Pytanie
Pracownik otrzymał od pracodawcy odszkodowanie za rozwiązanie umowy o pracę w okresie chronionym na podstawie ugody pozasądowej zawartej z pracodawcą.
Czy takie odszkodowanie jest opodatkowane i przysługuje mu zwolnienie z ZUS?
Czy pracodawca jest płatnikiem takiego podatku? Jaki PIT należy wystawić i w której pozycji umieścić kwotę odszkodowania?
Odpowiedź
odpowiedzi udzielono: 30 stycznia 2012 r.
Odszkodowanie, o którym mowa, nie będzie korzystało ze zwolnienia od podatku dochodowego (gdyż ustalone zostało na drodze ugody pozasądowej). Należy je potraktować jako przychód ze stosunku pracy i tak opodatkować (pobrać zaliczki), wystawiając potem PIT-11.
Odszkodowanie to nie będzie podlegało składkom na ubezpieczenie społeczne.
Uzasadnienie
Zgodnie z przepisem art. 1868 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) - dalej k.p., pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy, nie dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy. Rozwiązanie przez pracodawcę umowy w tym czasie jest dopuszczalne tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.
W myśl przepisu art. 45 § 1 k.p. w razie ustalenia, że wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nie określony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, sąd pracy - stosownie do żądania pracownika - orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu - o przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu.
Przepis art. 471 k.p. precyzuje, że odszkodowanie, o którym mowa, przysługuje w wysokości wynagrodzenia za okres od 2 tygodni do 3 miesięcy, nie niższej jednak od wynagrodzenia za okres wypowiedzenia.
Odszkodowanie niewątpliwie jest przychodem w rozumieniu art. 11 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307 z późn. zm.) - dalej u.p.d.o.f. Są to bowiem "otrzymane pieniądze", o których stanowi się w tym przepisie.
Należałoby ustalić, czy są one ewentualnie wolne od podatku dochodowego od osób fizycznych. O zwolnieniu od podatku dochodowego odszkodowań stanowią przepisy art. 21 ust. 1 pkt 3-3d u.p.d.o.f.
Przepis art. 21 ust. 1 pkt 3 u.p.d.o.f. stanowi, że wolne od podatku dochodowego są otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw, z wyjątkiem:
1) określonych w prawie pracy odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę,
2) odpraw pieniężnych wypłacanych na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników,
3) odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia funkcjonariuszom pozostającym w stosunku służbowym,
4) odszkodowań przyznanych na podstawie przepisów o zakazie konkurencji,
5) odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą,
6) odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej, z których dochody są opodatkowane według skali, o której mowa w art. 27 ust. 1, lub na zasadach, o których mowa w art. 30c,
7) odszkodowań wynikających z zawartych umów lub ugód innych niż ugody sądowe,
Wysokość (zasady ustalania) odszkodowania za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę jest określone bezpośrednio w przepisach ustawowych.
Przepisy wyłączają ze zwolnienia "odszkodowania z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia". Tu zaś mamy do czynienia z odszkodowaniem wskutek bezskutecznego i naruszającego przepisy prawa pracy wypowiedzenia umowy o pracę. Nie jest to odszkodowanie za skrócenie okresu wypowiedzenia.
Jednocześnie jednak ze zwolnienia wyłączone są "odszkodowania wynikające z zawartych umów lub ugód innych niż ugody sądowe". Tutaj odszkodowanie zostało wypłacone na podstawie ugody pozasądowej. W związku z tym nie będzie ono korzystać ze zwolnienia od podatku dochodowego. Należałoby je opodatkować.
Tego rodzaju należności należy potraktować jako przychody ze stosunku pracy. Ich źródłem jest bowiem stosunek pracy (który został nieprawidłowo rozwiązany za wypowiedzeniem). Gdyby nie istniejący między stronami stosunek pracy, to do wypłaty świadczenia by nie doszło. W związku z tym odszkodowanie z tytułu niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę potraktować należy jako przychód ze stosunku pracy.
W piśmie z dnia 2 kwietnia 2009 r., IPPB4/415-28/09-2/SP: Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie stwierdził: "zasądzone należności z tytułu niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę stanowią wypłatę pieniężną mającą swe źródło w stosunku pracy".
Z kolei w piśmie z dnia 13 września 2005 r., IS.IX/1-415/55/05, Dyrektor Izby Skarbowej w Rzeszowie (Ośrodek Zamiejscowy w Krośnie) zauważył: "fakt, iż podatnika w chwili wypłaty mu odszkodowania przez były zakład pracy, nie łączył już stosunek pracy z tym pracodawcą, nie stanowi podstawy do zwolnienia płatnika z obowiązku obliczenia i pobrania zaliczki na podatek dochodowy od wypłaconego świadczenia pieniężnego związanego z wcześniejszym zatrudnieniem".
Należy zatem pobrać zaliczkę na podatek dochodowy od wypłacanego odszkodowania jak od wynagrodzeń ze stosunku pracy. Do końca lutego roku następnego należałoby sporządzić PIT-11, wykazując z nim kwotę odszkodowania i pobrane zaliczki na podatek dochodowy. W związku z tym, że stosunek pracy już ustał, były pracownik otrzymujący odszkodowanie może się domagać szybszego sporządzenia PIT-11. Jeśli wystosuje pisemny wniosek do pracodawcy w tej sprawie, to wówczas płatnik powinien sporządzić i przekazać (pracownikowi i naczelnikowi urzędu skarbowego) PIT-11 w terminie 14 dni od dnia złożenia tego wniosku.
Ad. 2)
Wypłacone odszkodowanie nie będzie podlegało składkom na ubezpieczenie społeczne. Przepis § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106 z późn. zm.) stanowi, że podstawy wymiaru składek nie stanowią m.in. odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy.
Powyższy przepis lege non distinguente odnosi się do wszystkich "odszkodowań z tytułu nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę", a więc także odszkodowań należnych tym tytułem ustalonych na drodze ugody pozasądowej.
Uwagi
Zgodnie z przepisem art. 55 § 11 k.p. pracownik może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia także wtedy, gdy pracodawca dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika; w takim przypadku pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, a jeżeli umowa o pracę została zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy - w wysokości wynagrodzenia za okres 2 tygodni.
Wysokość (zasady ustalania) odszkodowania zostały zatem określone w przepisach k.p. Te przepisy stanowią bowiem, że odszkodowanie jest równe wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia (ewentualnie równe wynagrodzeniu za okres 2.tygodni – jeśli nie ma okresu wypowiedzenia).
Przepis art. 21 ust. 1 pkt 3 u.p.d.o.f. zwalnia z podatku dochodowego otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw, z określonymi wyjątkami.
Wśród wyjątków wskazuje się m.in. na określone w prawie pracy odprawy i odszkodowania z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę. Tutaj mamy do czynienia z odszkodowaniem za rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia na skutek naruszenia obowiązków przez pracodawcę. Nie jest to odszkodowanie za skrócenie okresu wypowiedzenia. Nie jest zatem wyłączone ze zwolnienia na tej podstawie.
Należy jednak jeszcze zauważyć, że ze zwolnienia nie korzystają odszkodowania wynikające z zawartych umów lub ugód innych niż ugody sądowe. Jeśli zatem powyższe odszkodowanie zostałoby ustalone w umowie, bądź ugodzie pozasądowej – zwolnienie nie będzie przysługiwać.
Jeśli jednak tak się nie stanie – to wówczas odszkodowanie, o którym mowa, korzystać będzie ze zwolnienia z podatku dochodowego.