1. Uwagi ogólne
Koszty sądowe stanowią część składową kosztów postępowania. A zatem zakres analizowanego pojęcia jest mniejszy niż kosztów postępowania. Zostało ono uregulowane w rozdziale 2 - Koszty sądowe, w dziale V - Koszty postępowania - w art. 211-238 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, z późn. zm.) – dalej p.p.s.a. Również rozporządzenia wykonawcze do wskazanych przepisów proceduralnych regulują zagadnienia kosztów sądowych, tj. między innymi rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 grudnia 2003 r. w sprawie wysokości opłat kancelaryjnych pobieranych w sprawach sądowoadministracyjnych (Dz. U. Nr 221, poz. 2192) - dalej r.w.o.k.
Przepis art. 211 p.p.s.a. zawiera definicję kosztów sądowych, obejmując nimi opłaty sądowe i zwrot wydatków. Z tego opłaty sądowe obejmują wpis pobierany od pism wszczynających postępowanie przed sądem administracyjnym danej instancji (art. 230 p.p.s.a.) oraz opłatą kancelaryjną, pobieraną za stwierdzenie prawomocności oraz wydanie odpisów, zaświadczeń, wyciągów i innych dokumentów na podstawie akt (art. 234 p.p.s.a.), a także wykonanie podobnych czynności na podstawie zbiorów gromadzonych i prowadzonych w sądzie poza aktami sprawy - art. 235 p.p.s.a.1
Opłaty kancelaryjne pobiera się od czynności sądu wskazanych w art. 234-235 p.p.s.a. Katalog tych czynności ma charakter zamknięty. Pobieranie opłat kancelaryjnych ma na celu zrekompensowanie wydatków, jakie ponosi sąd, np. dokonujący odpisu uzasadnienia wyroku, który nie był sporządzony z urzędu.
Przepis art. 212 § 2 p.p.s.a. stanowi, że opłaty sądowe są dochodami budżetu państwa. Powyższe uregulowanie prawne nawiązuje do art. 96 pkt 1 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 249, poz. 2104, z późn. zm.) - u.f.p., wskazując, że podatki i opłaty są dochodami budżetu państwa, pod warunkiem, że nie stanowią dochodów jednostek samorządu terytorialnego, przychodów funduszów celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych. Zdaniem M. Niezgódki-Medek także zwrot wydatków, zgodnie z art. 96 pkt 15 u.f.p., będzie dochodem budżetu państwa. Jest to istotne, gdyż pobór i egzekwowanie kosztów sądowych w zakresie nieuregulowanym w p.p.s.a. podlega zasadom gospodarki finansowej obowiązującym w toku wykonywania budżetu państwa, a nieprawidłowości w tej materii mogą wywołać odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, Dz. U. z 2005 r. Nr 14, poz. 114, z późn. zm.).2
2. Opłata kancelaryjna
W oddziale 3 rozdziału 2 - Koszty sądowe zawarto przepisy o opłacie kancelaryjnej (art. 234-236 p.p.s.a.). Przepis art. 234 p.p.s.a. dotyczy pobierania opłat za określone czynności związane z aktami sprawy. Natomiast art. 235 p.p.s.a. dotyczy opłat za dokumenty zgromadzone w zbiorach sądu.
A zatem za stwierdzenie prawomocności oraz wydanie odpisów, zaświadczeń, wyciągów i innych dokumentów na podstawie akt, pobiera się opłatę kancelaryjną. Opłatę kancelaryjną za odpis orzeczenia z uzasadnieniem, doręczonego na skutek żądania zgłoszonego w terminie siedmiodniowym od ogłoszenia orzeczenia, pobiera się przy zgłoszeniu wniosku o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia i jego doręczenie. Jeżeli opłata nie została uiszczona, przewodniczący zarządzi ściągnięcie jej od strony, która złożyła wniosek. Przepisów art. 220 nie stosuje się. Nie pobiera się opłaty kancelaryjnej za odpis orzeczenia z uzasadnieniem, podlegający doręczeniu z urzędu (art. 234 p.p.s.a.).
W postanowieniu z dnia 27 stycznia 2005 r., Oz 1234/04, ONSAiWSA 2006, nr 2, poz. 46, NSA uznał, że nieuiszczenie przez stronę, pomimo wezwania, opłaty kancelaryjnej od wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku (art. 234 § 2 p.p.s.a.) nie oznacza, że strona zrezygnowała z wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku i tym samym nie ma obowiązku uiszczenia tej opłaty. W innym postanowieniu z dnia 24 listopada 2006 r., II FZ 715/06, NSA stwierdził, że sąd wzywając stronę do uiszczenia opłaty kancelaryjnej w oparciu o art. 234 § 2 p.p.s.a. nie może następnie wysłać stronie jedynie odpisu sentencji wyroku.
Wniosek o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia należy traktować jednocześnie jako wniosek o jego doręczenie. W przypadku bowiem zgłoszenia przez stronę wniosku, o którym mowa w art. 141 § 2 p.p.s.a., sąd ma obowiązek nie tylko sporządzenia, ale również doręczenia odpisu uzasadnienia orzeczenia. Bez znaczenia pozostaje rezygnacja skarżącego z uzasadnienia, jeśli pismo ją zawierające wpłynęło do sądu już po sporządzeniu uzasadnienia (postanowienie NSA z dnia 11 kwietnia 2006 r., OZ 460/06).
Opłatę kancelaryjną pobiera się także za odpisy, wyciągi, kopie i wydruki oraz zaświadczenia i inne dokumenty wydawane na podstawie zbiorów gromadzonych i prowadzonych w sądzie poza aktami sprawy (art. 235 p.p.s.a.).
W wyroku z dnia 24 maja 2007 r., II SAB/Wa 207/06, niepubl., WSA w Warszawie uznał, że jeśli strona postępowania jest zobowiązana do ponoszenia opłat za wydanie z akt kserokopii dokumentów (np. protokołów, orzeczeń), to nie może być tak, że z opłat tych zwolniona jest osoba żądająca takich samych dokumentów jedynie z powołaniem się na ustawę z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. Nr 112, poz. 1198, z późn. zm.) i bezpłatność takich informacji. Art. 1 ust. 2 owej ustawy stanowi, że przepisy tej ustawy nie naruszają przepisów innych ustaw określających odmienne zasady i tryb dostępu do informacji będących w istocie informacjami publicznymi, a zatem także przepisów regulujących postępowanie przed sądami administracyjnymi i udostępnianie sporządzanych na potrzeby tego postępowania dokumentów urzędowych.
W wykonaniu delegacji ustawowej zawartej w art. 236 p.p.s.a Rada Ministrów wydała rozporządzenie z dnia 16 grudnia 2003 r. w sprawie wysokości opłat kancelaryjnych pobieranych w sprawach sądowoadministracyjnych. Zgodnie z § 1 r.w.o.k., za każdą stronę odpisu, zaświadczenia, wyciągu lub innego dokumentu wydawanego na wniosek na podstawie akt sprawy sądowoadministracyjnej oraz za stwierdzenie prawomocności pobiera się opłatę kancelaryjną w kwocie 10 zł. Natomiast za kopie i wydruki dokumentów z akt sprawy sądowoadministracyjnej wydawane na wniosek pobiera się opłatę kancelaryjną w kwocie 2 zł za każdą stronę kserokopii lub wydruku.
Jeżeli dokument, jego kopia lub wydruk może być wydany po usunięciu z jego treści danych osobowych lub innych danych objętych tajemnicą prawnie chronioną, opłatę kancelaryjną pobiera się w kwocie:
1) 15 zł za stronę dokumentu, o którym mowa w ust. 1;
2) 3 zł za stronę kopii lub wydruku, o których mowa w ust. 2.
Każdą rozpoczętą stronę liczy się za całą.
Jeżeli dokument, o którym mowa w ust. 1, jest sporządzony w języku obcym lub zawiera tabelę, pobiera się opłatę kancelaryjną w podwójnej wysokości.
Opłatę kancelaryjną za odpis orzeczenia z uzasadnieniem doręczony na skutek wniosku o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia, zgłoszonego w terminie siedmiu dni od ogłoszenia orzeczenia albo doręczenia odpisu sentencji orzeczenia, pobiera się w kwocie 100 zł (§ 2 r.w.o.k.).
3. Udzielanie ulg w spłacie należności z tytułu nieziszczonych kosztów sądowych oraz orzeczonych grzywien
Ustawodawca przewidział w art. 229 p.p.s.a. możliwość umarzania, odraczania bądź rozłożenia na raty należności z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych oraz niektórych grzywien orzeczonych w postępowaniu przed sądem administracyjnym. Wyłączył z tego dobrodziejstwa grzywny wymierzone na podstawie art. 154 § 1 p.p.s.a., tj. w wypadku niewykonania wyroku sądu administracyjnego. Zastosowanie tych ulg będzie możliwie, jeżeli jej ściągnięcie byłoby połączone z niewspółmiernymi trudnościami lub groziłoby dłużnikowi zbyt ciężkimi skutkami. Redakcja tego przepisu, a zwłaszcza użycie słowa „mogą", wskazuje na uznaniowy charakter rozstrzygnięcia. Można zastosować ulgi, gdy organ uprawniony do ich zastosowania przewiduje duże trudności z wyegzekwowaniem, ze względu na ochronę dłużnika byłoby to nadmiernie dolegliwe.
Artur Mudrecki
Koszty sądowe stanowią część składową kosztów postępowania. A zatem zakres analizowanego pojęcia jest mniejszy niż kosztów postępowania. Zostało ono uregulowane w rozdziale 2 - Koszty sądowe, w dziale V - Koszty postępowania - w art. 211-238 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, z późn. zm.) – dalej p.p.s.a. Również rozporządzenia wykonawcze do wskazanych przepisów proceduralnych regulują zagadnienia kosztów sądowych, tj. między innymi rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 grudnia 2003 r. w sprawie wysokości opłat kancelaryjnych pobieranych w sprawach sądowoadministracyjnych (Dz. U. Nr 221, poz. 2192) - dalej r.w.o.k.
Przepis art. 211 p.p.s.a. zawiera definicję kosztów sądowych, obejmując nimi opłaty sądowe i zwrot wydatków. Z tego opłaty sądowe obejmują wpis pobierany od pism wszczynających postępowanie przed sądem administracyjnym danej instancji (art. 230 p.p.s.a.) oraz opłatą kancelaryjną, pobieraną za stwierdzenie prawomocności oraz wydanie odpisów, zaświadczeń, wyciągów i innych dokumentów na podstawie akt (art. 234 p.p.s.a.), a także wykonanie podobnych czynności na podstawie zbiorów gromadzonych i prowadzonych w sądzie poza aktami sprawy - art. 235 p.p.s.a.1
Opłaty kancelaryjne pobiera się od czynności sądu wskazanych w art. 234-235 p.p.s.a. Katalog tych czynności ma charakter zamknięty. Pobieranie opłat kancelaryjnych ma na celu zrekompensowanie wydatków, jakie ponosi sąd, np. dokonujący odpisu uzasadnienia wyroku, który nie był sporządzony z urzędu.
Przepis art. 212 § 2 p.p.s.a. stanowi, że opłaty sądowe są dochodami budżetu państwa. Powyższe uregulowanie prawne nawiązuje do art. 96 pkt 1 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 249, poz. 2104, z późn. zm.) - u.f.p., wskazując, że podatki i opłaty są dochodami budżetu państwa, pod warunkiem, że nie stanowią dochodów jednostek samorządu terytorialnego, przychodów funduszów celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych. Zdaniem M. Niezgódki-Medek także zwrot wydatków, zgodnie z art. 96 pkt 15 u.f.p., będzie dochodem budżetu państwa. Jest to istotne, gdyż pobór i egzekwowanie kosztów sądowych w zakresie nieuregulowanym w p.p.s.a. podlega zasadom gospodarki finansowej obowiązującym w toku wykonywania budżetu państwa, a nieprawidłowości w tej materii mogą wywołać odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, Dz. U. z 2005 r. Nr 14, poz. 114, z późn. zm.).2
2. Opłata kancelaryjna
W oddziale 3 rozdziału 2 - Koszty sądowe zawarto przepisy o opłacie kancelaryjnej (art. 234-236 p.p.s.a.). Przepis art. 234 p.p.s.a. dotyczy pobierania opłat za określone czynności związane z aktami sprawy. Natomiast art. 235 p.p.s.a. dotyczy opłat za dokumenty zgromadzone w zbiorach sądu.
A zatem za stwierdzenie prawomocności oraz wydanie odpisów, zaświadczeń, wyciągów i innych dokumentów na podstawie akt, pobiera się opłatę kancelaryjną. Opłatę kancelaryjną za odpis orzeczenia z uzasadnieniem, doręczonego na skutek żądania zgłoszonego w terminie siedmiodniowym od ogłoszenia orzeczenia, pobiera się przy zgłoszeniu wniosku o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia i jego doręczenie. Jeżeli opłata nie została uiszczona, przewodniczący zarządzi ściągnięcie jej od strony, która złożyła wniosek. Przepisów art. 220 nie stosuje się. Nie pobiera się opłaty kancelaryjnej za odpis orzeczenia z uzasadnieniem, podlegający doręczeniu z urzędu (art. 234 p.p.s.a.).
W postanowieniu z dnia 27 stycznia 2005 r., Oz 1234/04, ONSAiWSA 2006, nr 2, poz. 46, NSA uznał, że nieuiszczenie przez stronę, pomimo wezwania, opłaty kancelaryjnej od wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku (art. 234 § 2 p.p.s.a.) nie oznacza, że strona zrezygnowała z wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku i tym samym nie ma obowiązku uiszczenia tej opłaty. W innym postanowieniu z dnia 24 listopada 2006 r., II FZ 715/06, NSA stwierdził, że sąd wzywając stronę do uiszczenia opłaty kancelaryjnej w oparciu o art. 234 § 2 p.p.s.a. nie może następnie wysłać stronie jedynie odpisu sentencji wyroku.
Wniosek o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia należy traktować jednocześnie jako wniosek o jego doręczenie. W przypadku bowiem zgłoszenia przez stronę wniosku, o którym mowa w art. 141 § 2 p.p.s.a., sąd ma obowiązek nie tylko sporządzenia, ale również doręczenia odpisu uzasadnienia orzeczenia. Bez znaczenia pozostaje rezygnacja skarżącego z uzasadnienia, jeśli pismo ją zawierające wpłynęło do sądu już po sporządzeniu uzasadnienia (postanowienie NSA z dnia 11 kwietnia 2006 r., OZ 460/06).
Opłatę kancelaryjną pobiera się także za odpisy, wyciągi, kopie i wydruki oraz zaświadczenia i inne dokumenty wydawane na podstawie zbiorów gromadzonych i prowadzonych w sądzie poza aktami sprawy (art. 235 p.p.s.a.).
W wyroku z dnia 24 maja 2007 r., II SAB/Wa 207/06, niepubl., WSA w Warszawie uznał, że jeśli strona postępowania jest zobowiązana do ponoszenia opłat za wydanie z akt kserokopii dokumentów (np. protokołów, orzeczeń), to nie może być tak, że z opłat tych zwolniona jest osoba żądająca takich samych dokumentów jedynie z powołaniem się na ustawę z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. Nr 112, poz. 1198, z późn. zm.) i bezpłatność takich informacji. Art. 1 ust. 2 owej ustawy stanowi, że przepisy tej ustawy nie naruszają przepisów innych ustaw określających odmienne zasady i tryb dostępu do informacji będących w istocie informacjami publicznymi, a zatem także przepisów regulujących postępowanie przed sądami administracyjnymi i udostępnianie sporządzanych na potrzeby tego postępowania dokumentów urzędowych.
W wykonaniu delegacji ustawowej zawartej w art. 236 p.p.s.a Rada Ministrów wydała rozporządzenie z dnia 16 grudnia 2003 r. w sprawie wysokości opłat kancelaryjnych pobieranych w sprawach sądowoadministracyjnych. Zgodnie z § 1 r.w.o.k., za każdą stronę odpisu, zaświadczenia, wyciągu lub innego dokumentu wydawanego na wniosek na podstawie akt sprawy sądowoadministracyjnej oraz za stwierdzenie prawomocności pobiera się opłatę kancelaryjną w kwocie 10 zł. Natomiast za kopie i wydruki dokumentów z akt sprawy sądowoadministracyjnej wydawane na wniosek pobiera się opłatę kancelaryjną w kwocie 2 zł za każdą stronę kserokopii lub wydruku.
Jeżeli dokument, jego kopia lub wydruk może być wydany po usunięciu z jego treści danych osobowych lub innych danych objętych tajemnicą prawnie chronioną, opłatę kancelaryjną pobiera się w kwocie:
1) 15 zł za stronę dokumentu, o którym mowa w ust. 1;
2) 3 zł za stronę kopii lub wydruku, o których mowa w ust. 2.
Każdą rozpoczętą stronę liczy się za całą.
Jeżeli dokument, o którym mowa w ust. 1, jest sporządzony w języku obcym lub zawiera tabelę, pobiera się opłatę kancelaryjną w podwójnej wysokości.
Opłatę kancelaryjną za odpis orzeczenia z uzasadnieniem doręczony na skutek wniosku o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia, zgłoszonego w terminie siedmiu dni od ogłoszenia orzeczenia albo doręczenia odpisu sentencji orzeczenia, pobiera się w kwocie 100 zł (§ 2 r.w.o.k.).
3. Udzielanie ulg w spłacie należności z tytułu nieziszczonych kosztów sądowych oraz orzeczonych grzywien
Ustawodawca przewidział w art. 229 p.p.s.a. możliwość umarzania, odraczania bądź rozłożenia na raty należności z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych oraz niektórych grzywien orzeczonych w postępowaniu przed sądem administracyjnym. Wyłączył z tego dobrodziejstwa grzywny wymierzone na podstawie art. 154 § 1 p.p.s.a., tj. w wypadku niewykonania wyroku sądu administracyjnego. Zastosowanie tych ulg będzie możliwie, jeżeli jej ściągnięcie byłoby połączone z niewspółmiernymi trudnościami lub groziłoby dłużnikowi zbyt ciężkimi skutkami. Redakcja tego przepisu, a zwłaszcza użycie słowa „mogą", wskazuje na uznaniowy charakter rozstrzygnięcia. Można zastosować ulgi, gdy organ uprawniony do ich zastosowania przewiduje duże trudności z wyegzekwowaniem, ze względu na ochronę dłużnika byłoby to nadmiernie dolegliwe.
Artur Mudrecki