Pozew bezzasadny? Nowa instytucja w procesie cywilnym budzi wątpliwości

Jeśli sąd ustali, że powód dochodzi oczywiście bezzasadnego roszczenia, to może wydać wyrok oddalający powództwo nawet bez doręczenia odpisu pozwu stronie pozwanej. Zasady rozpoznawania apelacji od wyroku wydanego w tym trybie są też specyficzne. Trudno jednak wskazać, które z żądań są oczywiście bezzasadne, a które „po prostu” bezzasadne.

Z dniem 7 listopada 2019 r. do Kodeksu postępowania wprowadzona została nowa instytucja: pozew oczywiście bezzasadny. Uregulowano ją w art. 191(1) k.p.c. Na podstawie  art. 191(1) § 1 k.p.c. jeżeli z treści pozwu i załączników oraz okoliczności dotyczących sprawy, a także faktów, o których mowa w art. 228, wynika oczywista bezzasadność powództwa, stosuje się przepisy § 2-4. Z regulacji tych wynika, że gdyby czynności, które ustawa nakazuje podjąć w następstwie wniesienia pozwu, miały być oczywiście niecelowe, można je pominąć. W szczególności można nie wzywać powoda do usunięcia braków, uiszczenia opłaty, nie sprawdzać wartości przedmiotu sporu ani nie przekazywać sprawy.

Na podstawie art. 191(1) §  3 k.p.c. sąd może oddalić powództwo na posiedzeniu niejawnym, nie doręczając pozwu osobie wskazanej jako pozwany ani nie rozpoznając wniosków złożonych wraz z pozwem. Przewidziano natomiast, że uzasadnienie wyroku sporządza się na piśmie z urzędu. Powinno ono zawierać jedynie wyjaśnienie, dlaczego powództwo zostało uznane za oczywiście bezzasadne. Wyrok z uzasadnieniem sąd z urzędu doręcza tylko powodowi z pouczeniem o sposobie i terminie wniesienia środka zaskarżenia.

Kodeks cywilny. Kodeks postępowania cywilnego. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Prawo prywatne międzynarodo ebook

Sprawdź  

Oczywista bezzasadność powództwa

Problemem jest jednak kwestia oceny, czy dane żądanie zgłaszane przez powoda jest bezzasadne w stopniu oczywistym. Z pewnością, jeśli sąd pomyli się, to będzie to miało negatywne skutki dla powoda, który dopiero na etapie postępowania apelacyjnego będzie mógł kwestionować stanowisko sądu. 

Jak wskazuje adwokat, mediator Karolina Wrąbel, prowadząca kancelarię adwokacką w Łodzi,  określenie oczywista bezzasadność powództwa jest pojęciem nieostrym. - W mojej ocenie w praktyce możliwość oddalenia powództwa na posiedzeniu niejawnym będzie wykorzystywana w przypadkach niebudzących najmniejszych wątpliwości, gdzie strony nie będą jednocześnie reprezentowane przez profesjonalnych pełnomocników – podkreśla.

Czytaj w LEX: Pismo niebędące pozwem oraz pozew oczywiście bezzasadny w związku z nowelizacją KPC >

- Stosowanie art. 191(1) k.p.c. w mojej ocenie musi mieć charakter wyjątkowy, a więc w sytuacjach gdy bezzasadność powództwa jest tak oczywista, że nie miałby co do niej wątpliwości nie tylko prawnik, ale nawet osoba nie posiadająca wykształcenia prawniczego. Stosowanie normy art. 191¹ k.p.c. wymagać więc będzie od sędziego szczególnej rozwagi i ostrożności – zaznacza sędzia Joanna Kończyk z Sądu Rejonowego w Słupsku, członek stowarzyszenia Iustitia.

Czytaj w LEX: Pozostawienie pisma bez dalszych czynności po nowelizacji KPC >

W podobnym tonie wypowiada się sędzia Anna Begier z Sądu Rejonowego we Wrześni, członek stowarzyszenia Iustitia. Jej zdaniem przepisy art. 191(1) k.p.c. będą stosowane rzadko, z rozwagą, w absolutnie wymagających tego przypadkach.

Zobacz wzory w LEX:

Wyrok w sprawie roszczenia oczywiście bezzasadnego (przekazanie sprawy do sądu niższej instancji do ponownego rozpoznania) >

Wyrok w sprawie roszczenia oczywiście bezzasadnego (oddalenie apelacji) >

Specyfika postępowania

- Art. 191(1) k.p.c. pozwala na wydanie merytorycznego rozstrzygnięcia na posiedzeniu niejawnym. Co istotne jest to możliwe bez doręczenia odpisu pozwu, a zatem bez powstania stanu zawisłości sprawy – wskazuje sędzia Joanna Kończyk.

Z pewnością, jeśli sąd oceni pozew jako oczywiście bezzasadny, będzie mógł wydać wyrok oddalający powództwo odpowiednio szybko, bez prowadzenia żmudnego postępowania dowodowego. - Wprowadzone rozwiązanie wydaje się być korzystne przede wszystkim z punktu widzenia interesów powoda, który o oczywistej bezzasadności swego żądania dowiaduje się od razu po wytoczeniu powództwa, a nie po kosztownym i długotrwałym postępowaniu – zaznacza adwokat Wrąbel.

Podobne przepisy procesowe

Jak zauważa sędzia Anna Begier, w przepisach obowiązuje już instytucja odmowy zwolnienia od kosztów sądowych w razie oczywistej bezzasadności powództwa. - Regulacja ta nie jest jednak praktycznie stosowana – zaznacza. Sędzia Begier zwraca też uwagę, iż w postępowaniu nieprocesowym od dawna funkcjonuje analogiczny przepis art. 514 § 2 k.p.c.

- Postępowanie z pozwem oczywiście bezzasadnym stanowi rozwinięcie znanej już instytucji w postępowaniu nieprocesowym w art. 514 § 2 kpc, w świetle którego sąd może oddalić wniosek na posiedzeniu niejawnym, jeżeli z treści wniosku wynika oczywisty brak uprawnienia wnioskodawcy – tłumaczy adwokat Karolina Wrąbel.

Zobacz procedurę w LEX: Oddalenie powództwa jako oczywiście bezzasadnego >

Rozpoznawanie apelacji

Po wydaniu przez sąd wyroku, postępowanie apelacyjne prowadzone jest na zasadach wyjątkowych. Zgodnie z art. 391(1) k.p.c. w przypadku wniesienia apelacji od wyroku wydanego na podstawie art. 191¹ można pominąć czynności, które ustawa nakazuje podjąć na skutek wniesienia apelacji, w szczególności nie wzywać powoda do usunięcia jej braków ani uiszczenia opłaty. Sąd drugiej instancji może rozpoznać apelację na posiedzeniu niejawnym, nie doręczając apelacji osobie wskazanej jako pozwany ani nie rozpoznając wniosków złożonych wraz z tą apelacją.

Czytaj w LEX: Reforma KPC - odpowiedzi na kluczowe pytania związane z nowelizacją procedury cywilnej >

Z art. 391(1) § 3 k.p.c. wynika, że w przypadku stwierdzenia, że powództwo nie jest oczywiście bezzasadne, sąd drugiej instancji uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. W pozostałych przypadkach sąd drugiej instancji oddala apelację.

Zobacz procedurę w LEX: Wniesienie odpowiedzi na apelację >

Oznacza to, że jeśli sąd odwoławczy nie zgodzi się z sądem pierwszej instancji co do oczywistej bezzasadności powództwa, będzie zobowiązany uchylić zaskarżony wyrok i sprawę przekaże sądowi niższej instancji do ponownego rozpoznania. -  O ile samo oddalenie na posiedzeniu niejawnym powództwa oczywiście bezzasadnego znacząco wpłynie na czas rozpoznania danej sprawy, o tyle sytuacja, iż wobec skutecznie wniesionej apelacji następuje uchylenie wyroku wydanego na podstawie art. 191(1)k.p.c. i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, stwarza już pewne wątpliwości w tym zakresie – zauważa Karolina Wrąbel.

Gdy natomiast sąd odwoławczy podzieli zapatrywanie sądu pierwszej instancji, że powództwo nie mogło zostać uwzględnione, z uwagi na oczywistą bezzasadność roszczenia, to oddali apelację.

Czytaj w LEX: Reforma KPC - najważniejsze zmiany >