1. Definicja złomu

Omawiane w niniejszym komentarzu zasady opodatkowania dotyczą dostaw złomu. Niestety, ustawodawca nie zdefiniował tego pojęcia, co rodzi pytanie jakich towarów określenie „złom" dotyczy.
Jak wynika ze słownika języka polskiego (M. Szymczak [red.], Słownik języka polskiego PWN, Warszawa 2002), „złom" oznacza „zużyte, zniszczone przedmioty metalowe, maszyny lub ich części, także: odpady produkcyjne w hutach, przeznaczone do przetopienia jako surowiec wtórny". Z kolei internetowy słownik języka polskiego PWN (http://sjp.pwn.pl/) definiuje złom jako „niepotrzebne, zużyte przedmioty metalowe, pojazdy, maszyny lub odpady poprodukcyjne zbierane jako surowiec wtórny".
Oficjalne stanowisko w tej kwestii zajął również Minister Finansów wydając interpretację ogólną z dnia 2 maja 2011 r. (PT3/033/2/188/LWA/11/569). Czytamy w niej, że „kierując się wykładnią historyczną i celowościową należy zaznaczyć, że przez złom dla potrzeb stosowania art. 17 ust. 1 pkt 7 cyt. ustawy należy rozumieć złom metali, w tym złom stalowy (wsadowy i niewsadowy), żeliwny i metali nieżelaznych, jak również złom metali szlachetnych. Podkreślenia wymaga, że w cel przyjętej w art. 17 ust. 1 pkt 7 cyt. ustawy regulacji wpisuje się również obrót zużytymi akumulatorami ołowiowymi lub ich częściami, zaliczanymi, zgodnie z normą europejską nr PN-EN 14057:2003, mającą status Polskiej Normy, do złomu".
Dodać należy, że najprawdopodobniej od 1 lipca 2011 r. ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535 z późn. zm.) – dalej u.p.t.u., zawierać będzie wykaz towarów, do których mają zastosowanie omawiane w niniejszym komentarzy zasady opodatkowania (a więc wykaz towarów uważanych za złom). Wprowadzenie takiego wykazu przewiduje bowiem opublikowany na stronach internetowych Biuletynu Informacji Publicznej (http://bip.mofnet.gov.pl) projekt z dnia 20 kwietnia 2011 r. ustawy o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług, ustawy o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników oraz ustawy o transporcie drogowym.

2. Przesunięcie obowiązku rozliczenia VAT na podatnika, na rzecz którego dokonywana jest dostawa złomu


Jak wynika z art. 17 ust. 1 pkt 7 u.p.t.u., podatnikami są również osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne nabywające złom, jeżeli dokonującym jego dostawy jest podatnik, o którym mowa w art. 15 u.p.t.u., niekorzystający ze zwolnienia, o którym mowa w art. 113 ust. 1 i 9 u.p.t.u. (czyli tzw. zwolnienia podmiotowego), a dostawa nie jest objęta zwolnieniem, o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 2 u.p.t.u. (tj. zwolnieniem od podatku obejmującym dostawy towarów używanych). Przytoczony przepis stosuje się, jeżeli nabywcą lub usługobiorcą jest podatnik, o którym mowa w art. 15 u.p.t.u. (zob. art. 17 ust. 7 u.p.t.u.).
Przepisy powyższe wprowadzają mechanizm polegający na przesunięciu obowiązku rozliczenia VAT na podatnika, na rzecz którego jest dokonywana dostawa złomu (dostawcy złomu nie rozliczają w takich przypadkach podatku należnego – zob. art. 17 ust. 2 u.p.t.u.). Możliwość wprowadzenia przez państwa członkowskie takiego mechanizmu przewiduje art. 199 ust. 1 lit. d dyrektywy 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L 347 z 11.12.2006 z późn. zm.) – dalej dyrektywa. Wprowadzenie tych przepisów ma na celu – jak czytamy w uzasadnieniu projektu ustawy z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz ustawy - Prawo o miarach, Dz. U. Nr 64, poz. 332) – dalej ustawa nowelizująca, ma na celu „wyeliminowanie mechanizmów rozliczania VAT wykorzystywanych przez podatników nadużywających prawa do odliczenia podatku naliczonego za pomocą tzw. „słupów", jak i wystawiania pustych faktur".
Omawiany mechanizm ma zastosowanie, jeżeli łącznie spełnione są cztery warunki:
1) nabywcą złomu jest podatnik, o którym mowa w art. 15 u.p.t.u., czyli osoba prawna, jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej lub osoba fizyczna, wykonująca samodzielnie działalność gospodarczą (zdefiniowaną w art. 15 ust. 2 u.p.t.u.), bez względu na cel lub rezultat takiej działalności,
2) dostawcą (sprzedawcą) złomu jest podatnik, o którym mowa w art. 15 u.p.t.u., czyli osoba prawna, jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej lub osoba fizyczna, wykonująca samodzielnie działalność gospodarczą (zdefiniowaną w art. 15 ust. 2 u.p.t.u.), bez względu na cel lub rezultat takiej działalności,
3) dostawca złomu nie korzysta ze zwolnienia podmiotowego (ze zwolnienia, o którym mowa w art. 113 ust. 1 i 9 u.p.t.u.),
4) dostawa złomu nie jest objęta zwolnieniem od podatku dostaw towarów używanych (tj. zwolnieniem, o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 2 u.p.t.u.
Jeżeli choćby jeden z wymienionych warunków nie jest spełniony, nabywcy złomu nie powinni rozliczać VAT z tytułu dostaw złomu. Dotyczy to sytuacji, gdy:
1) nabywcą złomu nie jest podatnik, o którym mowa w art. 15 u.p.t.u. (w szczególności osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej); do ewentualnego rozliczenia VAT (jeżeli dostawa złomu jest opodatkowana) jest w takich przypadkach zobowiązany na zasadach ogólnych dostawca (sprzedawca) złomu,
2) dostawcą złomu nie jest podatnik, o którym mowa w art. 15 u.p.t.u. (np. osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej), lub dostawca złomu nie działa w charakterze podatnika (np. osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą sprzedaje złom „prywatnie"); dostawy złomu nie stanowią w takich przypadkach czynności podlegających opodatkowaniu VAT (jako czynności wykonywane przez podmioty niebędące podatnikami VAT albo przez podmioty niedziałające w charakterze podatników),
3) podatnik będący dostawcą złomu korzysta ze zwolnienia podmiotowego (ze zwolnienia, o którym mowa w art. 113 ust. 1 i 9 u.p.t.u.); dostawy złomu stanowią w takich przypadkach dostawy zwolnione od podatku, które dostawcy (sprzedawcy) winni dokumentować rachunkami,
4) dostawa złomu jest zwolniona od podatku na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 2 u.p.t.u., tj. jako dostawa towarów używanych, w stosunku do których podatnikowi dokonującemu dostawy nie przysługiwało prawo do odliczenia, oraz – zważywszy brzmienie art. 43 ust. 2 u.p.t.u. - które były używane przez tego podatnika przez co najmniej pół roku po nabyciu prawa do rozporządzania tymi towarami jak właściciel; dostawy złomu winny być w takich przypadkach dokumentowane przez dostawców (sprzedawców) fakturami ze stawką „ZW".
Dodać należy, że jeżeli spełnione są warunki stosowania omawianej procedury, nabywcy złomu mają bezwzględny obowiązek rozliczyć podatek na omawianych w niniejszym komentarzu zasadach (zob. punkt 4. Rozliczanie dostaw złomu przez nabywców). W szczególności z obowiązku tego nie zwalnia nabywców błędne rozliczenie VAT przez dostawców.

3. Rozliczanie dostaw złomu przez dostawców


W przypadkach, gdy art. 17 ust. 1 pkt 7 u.p.t.u. czyni nabywców złomu podatnikami, podatnicy dokonujący dostaw złomu nie rozliczają podatku należnego (zob. art. 17 ust. 2 u.p.t.u.). Nie zwalnia do jednak dostawców złomu z obowiązku udokumentowania dokonywanych dostaw fakturami oraz z wykazywania tych dostaw w deklaracjach VAT-7/VAT-7K/VAT-7D.
Faktury wystawiane w omawianych przypadkach przez dostawców złomu powinny być fakturami bez stawki i kwoty podatku (zob. art. 106 ust. 1a u.p.t.u.), a w konsekwencji również bez kwoty należności wraz z podatkiem (przy czym nie jest właściwe wskazywanie zamiast stawki podatku stawki „NP", czyli skrótu od „nie podlega"; dostawy złomu w omawianych przypadkach podlegają opodatkowaniu VAT, z tym że VAT rozliczają nabywcy złomu). Zamiast tych danych, jak wynika z § 5 ust. 15 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 marca 2011 r. w sprawie zwrotu podatku niektórym podatnikom, wystawiania faktur, sposobu ich przechowywania oraz listy towarów i usług, do których nie mają zastosowania zwolnienia od podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 68, poz. 360) – dalej r.f., faktury wystawiane przez dostawców (sprzedawców) złomu powinny zawierać:
1) adnotację, że podatek rozlicza nabywca lub
2) wskazanie właściwego przepisu ustawy (tj. art. 17 ust. 1 pkt 7 u.p.t.u.) lub dyrektywy (tj. art. 199 ust. 1 lit. d dyrektywy), wskazującego, że podatek rozlicza nabywca, lub
3) oznaczenie "odwrotne obciążenie".
Dostawy złomu, dla których podatnikiem są nabywcy, dostawcy złomu obowiązani są wykazywać w poz. 41 składanych przez siebie deklaracji VAT-7/VAT-7K/VAT-7D (a w konsekwencji również w prowadzonej ewidencji VAT, np. w rejestrze dostaw, dla których podatnikiem jest nabywca, czy w rejestrze dostaw złomu). Nie jest jasne kiedy dostawcy złomu rozliczać winni dokonywane przez siebie dostawy towarów. W mojej ocenie czynić to powinni w okresach rozliczeniowych (miesiącach lub kwartałach), w których:
1) wystawili fakturę dokumentującą dostawę złomu (fakturę bez stawki i kwoty podatku), nie później jednak niż 7 dnia, licząc od dnia wydania złomu (odpowiednie zastosowanie ma art. 19 ust. 4 u.p.t.u.) – w zakresie w jakim nie otrzymali części należności (np. zaliczki czy przedpłaty) przed wydaniem złomu,
2) otrzymali część należności przed wydaniem złomu (odpowiednie zastosowanie ma art. 19 ust. 11 u.p.t.u.) – w zakresie w jakim należność taka została otrzymana.

Przykład
Podatnik w dniu 16 maja otrzymał zaliczkę w wysokości 3000 zł (30% wartości umowy) na poczet dostawy złomu, która zostanie dokonana w dniu 6 czerwca. W tej sytuacji podatnik powinien w terminie 23 maja wystawić fakturę zaliczkową bez stawki i kwoty podatku na kwotę 3000 zł oraz wykazać tę kwotę w poz. 41 deklaracji VAT-7 za maj (zakładając, że podatnik składa miesięczne deklaracje VAT-7).
W pozostałym zakresie – zakładając, że dostawa złomu zostanie dokonana w uzgodnionym terminie – dostawę złomu podatnik powinien udokumentować fakturą końcową (również wystawioną bez stawki i kwoty podatku) wystawioną na kwotę 7000 zł w terminie 13 czerwca. W części tej dokonaną dostawę złomu podatnik powinien wykazać w poz. 41 deklaracji VAT-7 za czerwiec.

Dodać należy, że dostawcy złomu, którzy błędnie wykażą na wystawionych fakturach kwotę VAT, obowiązani są do jego zapłaty (na podstawie art. 108 ust. 1 u.p.t.u.), który to podatek nie może zostać odliczony przez nabywców złomu (zob. art. 88 ust. 3a pkt 7 u.p.t.u.).