Problem powstał na tle organizowania kontr-manifestacji smoleńskich, które odbywają się w Warszawie każdego 10 miesiąca w celu uczczenia ofiar katastrofy z 2010 r. Jest to zgromadzenie tzw. cykliczne, które zostało wprowadzone do porządku prawnego nowelizacją prawa o zgromadzeniach z grudnia 2016 r.
Sąd Najwyższy 23 stycznia br. rozpatrywał sprawę zgromadzenia zgłoszonego przez grupę obywateli na dzień 10 października 2017 r. m.in. przed Kordegardą przy Krakowskim Przedmieściu i na skwerze ks. Jana Twardowskiego w Warszawie.
SN w składzie 3 sędziów przekazał sprawę składowi rozszerzonemu. W Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych rozstrzygnie, czy organ gminy jest uprawniony do wniesienia odwołania od zarządzenia zastępczego wojewody o zakazie zgromadzenia a także czy przysługuje mu status strony w postępowaniu toczącym się na skutek odwołania organizatora od takiego zarządzenia?
A ponadto: czy po upływie terminu zgromadzenia zbędne staje się rozpoznanie odwołania od zarządzenia zastępczego wojewody o zakazie zoranizowania demonstracji z powodu zgromadzenia cyklicznego.
Zakaz manifestacji poprzez zarządzenie
Urząd m.st. Warszawy nie wydał zakazu zgromadzenia, ale wojewoda mazowiecki zarządzeniem zastępczym zakazał organizowania manifestacji, ale godzinę przed rozpoczęciem. A zatem organizatorzy mieli trudności z zaskarżeniem takiego zarządzenia do sądu. Zarządzenia zastępcze wojewody zakazujące organizowania kontr-manifestacji są wydawane regularnie od czerwca 2017 r.
Czytaj też>> TK zbada konstytucyjność przepisu o cyklicznych zgromadzeniach
Do Sądu Okręgowego w Warszawie wpłynęły odwołania organizatorów oraz Prezydenta m.st. Warszawy od zarządzeń wojewody. Sąd Okręgowy umorzył postępowania w sprawie, z powodu upływu terminu zgromadzenia. Organizatorzy złożyli zażalenia. Sąd Apelacyjny powziął poważne wątpliwości w dwóch kwestiach. Po pierwsze, czy urząd miasta może być stroną w takim procesie, a po drugie - czy sąd ma prawo umorzyć postępowanie w sytuacji odwołania od zarządzenia zastępczego wojewody, gdy rozprawa odbywa się po upływie terminu, w którym zaplanowano zgromadzenie.
Upłynął termin - umorzenie
Na rozprawie przed Sądem Najwyższym przedstawiciel wojewody mazowieckiego radca prawny Maciej Sorek wyraził pogląd, że odwołanie prezydenta miasta od zarządzenia zastępczego wojewody jest niedopuszczalne. Konstrukcja zarządzenia zastępczego polega na tym, że jest ono wydawane, gdy organ gminy nie reaguje. Według art. 16 ust. 4 ustawy Prawo o zgromadzeniach uczestnikami postępowania są wnoszący odwołanie od decyzji o zakazie zgromadzenia i organ gminy. Jeśli więc prezydent miasta decyzji nie wydał, to stronami postępowania są wnioskodawcy i wojewoda - przekonywał przedstawiciel wojewody.
Zdaniem radcy Macieja Sorka postępowanie w sprawie odwołania od zarządzenia, sąd powinien umorzyć, jeśli odbywa się ono po upływie terminu zgromadzenia, gdyż staje się ono zbędne.
Racje prezydent Warszawy i obywateli
Inny pogląd przedstawiła radca prawny Maria Koncewicz, w imieniu prezydent miasta. Dowodziła ona, że gdyby pozostawić zarządzenie zastępcze wojewody o zakazie zgromadzenia, to pozostałoby one bez kontroli sądowej. A problem dotyczy sprawy ważnej - konstytucyjnego prawa obywateli do wyrażania poglądów. Zdaniem radcy Koncewicz wojewoda nielegalnie przejął uprawnienia organu gminy.
Opinia przyjaciela sądu
Helsińska Fundacja Praw Człowieka przygotowała opinię przyjaciela sądu, w której zwróciła uwagę na praktykę Wojewody Mazowieckiego: 21 spośród 32 decyzji wydano w dniu zgromadzenia. Zatem umarzanie postępowań odwoławczych ze względu na upływ terminu zgromadzenia byłoby bardzo niebezpieczne. Prowadziłoby to bowiem do utrzymania w obrocie bezprawnych decyzji zakazujących organizacji zgromadzenia, a tym samym pośrednio legalizacji praktyki instrumentalnego stosowania przepisów ustawy.
Projekt zmian w Senacie
Senatorowie reprezentujący Platformę Obywatelską i parlamentarzystów niezależnych wnieśli natomiast swój projekt zmian w ustawie Prawo zgromadzeń. Projekt ustawy ma na celu przywrócenie stanu prawnego obowiązującego przed wejściem w życie ustawy o zmianie ustawy – Prawo o zgromadzeniach z 13 grudnia 2016 r. Przewidywane jest usunięcie z ustawy przepisów dotyczących zgromadzeń cyklicznych.
