Przypomnijmy, że zgodnie z obowiązującym art. 2 par. 1a Prawa o ustroju sądów powszechnych w sądach rejonowych zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości wykonują także asesorzy sądowi, z wyłączeniem:
stosowania tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym wobec zatrzymanego przekazanego do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania;
rozpoznawania zażaleń na postanowienia o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, na postanowienia o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia i na postanowienia o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw;
rozstrzygania spraw, o których mowa w art. 12 par. 1 pkt 3 (wydziały rodzinne i dotyczące nieletnich), z wyjątkiem spraw o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub osoby pozostającej pod opieką w postaci prostego przyjęcia lub odrzucenia spadku, rozstrzyganych w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku (kwestie spadkowe to zmiana z 15 listopada 2023 r.).
Asesor nie będzie orzekał w rozwodach
- Wzrost liczby orzeczników poprzez dopuszczanie do orzekania we wszystkich sprawach rozstrzyganych w wydziałach rodzinnych i nieletnich asesorów sądowych, pozwoli na zmniejszenie obciążenia pracą sędziów rodzinnych, co wpłynie na jakość orzecznictwa, komfort pracy sędziów rodzinnych i poświęcenie większej ilości czasu sprawom, które tego wymagają - wskazano w uzasadnieniu.
Dodano, że asesorzy orzekają wyłącznie w sądach rejonowych, a zatem nie będą orzekać w sprawach należących w I instancji do sądów okręgowych, np. sprawach rozwodów.
Projekt ma zawierać również doprecyzowanie, że wniosek asesora sądowego o powołanie na stanowisko sędziego sądu rejonowego nie może zostać złożony przed upływem 30 miesięcy pełnienia obowiązków sędziego przez asesora sądowego, a zarządzenie przez prezesa sądu okręgowego dokonania oceny kwalifikacji asesora sądowego może nastąpić dopiero po 36 miesiącach jego służby.
Czytaj: Sądy odchudzone o wykroczenia i bezsporne rozwody? MS szykuje zmiany w kognicji>>
Sądy rodzinne w kryzysie, asesor na ratunek
- Wydziały rodzinne to te wydziały, które są obecnie najbardziej obciążone i w największym kryzysie, wynikającym choćby z tego, że nie mogą w nich orzekać asesorzy - mówi w rozmowie z Prawo.pl Marta Kożuchowska-Warywoda, dyrektor Departamentu Kadr i Organizacji Sądów Powszechnych i Wojskowych. Jak wyjaśnia, wynika to choćby z sytuacji z KRS ukształtowaną na podstawie ustawy z grudnia 2017 r. (w jej skład wchodzi 15 sędziów/członków wybranych przez Sejm, nie przez sędziów, co w ocenie dużej części środowiska prawniczego, MS i obecnego rządu powoduje, że jest to organ niezgodny z Konstytucją) i koniecznością wstrzymania konkursów sędziowskich.
- Wydziały te zostały odcięte od dopływu orzeczników. Do innych wydziałów mogą bowiem być kierowani asesorzy, a do wydziałów rodzinnych - nie. Dodatkowo zwiększa się wpływ spraw z różnych powodów - społecznych, związanych z emigracją, np. mieliśmy dużo spraw dotyczących zgody na zawieranie małżeństw z cudzoziemcem - mówi dyrektor. Precyzując, że w wydziałach gdzie asesorzy mogą orzekać, sytuacja jest lepsza.
- Z mojej perspektywy to jedna z najpilniejszych zmian w ustroju sądów powszechnych. To ma też praktyczne uzasadnienie. Powtórzę, nadal zmagamy się z nieprawidłowo ukształtowaną KRS, więc konkursy na nieobsadzone stanowiska sędziowskie są wstrzymane. Nie prowadzimy naboru, jedyny proces, który się toczy, to obsadzanie stanowisk asesorskich. Dzięki temu I instancja wydziałów cywilnych i karnych nie zmaga się z takim kryzysem, jak wydziały rodzinne - zaznacza.
I dodaje, że projekt zmian jest obecnie przygotowywany. - Chciałabym, żeby wszedł w życie w 2025 roku. Przy czym w tych uwarunkowaniach politycznych, mamy świadomość, że będzie nam trudno uzyskać aprobatę i podpis prezydenta. Wszystkie te kluczowe projekty będą więc czekały na to, co się wydarzy po maju 2025 r. - dodaje sędzia Kożuchowska-Warywoda.
Czytaj w LEX: Ustrojowe gwarancje niezawisłości asesora sądu powszechnego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości > >
Asesorzy są na "tak"
Stowarzyszenia Absolwentów i Aplikantów Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury Votum zawarło taki postulat w piśmie skierowanym w grudniu br. do Komisji Kodyfikacyjnej Ustroju Sądownictwa i Prokuratury. Asesorzy podkreślają w nim, że są gotowi na orzekanie w wydziałach rodzinnych.
- Zresztą w innych wydziałach, np. karnych, zajmują się sprawami trudnymi, także wymagającymi doświadczenia życiowego. To nie jest tak, że asesorzy są osobami świeżo po studiach. Często mają rodziny, dzieci. Chociaż nie każdy chce orzekać w wydziałach rodzinnych, to jednak wielu asesorów widzi się właśnie w takich wydziałach, więc jesteśmy jak najbardziej za tym, by włączyć asesorów do wydziałów rodzinnych i je wzmocnić kadrowo - mówi Maciej Świder, asesor sądowy, rzecznik prasowy Stowarzyszenia Absolwentów i Aplikantów Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury Votum.
Co więcej, asesorzy nie uważają też, by potrzebne było wydzielanie spraw, którymi się mogą zajmować, co najwyżej - w ich ocenie - można rozważyć doregulowanie stażu asesora w przypadku tzw. spraw poważniejszych gatunkowo. - To jest kwestia do dalszej dyskusji. Nie powinno być jednak wyłączeń z określonych spraw. Zresztą, przykładowo, w wydziałach cywilnych asesorzy zajmują się skomplikowanymi podziałami majątku byłych małżonków czy sprawami dotyczącymi przemocy domowej, więc nie ma sensu tworzyć odrębnego katalogu spraw dla asesorów - podsumowuje.
Sprawdź w LEX: O uprawnieniach asesorów sądowych do wykonywania procesowych czynności sędziego de lege ferenda > >
Cena promocyjna: 94.06 zł
|Cena regularna: 99 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 74.26 zł
Dobre chęci nie wystarczą
Adwokatka Patrycja Kasica (Kancelaria Adwokacka Adwokat Patrycja Kasica), uważa, że funkcjonowanie wydziałów rodzinnych wymaga kompleksowej reformy, przy czym szczególny nacisk należy położyć na podniesienie prestiżu sędziów rodzinnych. - W obecnym dyskursie prawnym bardziej przemawia do mnie rozważenie koncepcji powołania sądów rodzinnych jako odrębnej struktury oraz wprowadzenie ścisłej specjalizacji sędziów w zakresie orzekania w sprawach rodzinnych. Elementem systemu ochrony praw dziecka mogłoby być także powołanie wyspecjalizowanych służb zajmujących się ochroną małoletnich - mówi.
Na jeszcze inną kwestie zwraca uwagę sędzia Zbigniew Miczek z Sądu Rejonowego w Tarnowie. Jak przyznaje katalog spraw rozpoznawanych w wydziałach rodzinnych i nieletnich jest szeroki, ale nie oznacza to, że każda kategoria spraw jest skomplikowana i wymagająca wiedzy i doświadczenia, w tym w zakresie psychologii. - Choć sprawy o alimenty mogą być nosić pewną warstwę emocjonalną, to w istocie nie są one skomplikowane dowodowo, a tym bardziej jurydycznie. Również sprawy o ustalenie rozdzielności majątkowej małżeńskiej nie są takiego rodzaju, aby nie był w stanie z nimi sobie poradzić pod kątem psychologicznym i emocjonalnym asesor, bo w innych wydziałach również występują skomplikowane w wielu aspektach sprawy - mówi.
Czytaj: Sędzia Zbigniew Miczek: Gdzie (nie)powinien orzekać asesor sądowy>>
Uważa jednak, że nie można zapominać o przygotowaniu zawodowym asesorów, którzy mieliby być kierowani do wydziałów rodzinnych. - Odnosi się to do kwestii całościowego cyklu nauki, począwszy od studiów oraz niewątpliwie wymaga reformy programowej aplikacji sędziowskiej, do czego potrzebna jest zgodna wola wszystkich organów uprawnionych do wypowiedzenia się w tej kwestii, ale w obecnej sytuacji brak jest chyba takiej możliwości faktycznej. Niewątpliwie sama aplikacja winna przejść gruntowaną zmianę, a jej program należy wzbogacić o wiedzę specjalistyczną z wielu dziedzin. W przypadku asesorów kierowanych do sądów rodzinnych winna ona obejmować elementy psychologii, psychiatrii, medycyny, rozwoju dzieci i socjologii rodziny oraz właściwie rozumianej mediacji. Zastanowić się należy, czy takie kursy nie powinny być prowadzone już po otrzymaniu skierowania do właściwych wydziałów sądowych w ramach asesury, a przed rozpoczęciem faktycznego orzekania. Prowadzenie takich szkoleń zaraz po rozpoczęciu orzekania jest o tyle nieefektywne, że odciąga asesorów od bieżących obowiązków, których na początku pracy jest zawsze nawał - zaznacza.
Zobacz również w LEX: Dopuszczalność przenoszenia sędziego między wydziałami sądu a gwarancje sędziowskiej niezawisłości i prawa do rzetelnego procesu > >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
