Maciej Siwicki
Jurysdykcja krajowa w sprawach z zakresu
prawa autorskiego w „chmurach obliczeniowych” w świetle rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012

Artykuł pochodzi z miesięcznika Europejski Przegląd Sądowy 1/2016>>

Chmura obliczeniowa bazuje na współdzieleniu i korzystaniu z zasobów technologii informacyjnych często niezależnie od geograficznej lokalizacji poszczególnych jej elementów. Ten aspekt jej funkcjonowania wymusza konieczność rozwiązywania licznych problemów związanych z określeniem jurysdykcji krajowej w sprawach z zakresu prawa autorskiego. Ze względu na to, że rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1215/2012 jest najważniejszym źródłem norm jurysdykcyjnych w sprawach cywilnych i handlowych dla sądów państw członkowskich UE, przedmiotem zainteresowania uczyniono zawarte w nim uregulowania normatywne, ze szczególnym uwzględnieniem reguł ustalania jurysdykcji.

1. Wprowadzenie

Chmura obliczeniowa (ang. cloud computing) bazuje na współdzieleniu i korzystaniu z zewnętrznych zasobów infrastruk-tury informatycznej (np. sprzęt komputerowy, serwery, urządzenia do przechowywania danych) niezależnie od geograficznej lokalizacji poszczególnych jej elementów oraz wykorzystywanych kanałów i narzędzi komunikacyjnych. Takie oddzielenie warstwy logicznej od warstwy fizycznej systemu komputerowego umożliwia użytkownikowi m.in. korzystanie z różnego ro-dzaju oprogramowania niezależnie od miejsca jego instalacji, tworzenie dzieła z innymi współtwórcami niezależnie od odle-głości, która ich dzieli , jak i łatwiejsze rozpowszechnianie utworów przez ich udostępnianie w wielu miejscach jednocześnie. Te nowe możliwości techniczne powodują, że eksploatacja utworów w chmurze obliczeniowej może wykraczać zarówno poprzez swoje elementy podmiotowe, jak i przedmiotowe poza terytorium Polski. Na tym tle pojawiają się liczne spory związane z ustaleniem, czy możliwe jest wyegzekwowanie należnych praw przed organami danego państwa, czy też z określeniem prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych z naruszenia prawa autorskiego.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 jest najważniejszym źródłem norm jurysdykcyjnych w sprawach cywilnych i handlowych dla sądów państw członkowskich Unii Europejskiej . Podstawowym celem rozporządzenia jest wspieranie zgodności norm (ang. promoting the compatibility of the rules), które mają zastosowanie w państwach członkowskich w dziedzinie sporów o właściwość oraz zagwarantowanie swobodnego przepływu orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych poprzez regulacje dotyczące ich wzajemnego uznawania oraz wykonywania. Rozporządzenie nr 1215/2012 określa: jurysdykcję ogólną (art. 4 ust. 1), jurysdykcję szczególną (art. 7–9), jurysdykcję w sprawach ubezpieczeniowych, konsumenckich i wynikających z indywidualnych umów o pracę (art. 10–23) oraz jurysdykcję wyłączną (art. 24). Określając jurysdykcję krajową w sprawach z zakresu prawa autorskiego w chmurach obliczeniowych warto się zatem odwołać do przedmiotowego rozporządzenia, koncentrując się przede wszystkim na wskazanych powyżej regułach ustalania jurysdykcji. 


2. Jurysdykcja ogólna

Podstawę jurysdykcji krajowej ogólnej stanowi łącznik miejsca zamieszkania pozwanego. W takim przypadku bez znaczenia pozostaje obywatelstwo pozwanego, a także miejsce jego pobytu. Zgodnie z art. 62 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 w celu ustalenia, czy strona ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, którego sądy rozpoznają sprawę, sąd stosuje swoje prawo. Jeżeli zaś strona nie ma miejsca zamieszkania w państwie członkowskim, którego sądy rozpoznają sprawę, to sąd w celu ustalenia, czy strona ma miejsce zamieszkania w innym państwie członkowskim, stosuje prawo tego państwa członkowskiego (art. 62 ust. 2).
W przypadku siedziby spółek i osób prawnych rozporządzenie wprowadziło trzy możliwości określenia siedziby tych pod-miotów. Na terytorium państwa, w którym ma się toczyć postępowanie, dana spółka czy też osoba prawna musi mieć swoją statutową siedzibę lub swój główny organ zarządzający, lub też swoje główne przedsiębiorstwo (art. 63 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012).
Sąd ustalający siedzibę danej spółki, czy też osoby prawnej określa ją przez badanie istnienia jednego z łączników wymie-nionych w powyższym przepisie. Brak hierarchii pomiędzy wskazanymi powiązaniami skutkuje tym, że w sprawach dotyczą-cych sporów wynikających z działalności dostawców chmury obliczeniowej (ang. cloud-provider) osoba inicjująca dane postępowanie będzie miała szeroką możliwość wyboru sądu. Zgodnie bowiem z art. 63 ust. 1 lit. a–c rozporządzenia nr 1215/2012 przez miejsce zamieszkania w przypadku spółek i osób prawnych rozumie się miejsce, w którym znajduje się ich statutowa siedziba lub ich główny organ zarządzający bądź też ich główne przedsiębiorstwo.


3. Jurysdykcja szczególna

3.1. Uwagi ogólne

Z punktu widzenia tematyki niniejszego opracowania szczególne znaczenie ma art. 7 rozporządzenia nr 1215/2012, który reguluje jurysdykcję szczególną m.in. w zakresie dotyczącym umów, czynów niedozwolonych lub czynów podobnych do czynu niedozwolonego, roszczeń cywilnych o odszkodowanie, lub przywrócenie do stanu poprzedniego zagrożonych sankcją karną, roszczeń cywilnoprawnych o odzyskanie, w oparciu o prawo własności, dobra kultury, w sprawach dotyczących sporów wynikających z działalności filii, agencji lub innego oddziału . W przypadku powyższych spraw powód może wnieść pozew przed sąd, który jest właściwy na podstawie art. 7, lub zgodnie z zasadami jurysdykcji ogólnej, określonymi w art. 4–6. Oprócz powyższego, strony mogą skorzystać także z sądu właściwego, który został wyznaczony na podstawie następczej klauzuli prorogacyjnej (art. 24).

3.2. Miejsce wykonania zobowiązania

W rozporządzeniu nr 1215/2012 przyjęto, że jest nim miejsce wykonania danego zobowiązania, czyli w przypadku sprze-daży rzeczy ruchomych – miejsce w państwie członkowskim, w którym rzeczy te zgodnie z umową zostały albo miały zostać dostarczone, zaś w przypadku świadczenia usług – miejsce w państwie członkowskim, w którym usługi zgodnie z umową były świadczone albo miały być świadczone (art. 7 pkt 1). Zdefiniowanie miejsca wykonania zobowiązania ogranicza możliwość zastosowania w tym aspekcie prawa krajowego .
Określenie miejsca wykonania zobowiązania w przypadku umów dotyczących eksportacji utworów w chmurze obliczeniowej jest szczególnie problematyczne. Pierwszą przyczyną tego stanu jest utrudniona lokalizacja nośnika, na którym został utrwalony (zapisany) utwór. W przypadku chmury do zapisu utworu w zdigitalizowanej wersji może dojść m.in. na:

  • a) pojedynczym serwerze służącym do przechowywania (gromadzenia) danych,
  • b) kilku serwerach, na których zapisane będą poszczególne fragmenty utworów,
  • c) urządzeniu końcowym użytkownika, gdzie utwór został w całości lub w części przesłany będąc zapisanym czasowo (np. streaming), lub w sposób trwały (ang. download),
  • d) egzemplarzu utworu przysłanym na żądane użytkownika (np. CD-ROM, DVD-ROM z wersją instalacyjną oprogramo-
  • wania).

Drugą przyczyną pojawiających się trudności z określeniem miejsca wykonania zobowiązania jest częsty automatyzm działania usług w chmurze obliczeniowej . Przykładowo, w przypadku wirtualizacji wirtualnej maszyny może dojść do automatycznego zwielokrotnienia danych przechowywanych w chmurze ze względu na np. wykonanie lustrzanego odbicia całej partycji dysku fizycznego lub też wykonanie kopii zapasowej (ang. backup). Co więcej, nawet w przypadku instalacji oprogramowania lub zapisania utworów (np. takich, jak film czy muzyka) na wirtualnym dysku (ang. virtual disk) może się okazać utrudnione stwierdzenie, czy w danym momencie utwór znajduje się w określonym miejscu. Może się bowiem okazać, że ze względów ekonomicznych lub technicznych utwór został podzielony na części i zapisany na kilku serwerach, lub też jego fragmenty wymagane do właściwego funkcjonowania zostały częściowo przesłane na urządzenie końcowe użytkownika (ang. data streaming). Również te procesy – co do zasady – obywają się automatycznie.
Pomocne dla celów ustalenia jurysdykcji w chmurze obliczeniowej może się okazać wyraźne wyodrębnienie z ogółu sto-sunków umownych umowy sprzedaży rzeczy ruchomych oraz umowy świadczenia usług, a także zwrócenie uwagi na cechy charakterystyczne tych umów. W pierwszym przypadku miejscem wykonania zobowiązania będzie miejsce w państwie członkowskim, w którym rzecz ruchoma, tzn. egzemplarz utworu (np. CD-ROM) zgodnie z umową został dostarczony albo miał zostać dostarczony, zaś w drugim przypadku będzie to miejsce w państwie członkowskim, w którym usługi – zgodnie z umową – były świadczone albo miały być świadczone .
O ile określenie miejsca sprzedaży rzeczy ruchomej nie powinno budzić większych wątpliwości , o tyle znacznie bardziej problematyczne okazuje się określenie miejsca wykonania zobowiązania, w szczególności w przypadku świadczenia usług polegających na udzieleniu upoważnienia na korzystanie z utworu na wymienionych w umowie polach eksploatacji.
Ustalając miejsce wykonania zobowiązania na potrzeby art. 7 pkt 1 lit. a rozporządzenia nr 1215/2012, należy uwzględnić zarówno rzeczywiste miejsce spełnienia świadczenia, jak i typowe miejsce dla wykonania świadczenia, co jest uzasadnione ze względu na pewność prawa, przewidywalność forum i unikanie mnożenia podstaw jurysdykcyjnych w jednej sprawie . Wydaje się przy tym oczywiste, że ustalając miejsce wykonania zobowiązania nie należy się odwoływać do miejsca zawarcia umowy między stronami, ponieważ miejsce to może być przypadkowe i nie pozostawać w jakimkolwiek związku z wykonaniem zobowiązania .
Na tle polskiego ustawodawstwa wyraźne odróżnia się miejsce spełnienia świadczenia (art. 454 kodeksu cywilnego ), które jest rozumiane jako miejsce, w którym dłużnik dopełnia ze swej istoty wszystkiego, co jest niezbędne do należytego spełnienia świadczenia oraz miejsce wykonania zobowiązania, które jest utożsamiane z miejscem, w którym następuje rezultat działań dłużnika polegający na otrzymaniu przez wierzyciela całości świadczenia .
Przy określeniu miejsca wykonania zobowiązania należy, z jednej strony, zauważyć, że umowy o świadczenie usług w chmurze obliczeniowej mają skutek zobowiązująco-rozporządzający i w tym zakresie mogą być podobne do regulacji dotyczących umów przenoszących własność rzeczy (art. 155 § 1 k.c.) oraz przelewu wierzytelności (art. 510 § 1 k.c.). Z drugiej jednak strony, należy pamiętać, że w ustawie z 4.02.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewiduje się podzielność praw autorskich, jak i przyjmuje się, że w przypadku braku odmiennego uzgodnienia skutek przeniesienia zostaje odłożony w czasie do momentu przyjęcia utworu . Co więcej, w przypadku umów mających za przedmiot prawa autorskie określenie miejsca wykonania zobowiązania umownego wymagać będzie także zwrócenia uwagi na dopuszczalny umownie sposób eksploatacji utworu, ze szczególnym uwzględnieniem tego, że w świetle prawa autorskiego strony nie mają pełnej swobody w określeniu granic pól eksploatacji, jak i nie mogą ich dowolnie wykreować . Powoduje to sytuację, w której właściwą perspektywą dla oceny, czy dany sposób korzystania z utworu w chmurze obliczeniowej mieści się w granicach dozwolonej w umowie eksploatacji dzieła, nie jest jedynie punkt widzenia samych stron umowy, ale opinia rynku tzn. stwierdzenie ekonomicznej samodzielności oraz dostrzegalności dla obrotu danego sposobu korzystania z utworu .
W przypadku umów mających za przedmiot prawa autorskie, konieczne wydaje się zatem zwrócenie uwagi na szczególny związek z prawem państwa, na podstawie którego strony zawierają umowę przenoszącą autorskie prawa majątkowe lub udzielającą licencji (zwrócenie uwagi na ścisły związek pomiędzy sądem a sporem prawnym zgodnie ze wskazówką z pkt 16 preambuły rozporządzenia nr 1215/2012). I tak, np. w przypadku sprzedaży programu komputerowego miejscem wykonania zobowiązania będzie miejsce, w którym zgodnie z treścią umowy sprzedaży została przekazana materialna kopia programu (lub też na podstawie umowy umożliwiono pobranie plików instalacyjnych). W tym miejscu jednocześnie dochodzi do zwielokrotnienia utworu, a tym samym do jego eksploatacji. Powyższy nierozerwalny związek pomiędzy pobraniem kopii programu komputerowego i zawarciem związanej z nią umowy licencji na korzystanie zauważa także TS, który w pkt 44 uzasadnienia wyroku w sprawie UsedSoft GmbH przeciwko Oracle International Corp. zauważa, że te dwie czynności są ze sobą nierozerwalnie powiązane, a „(…) pobranie kopii programu komputerowego jest bezprzedmiotowe, jeśli posiadacz tej kopii nie może z niej korzystać. Chcąc dokonać kwalifikacji prawnych tych dwóch transakcji, należy zatem badać je łącznie” .
Pomimo że ustalenie miejsca wykonania zobowiązania na podstawie miejsca dozwolonego korzystania z utworu może prowadzić do potencjalnego konfliktu dotyczącego właściwości sądów, pozostaje ono jednak w rzeczowym (funkcjonalnym) związku ze stosunkiem zobowiązaniowym i okolicznościami poszczególnego przypadku. Wydaje się także uzasadnione, aby poszczególnym uprawnieniom związanym z konkretnym państwem odpowiadała możliwość wniesienia pozwu przed właściwy dla tego państwa sąd. W przypadku eksplo-
atacji utworów w chmurze obliczeniowej powód może wnieść sprawę we wszystkich państwach, w których realizowane będą poszczególne elementy umowy licencyjnej. W przypadku międzynarodowych chmur licencyjnych może to prowadzić do właściwości wielu państw. Aby uniknąć mnożenia podstaw jurysdykcyjnych, w powyższym rozporządzeniu w art. 25 przewi-dziano możliwość modyfikowania zaistniałych obiektywnie powiązań poprzez zgodne oświadczenie, w jakim państwie (jakich państwach) będzie się toczył przyszły spór (umowa jurysdykcyjna).

3.3. Miejsce, gdzie nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę

W przypadku chmur obliczeniowych poszczególne elementy stanu faktycznego deliktu często będą powiązane z terytorium różnych państw (tzw. delikty wielomiejscowe), co powoduje, że zarówno czyn, jak i skutek (szkoda) mogą być zlokalizowane na terytoriach różnych państw. I tak, przykładowo, pojedyncze działanie użytkownika w chmurze obliczeniowej może odnosić skutek na terytoriach wielu państw, np. w miejscu przesyłania (tzw. uploadingu) utworu przez użytkownika na serwerze chmury (zazwyczaj miejsce jego pobytu), w miejscu, gdzie utwór jest zwielokrotniany lub zapisany, czy też w miejscu lokalizacji serwera, za pomocą którego utwór jest eksploatowany. Na tym tle pojawia się wątpliwość, które z nich należy uznać za miejsce deliktu dla celów wskazania prawa właściwego. Oczywista wydaje się przy tym konieczność zróżnicowania sposobu ustalania prawa właściwego dla różnych aspektów eksploatacji utworów w chmurze obliczeniowej.
Zgodnie z art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 w sprawach dotyczących czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, może być pozwana w innym państwie członkowskim, przed sąd miejsca, gdzie nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę .
Roszczeniami z deliktu są wszystkie roszczenia, które uzasadniają odpowiedzialność pozwanego, a nie są roszczeniami z umowy w rozumieniu art. 7 pkt 1 rozporządzenia nr 1215/2012. Takie rozdzielenie spraw z art. 7 pkt 1 oraz art. 7 pkt 3 powoduje, że zakresy tych norm wzajemnie się wyłączają i w konsekwencji powód ma możliwość wyboru pomiędzy sądem miejsca zamieszkania oraz przez sądami miejsca zdarzenia wyrządzającego szkodę (miejsce działania) lub miejsca nastąpienia szkody (miejsce skutku niedozwolonego działania w sferze interesów poszkodowanego) .
Miejsce, w którym nastąpiła szkoda, oznacza miejsce, w którym nastąpiły szkodliwe skutki zdarzenia będącego źródłem odpowiedzialności. Chodzi przy tym jedynie o miejsce „szkody pierwotnej”, czyli takie, w którym naruszone zostało chronio-ne dobro prawne, a nie o miejsce, w którym pojawiła się szkoda pośrednia, powstała wskutek „szkody pierwotnej” .
W pierwszej kolejności należy zauważyć, że w przypadku praw autorskich szczególnie problematyczne wydaje się rozróż-nienie pomiędzy miejscem czynu i miejscem skutku (szkody). Podstawową przyczyną tego stanu rzeczy jest to, że dla stwier-dzenia naruszenia prawa autorskiego nie jest w ogóle wymagane nastąpienie skutku ani tym bardziej szkody. Wystarczające jest samo zakwalifikowanie danego zachowania sprawcy, jako bezprawne naruszenie cudzego prawa majątkowego, niezależnie od zaistnienia dodatkowych przesłanek np. od tego, czy sam nośnik utworu został uszkodzony. Te prawa wyłączne są bowiem niezależne od ich „ucieleśnienia” w konkretnym przedmiocie materialnym, zaś treść tego prawa jest oderwana od przedmiotu i niezależna od koncepcji fizycznego władztwa nad utworem . Przedmiotem naruszenia jest przy tym nie tyle sam utwór, ale przysługujące właścicielowi praw autorskich uprawnienia majątkowe lub osobiste z nim związane . Można zatem stwierdzić, że naruszenie prawa autorskiego to inaczej działania przeciwko ustawowo określonym uprawnieniom przyznanym twórcy (lub innym podmiotom uprawnionym) związanych z ochroną przed bezprawnym eksploatowaniem jego utworu. „Szkoda” nie będzie się więc odnosić do utworu, lecz do naruszeń uprawnień osobistych lub majątkowych twórcy (lub innego podmiotu uprawnionego) związanych z bezprawnym wkroczeniem w monopol autorski.
Przyjęcie powyższego założenia powoduje, że w przypadku czynów niedozwolonych nie będzie można mówić o miejscu szkody, ale o miejscu działania, które jednak nie może być rozumiane wąsko, jedynie jako miejsce fizycznej obecności pod-miotu, który podjął czynność relewantną z punktu widzenia prawa autorskiego, lecz jako miejsce, gdzie doszło do naruszenia prawa autorskiego, a więc miejsce, w którym doszło np. do bezprawnej eksploatacji utworu ze względu na jego zwielokrotnie-nie (tj. zapisania jego kopii na serwerze w chmurze) lub rozpowszechnienie (tj. miejsce, w którym umożliwiono dostęp do utworu większej, bliżej nieokreślonej grupie osób). Należy przy tym zauważyć, że w wielu przypadkach konieczne będzie zwrócenie uwagi nie tylko na sam fakt rozpowszechnienia dzieła bez zgody uprawnionego, ale czy spełnione zostały dodat-kowe okoliczności (np. związane z naruszeniem autorskich dóbr osobistych, czy też stwierdzeniem, czy doszło do naruszenia prawa do autorstwa lub też prawa decydowania o publikacji dzieła). W sprawach dotyczących czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego z zakresu prawa autorskiego osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, może być pozwana w innym państwie członkowskim UE, jedynie przed sądem miejsca zdarzenia wyrządzającego szkodę (miejsce działania).
W przypadku chmury obliczeniowej określenie miejsce działania uwzględniać musi przede wszystkim te procesy technicz-ne zainicjowane przez użytkownika, które mają znaczenie z punktu widzenia prawa autorskiego, np. miejsce „wygenerowania” cyfrowej kopii utworu będącej efektem pobrania danych (ang. upload), miejsce udostępnienia możliwości dostępu do utworu przez innych użytkowników, itd. Oczywiste wydaje się przy tym, że chmura obliczeniowa może być zarówno narzędziem służących do eksploatacji utworów, jak i sama może stanowić miejsce, w którym „nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę” w rozumieniu art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012. Na tym tle pojawia się pytanie, czy w przypadku chmury obliczeniowej miejsce działania powinno obejmować każde miejsce, w którym doszło do bezpośredniego wystąpienia następstw zachowania się sprawcy? Dotyczy to w szczególności sytuacji, w której w wyniku udostępnienia danych do pobrania (ang. upload) np. poprzez ich publiczne udostępnienie, doszło do ich pobrania (ang. download) przez użytkownika i zapisania na jego urządzeniu końcowym, a tym samym do zwielokrotnienia utworu.
W świetle niemieckiego orzecznictwa i doktryny zauważa się, że w przypadku chmur obliczeniowych należy w szczególności zwrócić uwagę na to, iż znaczna część procesów technicznych odbywa się w sposób automatyczny niezależnie od człowieka. Z tego też względu wskazuje się m.in., że powiązanie działania sprawcy z konkretnym serwerem, za pomocą którego doszło do zapisania lub rozpowszechnienia utworu, jest już z tego względu niewłaściwe, ponieważ uzależnione jest od zmiennych „technicznych okoliczności” (niem. technische Umstände) i może prowadzić nie tylko do braku pewności co do prawa, lecz także do sytuacji, w której ta sama sprawa rozpatrywana będzie przed sądami kilku państw członkowskich . Nie można zatem zawsze utożsamiać miejsca lokalizacji serwera z miejscem działania sprawcy. Wśród kolejnych wad posługiwania się kryteriami technicznymi przy określaniu miejsca działania można wskazać to, że w większości przypadków użytkownik nie wie, gdzie zamieszczone przez niego treści w rzeczywistości się znajdują. Dzieje się tak, ponieważ chmura obliczeniowa może korzystać z wielu serwerów internetowych położonych w różnych państwach, ponadto może się ona składać ze znacznej liczby odesłań (linków), których części mogą być ulokowane w innych państwach. Powyższe uwagi prowadzą do wniosku, że miejsce działania nie może być określane w zależności od automatycznego funkcjonowania wykorzystywanej przez użytkownika usługi, ale z uwzględnieniem podjętych przez niego czynności celowych.
W przypadku czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego pojawia się pytanie, czy i ewentualnie, w jakim zakresie sprawca musi liczyć się z tym, że jego działania mogą wywołać szkodliwe następstwa? Stwierdzenie to nie może przy tym ograniczać się do powinności, ale również możliwości przewidzenia przez sprawcę zakresu szkodliwych skutków. Na sprawcy nie ciąży przecież obowiązek przewidzenia wszelkich szkodliwych następstw, lecz takich (jeśli chodzi o ich rodzaj), za których sprawcy będzie można przypisać odpowiedzialność, np. są one możliwe do przewidzenia w toku normalnego rozumowania, liczącego się ze zwykłym przebiegiem związku przyczynowego między działaniem a skutkami. Miejsce zapisu zwielokrotnionej kopii utworu nie stanowi zatem automatycznie miejsca działania, a jedynie wskazuje, że nastąpił skutek działania sprawcy mogący mieć charakter czynu niedozwolonego. Z powyższych względów zasadne wydaje się stwierdzenie, że w przypadku, w którym z terytorium Polski został przesłany chroniony prawem autorskim utwór na serwer i tam zapisany, to właściwe powinno być prawo polskie, niezależnie od tego, czy w czasie przesyłu utwór został zwielokrotniony i zapisany na kilku serwerach znajdujących się w innych państwach. Podobnie nawet wówczas, jeżeli kopia utworu zostanie udostępniona publicznie, dając możliwość jej uzyskania (tzn. pobrania) na całym świecie, to właściwe będzie miejsce, gdzie doszło pierwotnie do działania naruszającego prawo autorskie, tzn. miejsce, w którym sprawca bezprawnie umożliwił innym osobom eksploatację cudzego utworu (np. zaznajomienie się z chronionym prawem autorskim utworem).


4. Jurysdykcja wyłączna

Jurysdykcja wyłączna określona w rozporządzeniu nr 1215/2012 ma szczególny charakter, ponieważ nie może ona być zmieniona przez strony (art. 24 pkt 4). Przepisy o jurysdykcji wyłącznej stosuje się także bez względu na miejsce zamieszkania pozwanego oraz jego obywatelstwo lub miejsce
pobytu.
Z punktu widzenia tematyki niniejszego opracowania, należy zwrócić uwagę na art. 24 pkt 4 powyższego rozporządzenia, który określa jurysdykcję sądu w sprawach, których przedmiotem jest rejestracja lub ważność patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych i modeli, jak i podobnych praw wymagających zgłoszenia lub zarejestrowania . W sprawach dotyczących prawa autorskiego, w tym w szczególności sprawach, których przedmiotem jest naruszenie własności intelektualnej, przyznanie licencji czy też naruszenie umowy licencyjnej, przepis ten nie znajduje jednak zastosowania, ponieważ katalog jurysdykcji wyłącznych zawarty w rozporządzeniu jest zamknięty, zaś ochrona prawa autorskiego nie jest oparta na „rejestracyjnym” systemie ochrony (dla powstania prawa autorskiego nie jest wymagane ani zgłoszenia lub zarejestrowanie utworu).

5. Podsumowanie

Wykorzystanie w chmurze obliczeniowej cudzych utworów może prowadzić do sytuacji, w której ustalenie prawa właści-wego będzie szczególnie utrudnione. Powyższą sytuację można ograniczyć poprzez zawarcie przez strony umowy prorogacyjnej, w której określą one spór, który mają zamiar poddać jurysdykcji sądu lub sądów wyznaczonych w umowie lub też stosunek prawny, z którego powstały spór prawny będzie podlegał jurysdykcji sądu lub sądów wyznaczonych w umowie . Powyższe rozwiązanie będzie jednak nieskuteczne w przypadku czynów niedozwolonych lub czynów do nich
podobnych.
Określenie właściwej jurysdykcji nie będzie budziło wątpliwości w przypadku zastosowania przez dostawcę chmury takich rozwiązań technicznych, które będą ograniczały możliwość zwielokrotniania lub udostępniania utworu do jednego serwera zlokalizowanego na terytorium jednego państwa pod warunkiem jednak, że dostęp będzie ograniczony do użytkowników z danego państwa. W powyższym przypadku zarówno miejsce, w którym nastąpiła szkoda, jak i miejsce, w którym nastąpiło zdarzenie będące przyczyną szkody, będą znajdowały się w tym samym państwie członkowskim, co ograniczy powodowi prawo wyboru. Jeżeli jednak z serwera możliwe będzie pobranie utworów w innych państwach, to powód będzie mógł, na postawie art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 1215/2012, dochodzić naprawienia szkody zarówno w miejscu lokalizacji serwera (miejsce zdarzenia będącego przyczyną szkody), jak i w każdym państwie członkowskim UE, w którym nastąpiło rozpowszechnienie lub/i zwielokrotnienie utworu a tym samym naruszenie prawa autorskiego (miejsca nastąpienia szkody) .
W sytuacji trudności z zastosowaniem łącznika opartego na materializacji krzywdy lub szkody określenie jurysdykcji sądów państwa członkowskiego wymaga zwrócenia uwagi na szczególne powiązanie pomiędzy kwestionowaną eksploatacją cudzych utworów a państwem sądu, wychodzące poza techniczną dostępność usług w chmurze obliczeniowej. W tym zakresie pomocne może się okazać zwrócenie uwagi na miejsce, w którym znajduje się „centrum interesów życiowych” twórcy (lub innego uprawnionego). Wydaje się, że będzie to zazwyczaj miejsce, w stosunku do którego z uwagi na naruszenie interesów uprawnionego zgodnie z obowiązującym prawem autorskim uzasadniona będzie szczególną (większą) ochroną . Dotyczyć to będzie zarówno naruszeń prawa autorskiego osobistego, jak i majątkowego.

Summary
Maciej Siwicki
National jurisdiction in copyright cases concerning cloud computing in the light of Regulation (EU) No 1215/2012
of the European Parliament and of the Council
For the courts of the Member States of the European Un-ion, Regulation No 1215/2012 of the European Parliament and of the Council is the most important source of rules on jurisdiction in civil and commercial matters. The primary aim of this regulation is to promote the compatibility of rules that apply applicable in the field of jurisdiction. The second objective is to ensure free movement of judgments in civil and commercial matters. Proper determination of the applicable law in copyright cases concerning cloud computing requires references to the regulation in question. This paper discusses the above issues.


dr Maciej Siwicki
Autor jest adiunktem w Katedrze Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej na Wydziale Politologii i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Artykuł pochodzi z miesięcznika Europejski Przegląd Sądowy 1/2016>>