Sąd Apelacyjny w Warszawie miał wątpliwości jak interpretować sformułowanie „przewodniczący zwraca pismo stronie”. Czy oznacza to wyłączenie obowiązku doręczenia ustanowionemu pełnomocnikowi procesowemu - adwokatowi czy radcy prawnemu?
Świadome pominięcie
Sąd drugiej instancji wykluczył przypadkowość, gdyż dyspozycja przepisu obejmuje złożenie pisma przez profesjonalnego pełnomocnika, a przepis posługuje się pojęciem doręczenia zarządzenia stronie, a nie temu pełnomocnikowi.
Czytaj także: Nie każdy mankament pozwu uniemożliwia nadanie sprawie biegu>>
Ten wniosek potwierdza także różnica w brzmieniu omawianego przepisu oraz art. 130 (2) par. 1 k.p.c., który przewiduje, że pismo wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, które nie zostało należycie opłacone, przewodniczący zwraca, nie wskazując jednocześnie strony jako adresata takiego zwrotu.
Zobacz procedurę w LEX: Wnoszenie pisma przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego >
Na gruncie art. 130 k.p.c. przyjmuje się więc, że zarządzenie o zwrocie pisma z przyczyn określonych w tym przepisie należy doręczyć pełnomocnikowi strony, a nie samej stronie. Ale to spotkało się z krytyką, gdyż rozwiązanie takie nie jest spójne z treścią § 2 tego przepisu, w którym ustawodawca przewidział możliwość sanowania wadliwie dokonanej czynności przez samą stronę.
Czytaj w LEX: Pismo niebędące pozwem oraz pozew oczywiście bezzasadny w związku z nowelizacją KPC >
Pełnomocnikowi doręczyć pismo
Zgodnie z przeciwnym poglądem, wskazanie strony postępowania, a nie pełnomocnika, jako adresata doręczenia, nie uchyla ogólnych zasad związanych z reprezentacją w procesie. Na gruncie art. 130 (2) § 2 k.p.c., który przewiduje możliwość naprawienia błędu przez uiszczenie stosownej opłaty i w którym, mowa jest o działaniu strony, przyjmuje się, że jeżeli reprezentuje ją pełnomocnik procesowy, to jemu właśnie należy doręczać wszelkie pisma procesowe, sądowe oraz zarządzenia, a więc także zarządzenie o zwrocie pozwu.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Informacja o próbie mediacji lub pozasądowego rozwiązania sporu jako brak formalny pozwu >
Należy więc przyjąć, zdaniem sądu pytającego, że o zarządzenie o zwrocie nienależycie opłaconego pisma doręcza się ustanowionemu pełnomocnikowi, a nie bezpośrednio stronie. O braku podstaw do konstruowania dalszych odstępstw od ustanowionej zasady o tak istotnych skutkach procesowych może przemawiać brak stanowczego uregulowania takiego wyjątku w art. 130 (1a) k.p.c., a jedynie niezamierzone posłużenie się pojęciem strony jako adresata zwrotu.
Zobacz procedurę w LEX: Usuwanie braków formalnych pisma procesowego >
Zdaniem sądu, trudno także dopatrzeć się uzasadnienia aksjologicznego lub praktycznego dla wprowadzenia takiego wyjątku, skoro przedstawiciele doktryny zgodni są, że pełnomocnik może uzupełnić braki formalne i fiskalne pisma, i zazwyczaj tego dokonuje, pomimo wskazania w treści analizowanych przepisów, iż czyni to strona.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Nadanie pisma procesowego u operatora pocztowego niebędącego operatorem wyznaczonym, a data wniesienia pisma do sądu >
Odciążenie sędziów
Sąd Apelacyjny nie miał wątpliwości, że zamierzeniem ustawodawcy we wprowadzeniu art. 130(1a) k.p.c., było jak największe odciążenie sędziów w celu przyśpieszenia trwania postępowań. Między innymi zwalniając ich od obowiązku uzasadniania wydawanych przez nich orzeczeń w nieuzasadnionych sytuacjach oraz od zbędnego wzywania do uzupełnienia braków formalnych.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Skutki niedołączenia odpisu pełnomocnictwa procesowego >
Obowiązek wskazania braków, które stanowią podstawę zwrotu, niezależnie od tego, czy zarządzenie podlega zaskarżeniu zażaleniem, stanowi wyjątek od zasady nieuzasadniania niezaskarżalnych orzeczeń. Istnienie braków jest uzasadnieniem zarządzenia, gdyż ma służyć możliwości kontroli instancyjnej zarządzenia, jeżeli przysługuje na nie zażalenie.
Czytaj w LEX: Sporządzanie pism procesowych po nowelizacji - zagadnienia praktyczne >
A także ma umożliwić wnoszącemu pismo uzupełnienie lub poprawienie braków formalnych. Przeniesienie na grunt zażalenia wypracowanych w judykaturze zasad dotyczących dopuszczalności wniesienia skargi kasacyjnej prowadzi do wniosku, że ze względu na przewidziane ustawowo doręczenie zarządzenia z uzasadnieniem złożenie wniosku o doręczenie jego uzasadnienia nie jest warunkiem sine qua non dopuszczalności zażalenia i nie skutkuje jego odrzuceniem (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 1999 r., III CZ 126/99).
Ten pogląd opiera się na założeniu, że skoro przyczyny zwrotu pisma zostały ujawnione, strona zwolniona jest z wnioskowania o ich przedstawienie przez złożenie wniosku o sporządzenie uzasadnienia, które sprowadzałoby się do powtórzenia tej samej argumentacji. Wymaganie od strony wnioskowania o uzasadnienie zarządzenia, którego przyczyna wydania została podana w podlegającej doręczeniu decyzji.
Stanowisko opowiadające się za zastosowaniem w takiej sytuacji reguł ogólnych związanych z terminem i sposobem wniesienia zażalenia można opierać na twierdzeniu, że wskazanie braków stanowiących przyczynę zwrotu pisma ma znaczenie jedynie dla możliwości skorzystania zwrotu pisma bez konieczności usunięcia braków. W tym aspekcie jedynie realizowałaby się funkcja tego rozwiązania związana z usprawnieniem postępowania.
Zobacz wzory dokumentów w LEX:
Skarga na zarządzenie referendarza sądowego (w przedmiocie zwrotu pozwu) >
Zażalenie powoda na zarządzenie przewodniczącego w przedmiocie zwrotu pozwu >
Strona, czyli pełnomocnik też
Izba Cywilna SN w tej sytuacji podjęła uchwałę: Zarządzenie o zwrocie pozwu wniesionego przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną RP, wydane na podstawie art. 1301a § 1 i 2 k.p.c., doręcza się tym podmiotom.
Termin do wniesienia zażalenia na to zarządzenie biegnie od dnia jego doręczenia z uzasadnieniem sporządzonym na żądanie (o którym mowa w art. 357 § 21 w związku z art. 362 k.p.c).
I jak wskazuje przepis procedury, w terminie tygodnia od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie pisma strona może je wnieść ponownie. Jeżeli pismo to nie jest dotknięte brakami, wywołuje skutek od daty pierwotnego wniesienia. Skutek ten nie następuje w przypadku kolejnego zwrotu pisma, chyba że zwrot nastąpił na skutek braków uprzednio niewskazanych.
Sygnatura akt III CZP 60/20, uchwała Sądu Najwyższego z 29 października 2021 r.