Z instytucją tzw. małego świadka koronnego problemy są nie od dzisiaj. Prawnicy mówią o niespójności systemowej tej instytucji. Kolejnym problemem - jak wskazują - jest też kwestia weryfikacji wyjaśnień "skruszonego przestępcy" - zwracał na to uwagę m.in. Rzecznik Praw Obywatelskich. Ministerstwo Sprawiedliwości chce więc wprowadzić zmiany i uzależnia stosowanie instytucji małego świadka koronnego od prokuratora.
Sąd zdecyduje, ale na wniosek prokuratora
Chodzi o zmianę w artykule 60 par. 3 Kodeksu karnego. Obecnie to sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia. Ministerstwo chce by następowało to na wniosek prokuratora.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Istotność informacji ujawnionych dla nadzwyczajnego złagodzenia kary >
Po zmianie przepis będzie brzmiał: "Na wniosek prokuratora sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia".
Uzasadnienie MS jest dość krótkie. - Projekt przewiduje również zmiany w art. 60 par. 3 k.k. (tzw. mały świadek koronny) poprzez uzależnienie stosowania tej instytucji, analogicznie jak art. 60 par. 4 k.k. od wniosku prokuratora. Zmiana stanowi również odpowiedź na postulaty Rzecznika Praw Obywatelskich, który proponował ujednolicenie przepisów o tzw. małym świadku koronnym - wskazano. Jest jedno ale. Zgodnie z obecnym art. 60 par. 4 k.k. sąd na wniosek prokuratora może, ale nie musi "zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy przestępstwa, który, niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie, ujawnił przed organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności, nieznane dotychczas temu organowi, przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności".
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Obowiązek uzasadnienia niezastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary >
- W reformie prawa karnego materialnego jest przemycona procesowa zmiana, które w istocie ogranicza swobodę sądu i redukuje gwarancje podsądnego, ponieważ nadzwyczajne złagodzenie, związane – mówiąc potocznie – ze współpracą z policją lub organami ścigania, na podstawie artykułu 60, ma być ograniczone do sytuacji gdy wniosek o nie złoży prokurator. Do tej pory było tak, że jeżeli taka osoba wykazywała się współpracą to nawet jeśli prokurator miał odmienne stanowisko, ale sąd obiektywnie stwierdził, że doszło do takiej "współpracującej postawy" stosował nadzwyczajne złagodzenie kary. Teraz to się wyłącza – mówi adwokat Mikołaj Pietrzak, dziekan ORA w Warszawie.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Nadzwyczajne złagodzenie kary za zbrodnię zagrożoną kumulatywnie >
"60-tka" niedoskonała, projekt to pogłębia
Adwokat Marcin Ajs, karnista, założyciel bloga „Punkt Karny” wskazuje na jeszcze jedną kwestię. Jak mówi, istotnym mankamentem instytucji "małego świadka koronnego" - z punktu widzenia praktyki - jest brak dostatecznych mechanizmów procesowych prowadzących do skutecznej weryfikacji jego wyjaśnień.
- Co do zasady, skruszonemu przestępcy (tzw. „60-tce”) przysługuje bowiem w toku toczącego się postępowania sądowego prawo do odmowy składania zeznań. W toku zaś śledztwa obrońcy często nie mają możliwości udziału w przesłuchaniu małego świadka koronnego, przez co weryfikacja depozycji również nie jest możliwa. W konsekwencji zatem zeznania takie prowadzą często do wydania wyroku skazującego jedynie w oparciu o ten dowód, przy jednoczesnym uniemożliwieniu skonfrontowania wersji przedstawianej przez małego świadka koronnego np. z pytaniami obrońców osób pomawianych, czy też innych stron występujących w procesie karnym - wskazuje adwokat.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Wykładnia znamienia „ujawnić” w przypadku instytucji tzw. małego świadka koronnego >
Zwracają uwagę na to również inni prawnicy, podkreślając że "widmo" wysokiej kary może zachęcać do zwierzeń i to niekoniecznie prawdziwych. - Takich spraw jest dużo. "Skruszony" przypomina sobie nawet o kolegach od narkotyków sprzed kilkudziesięciu lat, byleby tylko uniknąć dotkliwej kary - mówi jeden z warszawskich adwokatów.
- Proponowana zmiana treści art. 60 par. 3 k.k. w żaden sposób nie odpowiada na powyższe zagadnienie i nie prowadzi do poprawy funkcjonowania tej instytucji - mówi mecenas Ajs. I dodaje, że w praktyce propozycje MS oznaczają jedynie większą instrumentalizację i nadużywanie tej instytucji przez prokuraturę. - To już kolejna na przestrzeni kilku lat nowelizacja przepisów prawa karnego, która istotnie wzmacnia pozycję prokuratora w ramach postępowania karnego, przy jednoczesnym osłabieniu roli sądu - dodaje.
Czytaj w LEX: Zmiany w uzasadnianiu orzeczeń sądów karnych >
"Nadsędzia" nad decyzją sądu czuwa
Sędzia Jakub Kościerzyński z Sądu Rejonowego w Bydgoszczy uważa, że to kolejny przykład osłabienia pozycji sądu, kosztem wzrostu pozycji prokuratora. - Mamy do czynienia z takim zjawiskiem, jak zastępowanie sprawowania wymiaru sprawiedliwości decyzjami prokuratora. Takie ukształtowanie kodeksu karnego powoduje, że to nie sądy a prokurator będzie ferował sprawiedliwość, bo od jego wniosku będzie zależeć np. nadzwyczajne złagodzenie kary. To jest brak zaufania do sądów i takie metodyczne, obserwowane od co najmniej pięciu lat, ograniczanie luzu decyzyjnego sędziów - mówi.
I powołuje się m.in. na wypowiedzi profesor Moniki Płatek. - Profesor podkreślała, że wyroki sądów wydawane przez sędziów pozbawionych właściwego luzu decyzyjnego, gdy wiele kwestii zależy od wniosku prokuratora, będą dotknięte wadą automatyzmu decyzji, dyktowanej przez prokuratora. Państwo, w którym sądy działają na zasadzie automatyzmu, powiązanego z wzrostem roli prokuratora, który de facto wchodzi w rolę sądu, tracą atrybut państwa prawa. Warto też wskazać, że narusza to prawo równości broni - wskazuje sędzia.
Zobacz procedurę w LEX: Usuwanie istotnych braków postępowania przygotowawczego ujawnionych na rozprawie >
Prokurator jak superbohater, co nowela... nowe moce
To nie pierwsza taka sytuacja, kiedy nowelizując ustawę Ministerstwo Sprawiedliwości zwiększa uprawnienia prokuratorów. W ubiegłym roku burzę wśród prawników wywołały zmiany wprowadzane specustawą o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Do Kodeksu postępowania karnego wprowadzono nowy przepis (art. 232b k.p.k.) zezwalający w czasie epidemii i zagrożenia epidemicznego na - jak mówią eksperci - przymusowe wywłaszczenie osoby z mienia, które zostało zajęte w postępowaniu karnym, jeśli ma to znaczenie dla zdrowia lub bezpieczeństwa publicznego. Drugi dotyczy możliwości przerwy w odbywaniu kary (w czasie zagrożenia koronawirusem), w przypadku gdy nie przekracza ona trzech lat. W obu istotną rolę odgrywa prokurator.
Czytaj: Prokurator czy nadsędzia? Specustawa też wzmacnia jego rolę>>
Duże kontrowersje wzbudzała też - kilka miesięcy wcześniej - zmiana art. 257 kodeksu postępowania karnego, zgodnie z którą prokurator składając sprzeciw, może skutecznie wstrzymać opuszczenie aresztu po wpłaceniu poręczenia majątkowego (do uprawomocnienia się decyzji sądu I instancji). Prawnicy alarmowali wówczas, że jest to nie tylko niepokojące i niebezpieczne ale przede wszystkim niekonstytucyjne. Łamie też zasadę - wynikającą również z k.p.k - że postanowienia sądu są wykonalne od razu.
Zobacz procedurę w LEX: Tymczasowe aresztowanie warunkowe >
Nie inaczej jest również ze zmianami w k.p.k, które weszły w życie w czerwcu br. Prokurator dzięki nim ma mocniejszy głos przy liście żelaznym. Na etapie postępowania przygotowawczego list żelazny może być wydany na jego wniosek albo przy braku jego sprzeciwu. Kolejna kontrowersyjna zmiana przewiduje, że sąd albo właśnie prokurator mogą uzależnić przyjęcie przedmiotu poręczenia majątkowego od wykazania jego źródła.
Zobacz procedurę w LEX: Udział przedstawicieli środków masowego przekazu w rozprawie >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
