1. Zmiany w zakresie zwolnień podatkowych

Zmiany w ustawie z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535 z późn. zm.) – dalej u.p.t.u., dotykają m.in. zwolnień podatkowych. Zmiany te przewidziane zostały w ustawie z dnia 29 października 2010 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 226, poz. 1476).
Zwolnienia podatkowe od VAT dotyczące usług zostały określone zupełnie na nowo. W miejsce załącznika nr 4 do u.p.t.u. – w którym dotychczas były określone tzw. zwolnienia przedmiotowe – do art. 43 ust. 1 u.p.t.u. zostały dodane punkty 17-41. W nich są określone zwolnienia podatkowe dla usług.
Zmiany te mają w dużej mierze charakter techniczny i zakres zwolnienia pozostanie niezmienny (w porównaniu z dotychczasowym stanem prawnym).
Największe zmiany w zakresie zwolnień podatkowych dotyczą usług w zakresie ochrony zdrowia. Dotychczas wszystkie usługi, mieszcząc się w grupowaniu PKWiU dotyczącym usług ochrony zdrowia (z wyjątkiem usług weterynaryjnych), były zwolnione od podatku. W nowym stanie prawnym zasadniczo od podatku zwolnione będą tylko te czynności (wykonywane przez uprawnione podmioty), które służyć będą profilaktyce, zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia. Od nowego roku istotny jest cel wykonywanych świadczeń. Ze zwolnienia będą generalnie korzystać tylko te czynności, które mają charakter diagnostyczny lub terapeutyczny (leczniczy).
Istotne zmiany dotkęły również usług w zakresie edukacji. Obecnie wszelkie usługi w zakresie edukacji są zwolnione od podatku. Od 2011 r. zwolnione od podatku są:
1) usługi świadczone przez:
a) jednostki objęte systemem oświaty w rozumieniu przepisów o systemie oświaty, w zakresie kształcenia i wychowania,
b) uczelnie, jednostki naukowe Polskiej Akademii Nauk oraz jednostki badawczo-rozwojowe, w zakresie kształcenia na poziomie wyższym
– oraz dostawa towarów i świadczenie usług ściśle z tymi usługami związane;
2) usługi prywatnego nauczania na poziomie przedszkolnym, podstawowym, gimnazjalnym, ponadgimnazjalnym i wyższym, świadczone przez nauczycieli;
3) usługi nauczania języków obcych oraz dostawę towarów i świadczenie usług ściśle z tymi usługami związane, świadczone przez podmioty inne niż wymienione w pkt 26 i 27 art. 43 ust. 1 u.p.t.u.;
4) usługi kształcenia zawodowego lub przekwalifikowania zawodowego:
a) prowadzone w formach i na zasadach przewidzianych w odrębnych przepisach,
b) świadczone przez podmioty, które uzyskały akredytację w rozumieniu przepisów o systemie oświaty – wyłącznie w zakresie usług objętych akredytacją,
c) finansowane w całości ze środków publicznych – oraz świadczenie usług i dostawa towarów ściśle z tymi usługami związane.
Zmiany (wypadnięcie ze zwolnienia) dotkną więc dużej części szkoleń, szkół nauki jazdy (chociaż pod koniec grudnia 2010 r. MF opublikowało wyjaśnienie – niebędące interpretacją ogólną prawa podatkowego – że kursy na prawo jazdy wszystkich kategorii poza „A", tj. motocyklami – korzystają ze zwolnienia od podatku).
Inny jest także zakres zwolnień dotyczący usług finansowych i ubezpieczeniowych. O ile dotychczas wolne od podatku są wszelkie usługi tego rodzaju z pewnymi wyjątkami, o tyle w nowym stanie prawnym ustawodawca wskazywać będzie wyraźnie i w sposób pozytywny na to, jakie czynności w tym zakresie będą zwolnione od podatku. Te zmiany też prowadzić będą do pewnego pomniejszenia zakresu dotychczas przysługujących zwolnień.
Pewne zmiany dotknęły również innych czynności zwolnionych od podatku, w tym m.in. usług związanych z kulturą, sportem i rozrywką, usług organizacji członkowskich i wielu innych.
Należy zauważyć, że następna nowelizacja, która wciąż znajduje się w toku prac parlamentarnych i zapewne wejdzie w życie z dniem 1 kwietnia 2011 r., ma wprowadzać pewne „łaty" w zakresie przepisów o zwolnieniach podatkowych (przykładowo wprowadzając zwolnienie dla refakturowania usług medycznych).

2. Zmiany w stawkach VAT

Zmianą, która nastąpiła od nowego roku, jest zmiana w stawkach VAT. Zmiana ta wprowadzona została ustawą z dnia 26 listopada 2010 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. Nr 238, poz. 1578). Ponieważ ustawa ta została opublikowana w Dzienniku Ustaw dnia 17 grudnia 2010 r., może pojawiać się niebezpieczeństwo uznania tej nowelizacji za niezgodną z Konstytucją, jako wprowadzoną zbyt późno (vacatio legis wynosiło w tym przypadku 14 dni).
Najgłośniejszą zmianą, jaka jest wprowadzana przez tę ustawę, to generalna podwyżka stawek VAT. Zmiana ta ma być wprowadzona przez przepisy przejściowe. Istotą tych przepisów przejściowych jest czasowe (do końca 2013 r.) podwyższenie stawek VAT.
W miejsce stawki 22% VAT pojawi się stawka 23% VAT. W miejsce stawki 7% VAT pojawi się stawka 8% VAT (część towarów opodatkowanych dotychczas stawką 7% VAT, będzie na 5% VAT). W miejsce zryczałtowanej stawki 3% VAT dla taksówkarzy pojawi się stawka 4% VAT. Zamiast 6% zryczałtowanego zwrotu podatku w okresie przejściowym zastosowanie będzie miał 7% zwrot podatku (zaś po jego zakończeniu obowiązywać ma 6,5% stawka zwrotu podatku). Stawka 3% VAT (nieprzetworzona żywność) zniknie. Towary nią objęte zostaną objęte stawką 5% VAT.
Dodatkowo w dniu 16 grudnia 2010 r. Sejm uchwalił ustawę, która wprowadza do u.p.t.u. przepisy warunkowo podwyższające stawkę skokowo o dalsze dwa punkty procentowe, jeśli relacja długu publicznego do produktu krajowego brutto przekroczy 55% (taka zmiana nastąpiłaby jednak najwcześniej – o ile w ogóle – z dniem 1 lipca 2012 r.).
W miejsce jednej stawki obniżonej od 2011 r. mają obowiązywać dwie stawki obniżone (co jest zgodne z przepisami unijnymi). Obok stawki obniżonej wynoszącej 8% (przejściowo do końca 2013 r.) ma funkcjonować druga stawka obniżona 5% VAT.

Lista towarów i usług nią objętych będzie zawarta w załączniku nr 11 do u.p.t.u.
Stawka 5% VAT ma zastosowanie do trzech rodzajów towarów i usług:
1) tych, które dotychczas objęte były stawką 3% VAT (nieprzetworzona żywność);
2) niektórych tych, do których zastosowanie miała stawka 0% VAT (książki, czasopisma specjalistyczne);
3) niektórych tych, do których zastosowanie miała stawka 7% VAT (część przetworzonej żywności).
Wprowadzenie stawki 5% VAT ma w założeniu nie być przejściowe.
Z powyższymi zmianami związane jest także zmniejszenie zakresu zastosowania stawki 0% VAT. Jest to konsekwencją zakończenia okresów przejściowych, w czasie których były one stosowane. Stawka 0% nie będzie więc miała zastosowania, przykładowo, do książek oraz czasopism specjalistycznych.
Pewne zmiany będą dotyczyć także stawki 7% (8%) w budownictwie mieszkaniowym. Prawdopodobnie będzie ona miała zastosowanie tylko w ramach społecznego programu budownictwa mieszkaniowego, a więc do limitów powierzchniowych (150 m2 dla mieszkań oraz 300 m2 dla domów).
Ostatecznie w projekcie ustawie okołobudżetowej znalazły się regulacje dotyczące stosowania stawki w „okresie przejściowym" – tzn. w sytuacji takiej, gdy obowiązek podatkowy powstaje pod rządami innego prawa niż została wykonana czynność.
Przepisy zakładają wówczas stosowanie stawek z dnia wykonania czynności. To samo dotyczy zwolnień.