W II kwartale 2025 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przeprowadził 110,2 tys. kontroli osób posiadających zaświadczenie o czasowej niezdolności do pracy (w okresie I-VI br. 227 tys.). W konsekwencji wydanych zostało 7 tys. decyzji wstrzymujących dalszą wypłatę zasiłków chorobowych (w okresie I-VI br. - 14,8 tys.). Kwota wstrzymanych z tego tytułu zasiłków w II kwartale 2025 r. osiągnęła 10 656,3 tys. zł (w okresie I-VI br. 22 155,2 tys.) - podał ZUS w „Informacji statystycznej o wynikach kontroli prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy w II kwartale 2025 r. oraz w okresie styczeń-czerwiec 2025 r.” O tym, że ZUS kontroluje osoby przebywające na zwolnieniach lekarskich, przekonał się jeden z Czytelników, który chciał wiedzieć, czy ZUS może pozbawić go zasiłku chorobowego tylko dlatego, że będąc na chorobowym wziął udział w rekrutacji, i to bez wychodzenia z domu, bo rozmowa kwalifikacyjna odbywała się online.
- Zakład Ubezpieczeń Społecznych, co do zasady, kwestionuje każdą aktywność w trakcie zwolnienia lekarskiego. Warto jednak od decyzji odmawiających prawa do zasiłku chorobowego odwoływać się do sądu, bo większość osób takie sprawy wygrywa. To ZUS musi bowiem udowodnić, że dana aktywność była sprzeczna z celem zwolnienia lekarskiego, czyli zamiast poprawiać stan zdrowia, spowodowała jego pogorszenie – mówi serwisowi Prawo.pl Karolina Rzepecka, adwokat, specjalista z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, prowadząca własną kancelarię adwokacką.
Sprawdź w LEX: Czy pracownik może uczestniczyć w krótkim szkoleniu, jeśli na ten czas otrzymał zwolnienie lekarskie na opiekę nad dzieckiem? >
Czytaj również: Firmy nie mają jak sprawdzać kandydatów do pracy >>
Kiedy można stracić zasiłek chorobowy?
Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. Dz.U. z 2025 r., poz. 501), ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia, traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Jak stanowi ust. 2, zasiłek chorobowy nie przysługuje w przypadku, gdy zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane.
Okoliczności, o których mowa w ust. 1 i 2, ustala się w trybie określonym w art. 68, czyli kontroli ubezpieczonych. Do kontrolowania ubezpieczonych co do prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy zgodnie z ich celem uprawnieni są płatnicy składek na ubezpieczenie chorobowe, którzy zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych. Oni też są upoważnieni do formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich.
Sprawdź w LEX: Czy kontrole i raportowanie do ZUS wykorzystywania zwolnień lekarskich są obowiązkowe? >
Tyle przepis. A jak wygląda praktyka?
![[E-book] Kodeks pracy. Komentarz. Tom I i II](/gfx/prawopl/_thumbs/produkty_foto/82945/978-83-8390-722-2_,mXqL62OeqFTLkrXdmIyYmw.jpg)
Cena promocyjna: 272.7 zł
|Cena regularna: 303 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 121.2 zł
Niedoskonałe prawo do zmiany
- Art. 17 ust. 1 posługuje się ogólnymi, nieostrymi przesłankami utraty prawa do zasiłku - wykonywania pracy zarobkowej lub wykorzystywania zwolnienia w sposób niezgodny z jego celem. Zwłaszcza ta druga pozostawia duże pole do kwalifikowania różnych stanów faktycznych, jako wykorzystywania zwolnienia niezgodnie z jego celem. Jak wskazuje się w orzecznictwie, zasadniczym celem zwolnienia od pracy jest zaś odzyskanie przez ubezpieczonego zdolności do pracy. Niewłaściwe są zatem wszelkie zachowania ubezpieczonego utrudniające proces leczenia i rekonwalescencję. Mogą to być aktywności, nie mające nic wspólnego z działalnością zarobkową, np. prace w ogrodzie. W efekcie ZUS może pozbawić prawa do zasiłku chorobowego osobę, która przebywała na zwolnieniu lekarskim i w tym czasie uczestniczyła, choćby online, w rozmowie kwalifikacyjnej. Może bowiem uznać, że zwolnienie lekarskie służy powrotowi do zdrowia, rekonwalescencji i nabieraniu sił do pracy, a nie szukaniu nowej pracy. Zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie wskazuje się, że ze względu na ogólność przesłanki, za każdym razem należy wziąć pod uwagę okoliczności konkretnego przypadku, których w opisanej sytuacji nie znamy – mówi nam Magdalena Januszewska, radca prawny, specjalizująca się w prawie pracy, ubezpieczeń i zabezpieczenia społecznego.
Także mec. Karolina Rzepecka jest zdania, że przepis wymaga zmiany, bo w obecnym kształcie jest mocno niedoskonały, a ZUS i pracodawcy go stosują, bo nie mają wyjścia.
- Przyjmuje się, że art. 17 ust. 1 ustawy z 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa nie wprowadza jakichkolwiek kryteriów jego zastosowania, odnoszących się do poziomu uzyskiwanych przychodów (dochodów) ubezpieczonego, pobierającego zasiłek chorobowy z tytułu niezdolności do pracy, które mogłyby wyłączać jego zastosowanie. Odmowa zastosowania tego przepisu pozostawiona jest zatem ocenie sądów rozpoznających konkretne sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych. Decydujące znaczenie ma kontekst sytuacyjny. Sądy starają się to czynić, odwołując się do prokonstytucyjnej wykładni tego przepisu. Wykładnia ta nie może prowadzić bowiem do pozbawienia ubezpieczonego zasiłku chorobowego jako źródła utrzymania w czasie stwierdzonej oczywistej niezdolności do pracy tylko z tego powodu, że z dodatkowego zajęcia zarobkowego, które nie jest w żaden sposób absorbujące dla osoby chorej i które nie przynosi dochodu stanowiącego realną alternatywę w stosunku do zasiłku chorobowego, otrzymuje przychód w jakiejś minimalnej kwocie – czytamy w postanowieniu Sądu Najwyższego z 15 lutego 2023 r. (sygn. akt II USK 77/22).
Zobacz procedurę w LEX: Zwrot nienależnie pobranego świadczenia z ubezpieczeń społecznych >
Z kolei w wyroku z 29 marca 2023 r. (sygn. akt III USKP 25/22) SN zauważa, że problem z wykładnią pracy zarobkowej w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy z 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa wynika z braku definicji ustawowej pracy zarobkowej, co oznacza, że prawodawca przy niekrótkim okresie obowiązywania tego przepisu stosowanie tej regulacji nadal pozostawia organowi rentowemu i sądom ubezpieczeń społecznych, przy zauważalnym od dłuższego czasu odejściu od rygorystycznej wykładni tego przepisu. Jest to zrozumiałe, z uwagi na to, że taka wykładnia nie zawsze jest adekwatna do istotnych okoliczności konkretnych stanów faktycznych.
Podobną tezę stawia SN w wyroku z 12 lipca 2023 r. (sygn. akt III USK 103/22), w którym stwierdza, że nie ma jednego prostego rozwiązania, jeśli chodzi o zastosowanie art. 17 ust. 1 ustawy z 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, a ocena spełnienia przesłanki "wykonywania pracy zarobkowej" jest uzależniona od stanu faktycznego konkretnej sprawy. Nie należy więc oczekiwać kategorycznych wskazań ujednolicających, mających zastosowanie do każdego przypadku. To podstawy faktyczne danego rozstrzygnięcia będą decydowały o zakwalifikowaniu podejmowanych przez ubezpieczonych czynności jako „incydentalnych” bądź „wymuszonych okolicznościami”.
Sprawdź w LEX: Jakie konsekwencje ma uczestnictwo w imprezie integracyjnej w trakcie zwolnienia lekarskiego? >
- W doktrynie podkreśla się, iż przesłanka „wykorzystywania zwolnienia lekarskiego w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia została bardzo ogólnie sformułowana, co w konsekwencji powoduje trudności w ocenie poszczególnych zachowań. Zachowaniem niezgodnym z celem zwolnienia określić można takie typu postępowanie, które w powszechnym odczuciu jest nieodpowiednie dla osoby chorej i może nasuwać wątpliwości co do rzeczywistego stanu zdrowia ubezpieczonego. Jednocześnie wykorzystywaniem zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia jest zawsze wykonywanie czynności mogących przedłużyć okres niezdolności do pracy. Celem zwolnienia od pracy jest bowiem odzyskanie przez ubezpieczonego zdolności do pracy, stąd w jego osiągnięciu przeszkodą mogą być wszelkie zachowania ubezpieczonego utrudniające proces leczenia i rekonwalescencję (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2005 r., sygn. akt III UK 120/05) – podkreśla mec. Rzepecka. Jak twierdzi, poza przypadkami jaskrawymi, ewidentnymi, jak te wskazane przez Sąd w uzasadnieniu wyroku (wykonywanie remontu, udział w wycieczce zagranicznej), wielokrotnie można spotkać się z sytuacją, w której ubezpieczeni po prostu nie są obecni w miejscu zamieszkania, traktując okres zwolnienia lekarskiego na równi z urlopem wypoczynkowym. Taką sytuację w swoim poradniku przewidział organ rentowy. Wówczas wymagane jest, aby ubezpieczony wytłumaczył swoją nieobecność a brak wytłumaczenia będzie skutkował uznaniem, iż okres zwolnienia lekarskiego jest wykorzystywany niezgodnie z jego celem (odpowiedź na pytanie nr 6).
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
