom obywateli – uzasadniono.
Jak dodano, przyjęcie projektowanej ustawy będzie miało pozytywne skutki społeczne. – Przede wszystkim wzmacniając standard rzetelnego procesu karnego, prawo do obrony, a nadto prawo do pomocy prawnej – wskazano.
Sprawą zajęła się 9 września sejmowa Komisja ds. Petycji. Biuro Ekspertyz Sejmowych postulowało jej uwzględnienie, ostatecznie jednak zdecydowano, że dokumenty zostaną przesłane do MS.
Zobacz też procedury w LEX:
Ustanowienie pełnomocnika dla strony innej niż oskarżony >
Ustanowienie pełnomocnika dla osoby niebędącej stroną >
MS pracuje nad zmianami
Decyzja komisji podyktowana była tym, że przedstawiciele MS poinformowali o zaawansowanych pracach nad nowelą. Jacek Lachowicz z Departamentu Prawa Karnego MS poinformował, że projekt ustawy zmieniający art. 87 k.p.k. jest przedmiotem uzgodnień wewnętrznych w ministerstwie i niedługo trafi do wykazu prac legislacyjnych. Jak dodał, wychodzi naprzeciw postulatom, „przewidując możliwość zaskarżenia decyzji o odmowie dopuszczenia do udziału w czynnościach pełnomocnika".
Wskazał również, że taka propozycja wiąże się z obawą, by „nie wylać dziecka z kąpielą", i by instytucja pełnomocnika nie była nadużywana jako „strażnik milczenia świadka". Jak wskazywał, możliwość odmowy nie była nadużywana przez prokuratorów, więc i możliwość dodatkowej kontroli sądowej powinna – dodał – umożliwić wyważenie wszystkich interesów „i funkcji gwarancyjnych" i tych związanych z „wykryciem i ukaraniem sprawcy".
Reprezentujący NRA adwokat Robert Pogorzelski (Kancelaria Adwokacka Adwokat Robert Pogorzelski) apelował, by prace kontynuować w komisji petycji. Wskazywał przy tym, że prace w MS trwają bardzo długo.
– NRA obstaje przy tym, by pełnomocnik świadka zawsze był dopuszczany. Obecny model jest niezgodny z unijnymi dyrektywami obrończymi w zakresie osób, które na początkowym etapie są świadkami, a później ich status się zmienia – mówił. Dodał, że to świadek powinien decydować, czy potrzebuje pełnomocnika, czy też nie.
Chodzi o dyrektywę nr 2013/48/UE z 22 października 2013 r. w sprawie dostępu do adwokata w postępowaniu karnym, prawa do poinformowania osoby trzeciej o pozbawieniu wolności i prawa do porozumienia się z osobami trzecimi i organami konsularnymi w czasie pozbawienia wolności oraz dyrektywę 2016/19192 z 26 października 2016 r. w sprawie pomocy prawnej z urzędu dla podejrzanych i oskarżonych.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
