Udział w postępowaniu sądowym wiąże się najczęściej nie tylko ze stresem, ale i wydatkami. Konieczność ponoszenia kosztów sądowych może stanowić barierę dla stron, które chciałyby brać w nim udział. W przepisach przewidziano tryb uzyskiwania zwolnienia z kosztów sądowych. Zgodnie z ustawą z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych sąd może zwolnić stronę z ponoszenia kosztów sądowych. Sąd może postanowić o zwolnieniu strony w całości lub w części. Kluczowe dla oceny wniosku jest to, w jakiej sytuacji finansowej znajduje się wnioskodawca i jego rodzina.

- Instytucja zwolnienia od kosztów sądowych może być zastosowana wyjątkowo, tylko dla osób w trudnej sytuacji materialnej, co podkreśla orzecznictwo Sądu Najwyższego. Jeśli strona wykaże – bez naginania rzeczywistości – swoją trudną sytuację finansową, to powinna uzyskać zwolnienie – wskazuje radca prawny Mateusz Łudzik, prowadzący kancelarię radcowską w Krakowie.

Czytaj: COVID uderza po kieszeniach, a opłaty zniechęcają do sądu>>
Skłamiesz, żeby mieć zwolnienie z kosztów i już go nie dostaniesz >>

Wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych

Na podstawie art. 102 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny lub ich poniesienie narazi ją na taki uszczerbek.

Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych zgłasza się w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy:

  • na piśmie lub
  • ustnie do protokołu.

Jeżeli wnioskodawca nie mieszka w siedzibie sądu, w którym ma toczyć się sprawa, może złożyć wniosek w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swojego zamieszkania. Wówczas sąd prześle niezwłocznie taki wniosek właściwemu sądowi.

Nie ma jednolitego wzoru wniosku. Ważnym elementem pisma jest oznaczenie sądu oraz sprawy, w jakiej ubiegamy się o zwolnienie. Zwolnienie nie musi dotyczyć całości kosztów, ale może obejmować jedynie ich część. W uzasadnieniu konieczne jest przedstawienie szczegółowej informacji o stanie majątkowym.

- Po spełnieniu przesłanek ustawowych, o których mowa w art. 102 u.k.s.c., często sądy przychylają się do wniosku. Aby sąd uwzględnił żądanie, strona musi wykazać, że wnioskodawca nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny lub ich poniesienie narazi go na taki uszczerbek – wskazuje mec. Łudzik. Zaznacza, że do uzyskania zwolnienia konieczne jest dołączenie oświadczenia obejmującego szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów według wzoru, wraz z załącznikami, które to dokumenty wykazują, iż w danej sprawie nie stać nas na ponoszenie kosztów sądowych.

Czytaj: TK: Pozbawienie strony prawa do zwolnienia z kosztów sądowych sprzeczne z konstytucją>>

Zobacz linię orzeczniczą w LEX:

PIT, zaświadczenie o zarobkach - żony też

Nie ma zamkniętego katalogu dokumentów, które należy dołączyć do oświadczenia. - Niemniej jednak w praktyce sądowej przyjęło się, że pewna grupa dokumentów powinna być dołączona - wskazuje radca prawny Mateusz Łudzik. Wyszczególnia te, które strona powinna przede wszystkim przedstawić:

  • PIT za poprzedni rok podatkowy,
  • zaświadczenie o zarobkach od pracodawcy,
  • odcinek renty lub emerytury,
  • wyciąg z rachunku bankowego za okres ostatnich 3 miesięcy poprzedzających złożenie wniosku
  • dowody ponoszenia opłat  za media (prąd, woda, gaz, telewizja, telefon, śmieci etc.) za okres ostatnich 3 miesięcy.

Sąd może również  żądać dodatkowych dokumentów pod rygorem odmowy zwolnienia z kosztów sądowych. Najczęściej sądy kierują takie wezwania, gdyby strona nie dołączyła podstawowych dokumentów – wyjaśniają rozmówcy Prawo.pl.

Zobacz procedurę w LEX: Zwolnienie od kosztów sądowych przez sąd >

Kłamiesz licz się z konsekwencjami

Świadome podanie nieprawdziwych informacji w takim wniosku może skutkować nie tylko cofnięciem zwolnienia z kosztów ale i grzywną. I tak:

  • od osoby składającej wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych sąd może odebrać przyrzeczenie;
  • w przypadku wątpliwości sąd może zarządzić dochodzenie. Sąd odmówi zwolnienia od kosztów sądowych w razie oczywistej bezzasadności dochodzonego roszczenia lub obrony praw;
  • sąd cofnie zwolnienie od kosztów sądowych, jeżeli okazało się, że okoliczności, na podstawie których je przyznano, nie istniały lub przestały istnieć;
  • w przypadku świadomego podania nieprawdziwych okoliczności sąd cofnie zwolnienie od kosztów sądowych oraz skaże nieuczciwą osobę na grzywnę w wysokości do 1000 złotych. W takiej sytuacji strona będzie musiała również uiścić wszystkie przepisane opłaty i pokryć obciążające ją wydatki. Ponowne zgłoszenie wniosku o zwolnienie od kosztów, w którym świadomie podano nieprawdziwe okoliczności będzie skutkowało skazaniem strony przez sąd na grzywnę w wysokości do 2000 złotych;
  • ponowny wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, oparty na tych samych okolicznościach podlega odrzuceniu.

POBIERZ WZÓR: Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych >

- Sąd jest uprawniony zarządzić dochodzenie, jeśli poweźmie wątpliwości co do rzeczywistego stanu majątkowego wnioskodawcy. Może wówczas zwrócić się do różnych instytucji z zapytaniami lub wezwać osobę ubiegającą się o zwolnienie do przedłożenia stosownych dokumentów. Warto w takim przypadku złożyć zaświadczenie od pracodawcy o wysokości dochodów, roczną deklarację podatkową, wydruk z rachunku bankowego. czy potwierdzenia wydatków. Konieczne może być również wykazanie posiadanych nieruchomości – podkreśla adwokat Łukasz Strzelecki prowadzący kancelarię adwokacką w Miechowie,

Czytaj w LEX: Koszty sądowe – najistotniejsze zagadnienia po zmianach z lipca 2019 r. >

 

 

Ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Komentarz

Przemysław Feliga

Sprawdź  

Zwolnienie z kosztów nie jest łatwe

W ocenie adwokata Łukasza Strzeleckiego, sądy niechętnie udzielają całościowego zwolnienia od kosztów sądowych. Często argumentują, że wnioskodawca powinien poczynić oszczędności nawet ze skromnych dochodów, aby przygotować się do przyszłego postępowania sądowego.

- O ile w sprawach, które można zaplanować wiele lat wcześniej (np. o zasiedzenie), jest to zrozumiałe, to w przypadku postępowań, których potrzeba wszczęcia pojawiła się nagle, argumentacja taka jest chybiona – wskazuje mec. Strzelecki. - Sądy zarzucają, iż osoba będącą właścicielem nieruchomości nie zasługuje na zwolnienie od kosztów, gdyż nie można jej uznać za osobę ubogą, nawet jeśli nie posiada żadnych oszczędności, a całość niewielkich dochodów przeznacza na swoje codzienne utrzymanie. – wyjaśnia. Jego zdaniem jest to o tyle nietrafne, że trudno wymagać, aby wnioskodawca sprzedał nieruchomość, w której zamieszkuje z rodziną, w celu zgromadzenia środków pieniężnych na pokrycie kosztów sądowych.

Czytaj: Kupczyk-Czerniawska: Rozłożenie kosztów procesu na raty ułatwi dostęp do sądu>>
 

Mec. Strzelecki zwraca uwagę, że jeszcze trudniej uzyskać zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniach gospodarczych, w których sądy często stają na stanowisku, że przedsiębiorca w swej bieżącej działalności przy planowaniu wydatków powinien uwzględniać koszty potencjalnych procesów sądowych i być na nie przygotowany.

Zażalenie jest możliwe - poziome

Postanowienie sądu o odmowie zwolnienia strony z kosztów sądowych może być zaskarżone. - W zażaleniu należy położyć nacisk na wykazanie błędnych ustaleń poczynionych przez sąd, które prowadziły do uznania, iż nie zachodzą przesłanki uzasadniające zwolnienie strony od kosztów sądowych. Każda sytuacja winna być indywidualnie badana, jednak przykładowo można wskazać okoliczności, których sąd wydający postanowienie nie uwzględnił np. faktu że strona jest jedynym żywicielem rodziny, że nie ma żadnego wartościowego majątku ani oszczędności, że ma ciężką sytuację zdrowotną i związane z tym koszty np. zabiegów lub lekarstw – wskazuje mec. Łudzik.

WZÓR DOKUMENTU: Zażalenie na postanowienie sądu w przedmiocie odmowy udzielenia zwolnienia od kosztów sądowych >

 

Po nowelizacji procedury cywilnej w 2019 r. zażalenie na odmowę zwolnienia od kosztów sądowych przysługuje do innego składu tego samego sądu (tzw. instancja pozioma).  Z kolei konsekwencją odmowy zwolnienia od kosztów sądowych jest konieczność uiszczenia opłaty sądowej od pozwu, a w razie niewykonania tego obowiązku zwrot pozwu.

- Może to oznaczać pozbawienie strony prawa do sądu, szczególnie że na skutek ostatniej nowelizacji procedury cywilnej doszło do zwiększenia opłat sądowych oraz wprowadzenia nowych, np. nieznanej dotychczas opłaty od wniosku o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia – dodaje adwokat Łukasz Strzelecki.

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.