Badanie przeprowadzono w III kwartale 2024 r. wśród prezesów polskich sądów powszechnych - dotyczyło inicjatyw edukacji prawnej organizowanych w kierowanych przez nich jednostkach. Upubliczniono je tuż przed Dniem Edukacji Prawnej, który przypada 15 marca. - Czy edukacja prawna jest obowiązkiem sądu? Na pewno nie jest to obowiązek wynikający z przepisów prawa. Nie jest to też z pewnością najważniejsza funkcja sądu. A jednak aż 89 proc. sądów powszechnych w Polsce prowadzi taką edukację. Dane dotyczące edukacji w sądach nie były do tej pory zbierane, tym bardziej sądy nie były w żaden sposób oceniane przez ten pryzmat. Jedynym wytłumaczeniem tej aktywności wydaje się być wewnętrzna potrzeba sędziów i innych pracowników sądów do dzielenia się swoją wiedzą i doświadczeniem - wskazuje wiceministra sprawiedliwości Zuzanna Rudzińska-Bluszcz. I dodaje, że to w sądzie najłatwiej przekonać się, jak doniosłe skutki może mieć brak wiedzy prawnej i jak fundamentalną rolę dla każdego obywatela odgrywa możliwość uzyskania bezstronnego rozsądzenia sporu, czy to z innym obywatelem, czy z samym państwem.
Czytaj: Gry, symulacje rozpraw - IX Dzień Edukacji Prawnej>>
Wśród liderów 23 sądy
Raport opracował dr Paweł Ostaszewski z Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości. Wynika z niego, że wśród sądów prowadzących edukację prawną jest 23 liderów. Są to: Sąd Rejonowy w Szamotułach, Sąd Okręgowy w Łodzi, Sąd Rejonowy Poznań-Stare Miasto w Poznaniu, Sąd Rejonowy Gdańsk-Północ w Gdańsku, Sąd Rejonowy w Rybniku, Sąd Okręgowy w Zamościu, Sąd Okręgowy w Radomiu, Sąd Okręgowy w Gdańsku, Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe w Gdańsku, Sąd Okręgowy w Poznaniu, Sąd Rejonowy w Białymstoku, Sąd Rejonowy w Koszalinie, Sąd Rejonowy w Raciborzu, Sąd Okręgowy w Krośnie, Sąd Rejonowy w Gryficach, Sąd Rejonowy w Radomiu, Sąd Rejonowy w Koninie, Sąd Okręgowy w Łomży, Sąd Rejonowy w Jaworze, Sąd Okręgowy w Warszawie, Sąd Okręgowy we Wrocławiu, Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi, Sąd Rejonowy w Nowym Sączu.
O jakie działania chodzi? Inicjatywy związane z edukacją prawną polegają m.in. na zwiedzaniu sądu (71 proc.) i udziale zorganizowanych grup w rozprawach sądowych (70 proc. odpowiedzi), a w dalszej kolejności: udziale w symulacjach rozpraw, zajęciach w sądzie na tematy związane z prawem (41 proc.) i wizytach przedstawicieli sądu w innych jednostkach, np. szkołach (37 proc.). Rzadziej organizowane są dni otwarte sądów czy symulacje mediacji.
W pojedynczych przypadkach prezesi wymieniali również takie aktywności, jak: Dzień Dziecka, Dzień Kariery, Dzień Mediacji, Dzień Przedsiębiorczości, Dzień Wymiaru Sprawiedliwości, konkursy, gry terenowe, konferencje, praktyki studenckie, przedstawienia, Tydzień Mediacji, Tydzień Pomocy Osobom Pokrzywdzonym Przestępstwem i wywiady w środkach masowego przekazu.
- Najbardziej aktywne w tym zakresie były sądy okręgowe i rejonowe. Sądy apelacyjne uczestniczyły w tych inicjatywach zdecydowanie rzadziej. Oszacowana na podstawie badania łączna liczba uczestników inicjatyw edukacji prawnej we wszystkich sądach powszechnych od stycznia 2023 r. do września 2024 r. to ponad 106 tys. osób, co daje liczbę ok. 63 tys. odbiorców edukacji prowadzonej przez sądy rocznie - ocenia dr Ostaszewski.
Cena promocyjna: 134.1 zł
|Cena regularna: 149 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 104.3 zł
42 sądy nie włączały się w edukację
Prezesi 42 sądów, którzy podali w czasie ankiety, że nie jest u nich podejmowana edukacja prawna, zostali zapytani o powody takiej sytuacji. Wskazywali oni głównie (38 proc. odpowiedzi) na brak możliwości realizacji takich inicjatyw, co z kolei miało być związane ze zbyt dużym zaangażowaniem w inne obowiązki, brakiem odpowiedniej osoby gotowej do podjęcia się roli koordynatora ds. edukacji prawnej w sądzie oraz brakiem odpowiednich warunków lokalowych.
W niespełna 1/4 sądów, niepodejmowanie edukacji prawnej tłumaczono brakiem zainteresowania takimi inicjatywami ze strony samego sądu, a w ok. 1/5 – brakiem zainteresowania ze strony potencjalnych uczestników. W siedmiu przypadkach wskazywano na inne powody, w tym głównie na brak czasu na taką aktywność sędziów i pozostałych pracowników sądów oraz trudne warunki lokalowe.
Obywatel nie do końca zainteresowany
Ankietowani prezesi sądów - jak wynika z raportu - wskazali też, że dotychczasowe zainteresowanie obywateli i instytucji edukacyjnych edukacją prawną w sądzie nie jest, ogólnie rzecz biorąc, szczególnie wysokie. W 60 proc. sądów pozostaje ono adekwatne do możliwości prowadzenia takiej edukacji przez sąd, w 12 proc. – nawet mniejsze od możliwości sądu, a jedynie w 21 proc. – większe od możliwości sądu.
Z drugiej strony, ankieta pokazuje, że jedynie 19 proc. sądów powołało w swoich strukturach koordynatorów ds. edukacji prawnej, w większości wywodzących się z grona sędziów, którzy nierzadko pełnią też dodatkowe obowiązki. Zdecydowanie częściej koordynatorów posiadały sądy okręgowe, te zatrudniające większą liczbę sędziów, asesorów i referendarzy oraz sądy zlokalizowane w dużych miejscowościach.
Jak może pomóc MS?
W ocenie prezesów wsparcie przez Ministerstwo Sprawiedliwości działań edukacyjnych sądów mogłoby polegać na przygotowaniu wystandaryzowanych informatorów, materiałów edukacyjnych, scenariuszy lekcji i symulacji rozpraw oraz organizacji ogólnopolskich wydarzeń edukacyjnych, w które mogłyby się włączać sądy, a także na koordynacji kampanii informacyjnych o tej formie edukacji.
Druga najczęściej wskazywana grupa rekomendacji dotyczyła stworzenia instytucjonalnych ram dla tej działalności, m.in. przez stworzenie i dofinansowanie etatów dla koordynatorów ds. edukacji prawnej w sądach oraz wyodrębnienie budżetów sądów na tę działalność (jak choćby na nagrody w konkursach).
Potrzeby są nadal ogromne
Anna Maria Wesołowska, edukatorka, sędzia Sądu Okręgowego w Łodzi w stanie spoczynku podkreśla, że przeszkoliła miliony polskiej młodzieży, ale potrzeby są nadal ogromne.
- Mając świadomość wyjątkowości zawodu sędziego, długo sami zamykaliśmy się w „szklanej wieży”, brakowało dialogu ze społeczeństwem. Dzisiaj widać, że był to duży błąd. Wiedza, jaką sędzia uzyskuje na kolejnych rozprawach, nie powinna zamykać się w aktach sądowych, powinna służyć społeczeństwu. Dlatego cieszy, że w pracę u podstaw zaangażowało się całe środowisko prawnicze. W terenie widać, że inicjatywy Ministerstwa Sprawiedliwości i Iustitii przynoszą wymierne efekty, zmienia się nastawienie do wymiaru sprawiedliwości - mówi.
Jak dodaje, dzisiaj najważniejszym wyzwaniem jest edukacja rodziców, którzy niechętnie korzystają z propozycji działań uświadamiających i profilaktycznych. - Symulacje rozpraw sądowych są dobrym sposobem na zaangażowanie rodziców do współpracy. Chętnie przychodzą do teatru dziecięcego. To jest okazja do „miękkiej” edukacji. W wielu miejscach organizowane są spotkania sędziów rodzinnych z całym zespołem interdyscyplinarnym, dzięki czemu wypracowano dobre standardy współpracy - zaznacza.
Sędzia podkreśla, że edukacja prawna to fundament społeczeństwa obywatelskiego. - Żeby edukacja prawna nabrała tempa, potrzebna jest nam wiara, że ma ona sens. Tylko świadomy obywatel jest w stanie budować społeczeństwo obywatelskie. Bez takie go społeczeństwa nie ma państwa prawa - podsumowuje.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
