Czy wniesienie akcji i udziałów w spółkach handlowych do funduszu inwestycyjnego zamkniętego w zamian za certyfikaty inwestycyjne, skutkuje powstaniem przychodu podlegającego opodatkowaniu?
W ocenie sądów administracyjnych (dominującej linii orzecznictwa) wniesienie na poczet wpłat na certyfikaty inwestycyjne w funduszu zamkniętym papierów wartościowych, bądź udziałów w spółce z o.o., nie kreuje przychodu podatkowego w momencie objęcia tych certyfikatów. Można się wszakże spotkać także z wyrokami odmiennymi.
Regulacje prawne dotyczące funduszy inwestycyjnych zawarte są w przepisach ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U. Nr 146, poz. 1546 z późn. zm.) - dalej u.f.i.
Zgodnie z przepisem art. 117 ust. 1 u.f.i. fundusz inwestycyjny zamknięty emituje:
1) publiczne certyfikaty inwestycyjne albo
2) niepubliczne certyfikaty inwestycyjne.
Certyfikaty inwestycyjne funduszu inwestycyjnego zamkniętego mogą być papierami wartościowymi imiennymi lub na okaziciela, z tym że publiczne certyfikaty inwestycyjne mogą być wyłącznie na okaziciela.
Przepis art. 128 u.f.i. precyzuje, że statut funduszu inwestycyjnego zamkniętego może przewidywać dokonywanie wpłat na certyfikaty inwestycyjne papierami wartościowymi, udziałami w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością. W tym przypadku papiery wartościowe, udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością będą wyceniane według metody przyjętej przez fundusz dla wyceny aktywów.
Należałoby ustalić, czy w momencie pokrycia wpłat na certyfikaty inwestycyjne funduszu udziałami w spółce z o.o. można mówić o zbyciu tych udziałów, które skutkowałoby powstaniem przychodu.
Wbrew stanowisku organów podatkowych (które w wydawanych przez siebie interpretacjach wskazują na powstanie przychodu w tych sytuacjach – zob. np. interpretację Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z dnia 3 marca 2001 r., ILPB3/423-951/10-3/KS; interpretację Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 8 kwietnia 2011 r., IPPB3/423-50/11-4/JB), sądy administracyjne stoją na stanowisku, że nie ma w tym przypadku przychodu dla podmiotu wnoszącego takie "wkłady" (w postaci udziałów w spółce) na poczet certyfikatów inwestycyjnych funduszu zamkniętego.
Przykładowo w wyroku z dnia 31 marca 2009 r., III SA/Wa 3471/08, WSA w Warszawie stwierdził: "konieczne staje się po pierwsze ustalenie, czy wymieniając udziały/papiery wartościowe na certyfikaty uczestnictwa w funduszu podatnik powiększa w realny i trwały sposób wartość swojego majątku. O ile istotnie można tu prima facie stwierdzić analogię do wniesienia aportu do spółki, to jednak zarówno ze względów podmiotowych (fundusz inwestycyjny, zgodnie z definicją art. 3 ust. 1 ustawy o funduszach inwestycyjnych, nie jest spółką kapitałową, działa wyłącznie na podstawie tej ustawy), a także przedmiotowych (udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością oraz papiery wartościowe nie mogą stanowić przedmiotu aportu), wymiana udziałów/papierów wartościowych na certyfikaty nie może być sklasyfikowana jako przychód z art. 12 ust. 1 punkt 7 ustawy. Ze względów wskazywanych przez Spółkę nie można też uznać takiej wymiany wartości inkorporowanych przez udziały/papiery wartościowe z jednej strony, na certyfikaty inwestycyjne z drugiej, za odpłatne zbycie rzeczy lub praw majątkowych. Istotnie - pomiędzy wniesieniem aportu w zamian za udziały w spółce, a nabyciem certyfikatów funduszu w zamian za udziały/papiery wartościowe, zachodzi to podobieństwo, że obydwie transakcje skutkują zamianą uprawnień wynikających z przedmiotu wkładu na uprawnienia uczestnictwa w zyskach osoby prawnej. Gdyby więc sama taka zamiana miała stanowić przychód, to nieracjonalne byłoby ustanowienie w art. 12 ust. 1 punkt 7 ustawy zasady, że wniesienie aportu jest przychodem. Przepis ten należałoby uznać za zbędny, gdyż wniesienie aportu byłoby przychodem już z racji brzmienia art. 14 ust. 1 ustawy jako zbycie prawa majątkowego. Prowadzi to do logicznego wniosku, że art. 14 ust. 1 ustawy nie obejmuje swoim zakresem wymiany udziałów/papierów wartościowych na certyfikaty uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym. Dodatkowo świadczy o tym i to, że w art. 14 ust. 1 ustawa stanowi o cenie określonej w umowie. W przypadku będącym przedmiotem analizy w sprawie nie można mówić ani o cenie, ani o umowie, w ramach której taka cena byłaby negocjowana. Wartość udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, papierów wartościowych albo praw, o których mowa w art. 147 ustawy o funduszach inwestycyjnych, określa się według metody wynikającej z art. 128 tej ustawy, a nie w drodze umowy pomiędzy podmiotem zamierzającym nabyć certyfikaty, a funduszem".
Z kolei w wyroku z dnia 19 października 2010 r., II FSK 1047/09, NSA stwierdził, że: "ostateczna wartość certyfikatów inwestycyjnych powstaje (doznaje konkretyzacji) – jak trafnie przyjął sąd administracyjny pierwszej instancji – na drugim etapie procesu inwestycji. Spostrzeżenie to prowadzi do wniosku, że wbrew dywagacjom autorki skargi kasacyjnej, w momencie wniesienia udziałów/papierów wartościowych do funduszu inwestycyjnego zamkniętego, inwestor nie uzyskuje automatycznie realnego przysporzenia trwale powiększającego jego aktywa i stanowiącego przychód w rozumieniu art. 12 ust. 1 u.p.d.o.p. Przychód taki – zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego – powstaje dopiero na drugim etapie procesu inwestycji, tj, w razie umorzenia certyfikatów (także w przypadku likwidacji funduszu), zbycia certyfikatów na rzecz osoby trzeciej albo – wyjątkowo – w następstwie wypłaty dochodów funduszu bez umarzania certyfikatów inwestycyjnych".
Taki pogląd wyrażony został także w wyroku WSA w Poznaniu z dnia 24 lutego 2011 r., I SA/Po 48/11, w którym stwierdzono: "nie można wiązać kosztów uzyskania przychodów z tytułu zbycia certyfikatów inwestycyjnych z momentem ich nabycia, co również wyklucza, że przychód powstaje w momencie objęcia certyfikatów w zamian za wniesienie akcji".
Należy jednak zauważyć, że w orzecznictwie pojawiają się również głosy odrębne. Przykładowo w wyroku z dnia 22 lutego 2011 r., sygn. III SA/Wa 1544/10, WSA w Warszawie uznał, że "Minister Finansów prawidłowo uznał, iż wartość pieniężna certyfikatów inwestycyjnych nabytych przez Skarżącego w zamian za udziały będzie jego przychodem na dzień objęcia certyfikatów. W art. 11 ust. 1 u.p.d.o.f. wśród przychodów wymienione są także wartości pieniężne. Sąd nie podzielił tym samym poglądu, że objęcie certyfikatów inwestycyjnych nie generuje rzeczywistego i definitywnego przysporzenia majątkowego, które ewentualnie powstanie dopiero z chwilą zbycia lub umorzenia certyfikatów".
Z kolei w wyroku z dnia 16 grudnia 2010 r., I SA/Kr 1787/10, WSA w Krakowie uznał, że "Bezspornym w sprawie jest, że skarżący za wniesienie swoich udziałów w spółce z o.o. i papierów wartościowych do funduszu inwestycyjnego zamkniętego otrzyma jednostki uczestnictwa lub certyfikaty inwestycyjne o określonej wartości. Wartość otrzymanych certyfikatów inwestycyjnych odpowiada wartości wnoszonych udziałów w spółce z o.o. czy papierów wartościowych. Zatem wartość certyfikatów inwestycyjnych stanowi cenę, po której akcje (udziały) są zbywane. Ponieważ cena udziałów jest określona przez wskazanie wartości ekwiwalentu uzyskanego przez skarżącego za udziały i papiery wartościowe, to wartość otrzymanych certyfikatów odpowiada wartości wnoszonych udziałów i papierów wartościowych (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 19 listopada 2009 r., II FSK 973/08). Nie ma zatem wątpliwości, że w wyniku opisanej transakcji skarżący osiągnie określoną korzyść. Zatem Minister Finansów prawidłowo stwierdził, że w świetle aktualnie obowiązujących przepisów wniesienie przez skarżącego udziałów i papierów wartościowych do otwartego funduszu inwestycyjnego zamkniętego, w zamian za certyfikaty inwestycyjne jest równoznaczne z ich odpłatnym zbyciem i stanowi przychód z kapitałów pieniężnych podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych".
W ocenie sądów administracyjnych (dominującej linii orzecznictwa) wniesienie na poczet wpłat na certyfikaty inwestycyjne w funduszu zamkniętym papierów wartościowych, bądź udziałów w spółce z o.o., nie kreuje przychodu podatkowego w momencie objęcia tych certyfikatów. Można się wszakże spotkać także z wyrokami odmiennymi.
Regulacje prawne dotyczące funduszy inwestycyjnych zawarte są w przepisach ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U. Nr 146, poz. 1546 z późn. zm.) - dalej u.f.i.
Zgodnie z przepisem art. 117 ust. 1 u.f.i. fundusz inwestycyjny zamknięty emituje:
1) publiczne certyfikaty inwestycyjne albo
2) niepubliczne certyfikaty inwestycyjne.
Certyfikaty inwestycyjne funduszu inwestycyjnego zamkniętego mogą być papierami wartościowymi imiennymi lub na okaziciela, z tym że publiczne certyfikaty inwestycyjne mogą być wyłącznie na okaziciela.
Przepis art. 128 u.f.i. precyzuje, że statut funduszu inwestycyjnego zamkniętego może przewidywać dokonywanie wpłat na certyfikaty inwestycyjne papierami wartościowymi, udziałami w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością. W tym przypadku papiery wartościowe, udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością będą wyceniane według metody przyjętej przez fundusz dla wyceny aktywów.
Należałoby ustalić, czy w momencie pokrycia wpłat na certyfikaty inwestycyjne funduszu udziałami w spółce z o.o. można mówić o zbyciu tych udziałów, które skutkowałoby powstaniem przychodu.
Wbrew stanowisku organów podatkowych (które w wydawanych przez siebie interpretacjach wskazują na powstanie przychodu w tych sytuacjach – zob. np. interpretację Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z dnia 3 marca 2001 r., ILPB3/423-951/10-3/KS; interpretację Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 8 kwietnia 2011 r., IPPB3/423-50/11-4/JB), sądy administracyjne stoją na stanowisku, że nie ma w tym przypadku przychodu dla podmiotu wnoszącego takie "wkłady" (w postaci udziałów w spółce) na poczet certyfikatów inwestycyjnych funduszu zamkniętego.
Przykładowo w wyroku z dnia 31 marca 2009 r., III SA/Wa 3471/08, WSA w Warszawie stwierdził: "konieczne staje się po pierwsze ustalenie, czy wymieniając udziały/papiery wartościowe na certyfikaty uczestnictwa w funduszu podatnik powiększa w realny i trwały sposób wartość swojego majątku. O ile istotnie można tu prima facie stwierdzić analogię do wniesienia aportu do spółki, to jednak zarówno ze względów podmiotowych (fundusz inwestycyjny, zgodnie z definicją art. 3 ust. 1 ustawy o funduszach inwestycyjnych, nie jest spółką kapitałową, działa wyłącznie na podstawie tej ustawy), a także przedmiotowych (udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością oraz papiery wartościowe nie mogą stanowić przedmiotu aportu), wymiana udziałów/papierów wartościowych na certyfikaty nie może być sklasyfikowana jako przychód z art. 12 ust. 1 punkt 7 ustawy. Ze względów wskazywanych przez Spółkę nie można też uznać takiej wymiany wartości inkorporowanych przez udziały/papiery wartościowe z jednej strony, na certyfikaty inwestycyjne z drugiej, za odpłatne zbycie rzeczy lub praw majątkowych. Istotnie - pomiędzy wniesieniem aportu w zamian za udziały w spółce, a nabyciem certyfikatów funduszu w zamian za udziały/papiery wartościowe, zachodzi to podobieństwo, że obydwie transakcje skutkują zamianą uprawnień wynikających z przedmiotu wkładu na uprawnienia uczestnictwa w zyskach osoby prawnej. Gdyby więc sama taka zamiana miała stanowić przychód, to nieracjonalne byłoby ustanowienie w art. 12 ust. 1 punkt 7 ustawy zasady, że wniesienie aportu jest przychodem. Przepis ten należałoby uznać za zbędny, gdyż wniesienie aportu byłoby przychodem już z racji brzmienia art. 14 ust. 1 ustawy jako zbycie prawa majątkowego. Prowadzi to do logicznego wniosku, że art. 14 ust. 1 ustawy nie obejmuje swoim zakresem wymiany udziałów/papierów wartościowych na certyfikaty uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym. Dodatkowo świadczy o tym i to, że w art. 14 ust. 1 ustawa stanowi o cenie określonej w umowie. W przypadku będącym przedmiotem analizy w sprawie nie można mówić ani o cenie, ani o umowie, w ramach której taka cena byłaby negocjowana. Wartość udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, papierów wartościowych albo praw, o których mowa w art. 147 ustawy o funduszach inwestycyjnych, określa się według metody wynikającej z art. 128 tej ustawy, a nie w drodze umowy pomiędzy podmiotem zamierzającym nabyć certyfikaty, a funduszem".
Z kolei w wyroku z dnia 19 października 2010 r., II FSK 1047/09, NSA stwierdził, że: "ostateczna wartość certyfikatów inwestycyjnych powstaje (doznaje konkretyzacji) – jak trafnie przyjął sąd administracyjny pierwszej instancji – na drugim etapie procesu inwestycji. Spostrzeżenie to prowadzi do wniosku, że wbrew dywagacjom autorki skargi kasacyjnej, w momencie wniesienia udziałów/papierów wartościowych do funduszu inwestycyjnego zamkniętego, inwestor nie uzyskuje automatycznie realnego przysporzenia trwale powiększającego jego aktywa i stanowiącego przychód w rozumieniu art. 12 ust. 1 u.p.d.o.p. Przychód taki – zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego – powstaje dopiero na drugim etapie procesu inwestycji, tj, w razie umorzenia certyfikatów (także w przypadku likwidacji funduszu), zbycia certyfikatów na rzecz osoby trzeciej albo – wyjątkowo – w następstwie wypłaty dochodów funduszu bez umarzania certyfikatów inwestycyjnych".
Taki pogląd wyrażony został także w wyroku WSA w Poznaniu z dnia 24 lutego 2011 r., I SA/Po 48/11, w którym stwierdzono: "nie można wiązać kosztów uzyskania przychodów z tytułu zbycia certyfikatów inwestycyjnych z momentem ich nabycia, co również wyklucza, że przychód powstaje w momencie objęcia certyfikatów w zamian za wniesienie akcji".
Należy jednak zauważyć, że w orzecznictwie pojawiają się również głosy odrębne. Przykładowo w wyroku z dnia 22 lutego 2011 r., sygn. III SA/Wa 1544/10, WSA w Warszawie uznał, że "Minister Finansów prawidłowo uznał, iż wartość pieniężna certyfikatów inwestycyjnych nabytych przez Skarżącego w zamian za udziały będzie jego przychodem na dzień objęcia certyfikatów. W art. 11 ust. 1 u.p.d.o.f. wśród przychodów wymienione są także wartości pieniężne. Sąd nie podzielił tym samym poglądu, że objęcie certyfikatów inwestycyjnych nie generuje rzeczywistego i definitywnego przysporzenia majątkowego, które ewentualnie powstanie dopiero z chwilą zbycia lub umorzenia certyfikatów".
Z kolei w wyroku z dnia 16 grudnia 2010 r., I SA/Kr 1787/10, WSA w Krakowie uznał, że "Bezspornym w sprawie jest, że skarżący za wniesienie swoich udziałów w spółce z o.o. i papierów wartościowych do funduszu inwestycyjnego zamkniętego otrzyma jednostki uczestnictwa lub certyfikaty inwestycyjne o określonej wartości. Wartość otrzymanych certyfikatów inwestycyjnych odpowiada wartości wnoszonych udziałów w spółce z o.o. czy papierów wartościowych. Zatem wartość certyfikatów inwestycyjnych stanowi cenę, po której akcje (udziały) są zbywane. Ponieważ cena udziałów jest określona przez wskazanie wartości ekwiwalentu uzyskanego przez skarżącego za udziały i papiery wartościowe, to wartość otrzymanych certyfikatów odpowiada wartości wnoszonych udziałów i papierów wartościowych (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 19 listopada 2009 r., II FSK 973/08). Nie ma zatem wątpliwości, że w wyniku opisanej transakcji skarżący osiągnie określoną korzyść. Zatem Minister Finansów prawidłowo stwierdził, że w świetle aktualnie obowiązujących przepisów wniesienie przez skarżącego udziałów i papierów wartościowych do otwartego funduszu inwestycyjnego zamkniętego, w zamian za certyfikaty inwestycyjne jest równoznaczne z ich odpłatnym zbyciem i stanowi przychód z kapitałów pieniężnych podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych".