Chodzi o przygotowany przez Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu projekt ustawy o uprawnieniach artysty zawodowego. Wprowadza on obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne i rentowe dla artystów zawodowych. Ma to być nowa, osobna podstawa do opłacania składek. Projekt budzi wiele kontrowersji nie tylko w artystycznym środowisku, co widać po liczbie zgłoszonych uwag w ramach uzgodnień międzyresortowych i konsultacji publicznych. Na słabości i mankamenty projektu zwraca uwagę Rada Legislacyjna, wskazując m.in. na niespójność niektórych przepisów projektu z ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych.

Czytaj również: Rząd chce ozusować artystów, ale tylko zawodowych i z uprawnieniami

Artysta zawodowy - ubezpieczenie a zawieszenie działalności

Zgodnie z projektowanym art. 13 pkt 17 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - w brzmieniu zaproponowanym w art. 58 pkt 5 projektu MKDNiS, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu będą podlegali artyści zawodowi, „od dnia potwierdzenia uprawnień artysty zawodowego do dnia ich wygaśnięcia, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów odrębnych”.

Czytaj w LEX: Dobrowolne ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe >

Zdaniem Rady Legislacyjnej, przepis ten nie rozstrzyga jasno, czy w zakresie, w jakim jest mowa o zawieszeniu działalności na podstawie przepisów odrębnych, chodzi jedynie o zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej na podstawie ustawy - Prawo przedsiębiorców (art. 22 tej ustawy), czy też może chodzi również o przypadek zawieszenia uprawnień artysty zawodowego na podstawie art. 30 projektu.

Zobacz procedury w LEX:

Zawieszenie działalności gospodarczej >

Odwieszenie działalności gospodarczej >

- Wątpliwości te są tym większe, że w przepisach art. 30 projektu, normujących instytucję zawieszenia uprawnień artysty zawodowego, nie ma normy prawnej wyraźnie przesądzającej o tym, że w okresie zawieszenia uprawnień artysta zawodowy nie może prowadzić działalności artystycznej (w tym gospodarczej działalności artystycznej). Pojawia się zatem pytanie, czy zawieszenie uprawnień artysty zawodowego na podstawie art. 30 projektu będzie równoznaczne z „zawieszeniem wykonywania działalności na podstawie przepisów odrębnych” w rozumieniu projektowanego art. 13 pkt 17 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zwłaszcza jeżeli dany artysta zawodowy faktycznie zaprzestanie wykonywania działalności artystycznej – podkreśla Rada Legislacyjna w swojej opinii z 30 lipca 2021 r.

Sprawdź w LEX: Jaką stawką ryczałtu należy opodatkować przychody z działalności artystycznej?  >

Na okresy podlegania obowiązkowi ubezpieczenia zwraca też uwagę Zakład Ubezpieczeń  Społecznych, według którego tak sformułowane brzmienie przepisu wskazuje, że dla ustalenia okresu podlegania ubezpieczeniom nieistotny będzie dzień, od którego artysta nabywa uprawnienia, wskazany w decyzji. - Nasze wątpliwości budzi także, czy omawiana sytuacja będzie dotyczyła także decyzji o pozytywnej aktualizacji uprawnień artysty zawodowego, o której mowa w art. 31 ust. 1 projektu ustawy – zauważa ZUS.

Rada Legislacyjna zwraca też uwagę na to, że projektowany przepis art. 6 ust. 4c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, w brzmieniu przewidzianym w art. 58 pkt 1 lit. b) projektu, w sposób nieskorelowany z konstrukcjami prawnymi ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych stanowi, że w określonych tam okolicznościach nie podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym „[u]mowy zlecenia zawierane przez artystów zawodowych w ramach prowadzonej działalności artystycznej lub twórczej”. - Tymczasem podlegać albo nie podlegać ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym mogą co najwyżej sami artyści zawodowi (a nie zawierane przez nich umowy), co jasno wynika z całej konstrukcji i systematyki przepisów art. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych – zauważa Rada Legislacyjna.

Czytaj w LEX: Oskładkowanie w przypadku łączenia urlopu rodzicielskiego z pracą - poradnik na przykładach >

 

Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - Nr 7/2021

Sprawdź  

Projekt niezgodny z prawem UE i polską konstytucją

A ponadto, według Rady Legislacyjnej, niezgodny z prawem unijnym jest katalog osób, którym mogą być potwierdzone uprawnienia artysty zawodowego. Chodzi o przewidziany w proponowanym art. 28 ust. 2 katalog osób, którym na zasadach określonych w projekcie (i z przewidzianymi w nim skutkami prawnymi) mogą być potwierdzone uprawnienia artysty zawodowego. Zdaniem Rady Legislacyjnej, jest on zbyt wąski i dyskryminacyjny, biorąc pod uwagę przepisy prawa Unii Europejskiej nakazujące państwom członkowskim UE zapewniać zasadę traktowania narodowego określonym (i to szerszym niż to przewidziano w art. 28 ust. 2 projektu) kategoriom podmiotów.  

Z kolei niektóre z upoważnień ustawowych niezgodne są z Konstytucją RP. - Niektóre przewidziane w projekcie upoważnienia ustawowe do wydania rozporządzeń wykonawczych wydają się być nie do końca zgodne z wymogami konstytucyjnymi, gdyż upoważniają do regulowania spraw, które powinny być zasadniczo unormowane w samej ustawie lub też niedostatecznie precyzyjnie określają wytyczne dotyczące treści aktu wykonawczego – podkreśla Rada Legislacyjna w swojej opinii. W szczególności, jak wskazuje, w treści samego projektu nie unormowano żadnych materialnoprawnych kryteriów lub zasad przyznawania artystom zawodowym wsparcia socjalnego oraz stypendiów dla wyróżniających się artystów zawodowych (o możliwości przyznawania artystom zawodowym tego rodzaju świadczeń jest mowa w projektowanym art. 42 ust. 1 pkt 2 i 3), lecz w tym zakresie projekt odsyła całkowicie i blankietowo do przepisów stosownego rozporządzenia, przy jednoczesnym bardzo ogólnikowym określeniu wytycznych odnośnie treści tego aktu (art. 42 ust. 3 projektu). - Należy uznać, że zasadnicze kryteria oraz zasady przyznawania tych świadczeń powinny być określone w samej ustawie, zaś rozporządzenie powinno w tym zakresie doprecyzowywać jedynie kwestie bardziej szczegółowe – napisano w opinii.

Czytaj również: Ubezpieczenia społeczne tylko dla artystów zawodowych

Nowy system, tylko dla artystów?

Zdaniem dr Antoniego Kolka, prezesa Instytutu Emerytalnego, projekt ustawy o uprawnieniach artysty zawodowego zawiera szereg przepisów dotyczących statusu artysty. - Skupiając się na tych dotyczących ubezpieczeń społecznych, należy wskazać, że artystom zawodowym mają przysługiwać uprawnienia takie jak uprawnienia podatkowe na zasadach określonych w przepisach odrębnych, prawo do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne na zasadach określonych w przepisach odrębnych, prawo do dopłaty na składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz uprawnienia wynikające z Karty Artysty Zawodowego (art. 38 projektu) – wylicza dr Kolek. Jak podkreśla, w celu wspierania artystów zawodowych projekt przewiduje utworzenie Funduszu Wsparcia Artystów Zawodowych (art. 40 projektu), którego środki mają być przeznaczane na: dopłaty na składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne artystów zawodowych; wsparcie socjalne dla artystów zawodowych; oraz stypendia dla wyróżniających się artystów zawodowych (art. 42 ust. 1 projektu). Środki Funduszu Wsparcia Artystów Zawodowych mają pochodzić przede wszystkim z wpływów z tytułu opłaty za dozwolony użytek utworów chronionych lub przedmiotów praw pokrewnych, o której mowa w art. 20 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (art. 41 ust. 1 pkt 1 projektu).

Artystom zawodowym będzie wydawana Karta Artysty Zawodowego, potwierdzająca ich uprawnienia, zarówno te ustalone w projekcie, jak też przyznane na podstawie przepisów odrębnych (art. 45 ust. 1 i 2 projektu).

- Patrząc na zakres zawodów, jakie mogą zostać uznane za artystyczne, możemy mówić o stworzeniu nowego uprzywilejowanego systemu ubezpieczeń społecznych. Przygotowane rozwiązania idą na tyle daleko, że można mówić o odrębnym systemie ubezpieczeń społecznych. Niestety proponowane rozwiązania nie rozwiązują problemu, dla którego miałby zostać ustanowione – uważa dr Antoni Kolek. Jak tłumaczy, jako problem definiuje się niskie świadczenia emerytalne osób, które w trakcie kariery zawodowej wykonywały prace związane z pracą twórczą. - Przygotowane regulacje zapewnią świadczenia na poziomie ustawowej najniższej emerytury niż dadzą szansę na wypracowanie świadczeń powyżej wysokości przeciętnej emerytury – zaznacza dr Kolek. I dodaje: - Ze względu na zgłaszane przez wielu celebrytów niskie świadczenia emerytalne zasadnym byłoby także włączenie artystów do oszczędzania w PPK. Mogłoby to zostać zrealizowane poprzez rozszerzenie definicji osób zatrudnionych w ustawie o PPK, jednak wówczas to Fundusz powinien pokrywać część wpłaty podmiotu zatrudniającego.

Projekt podzielił środowiska nim zainteresowane.

Zdaniem Obywatelskiego Forum Sztuki Współczesnej, w trakcie trwających „konsultacji”, prowadzonych przy wykluczeniu z nich reprezentacji artystów i artystek zajmujących się sztuką współczesną, podjęło decyzję o wykreśleniu z tzw. listy zawodów artystycznych kuratorów i kuratorek sztuki oraz nieuwzględnianie na niej osób o niej piszących. Trwa skazana na niepowodzenie dyskusja o wykreśleniu z ww. listy artystów i artystek wizualnych oraz interdyscyplinarnych – gdyż w opinii decydentów są to pojęcia nieprecyzyjne.
Według OFSW, kształt legislacji będzie stwarzał możliwość dyscyplinowania całych grup twórców. Przede wszystkim skandalicznym jest, że decyzje o tym, kto i w jaki sposób uprawia sztuki wizualne, podejmuje się wykluczając z dyskusji przedstawicieli i przedstawicielek naszego środowiska.
Ponad 50 organizacji zrzeszających twórców różnych profesji, m.in. Stowarzyszenie Filmowców Polskich, ZAiKS, Izba Wydawców Prasy, Związek Zawodowy Muzyków, Gildia Reżyserów Polskich czy STOART, skierowało natomiast apel do przedstawicieli wszystkich opcji politycznych o poparcie projektu ustawy o uprawnieniach artysty zawodowego. Przyznają, że proponowane przez MKDNiS zmiany budzą kontrowersje - twórcy je chwalą, krytykuje m.in. branża cyfrowa, która uważa, że proponowane zmiany nie pomogą twórcom, za to uderzą po kieszeni przedsiębiorców i konsumentów.

Jak napisało w apelu Stowarzyszenie Filmowców Polskich Związek Autorów i Producentów Audiowizualnych, polskie środowiska kreatywne ponad wszelkimi podziałami, zdecydowanie popierają działania zmierzające do zbudowania kompleksowego systemu wsparcia artystów zawodowych. Bo, jak twierdzą, na ustawę polska branża kreatywna czeka niecierpliwie od kilkunastu lat.  

- Istotą rozpoczęcia prac nad ustawą o zawodzie artysty zawodowego był głos ludzi kultury i sztuki wskazujący na potrzebę kodyfikacji w tym zakresie i przygotowanie mechanizmów pomocowych i wsparcia dla artystów, którzy znajdą się potrzebie. To z założenia szlachetne przedsięwzięcie, by wspomóc twórców kultury, którzy często nie ze swojej winy znaleźli się w niedostatku lub trudnej sytuacji życiowej, jest odejściem od normalnej zasady rynkowej, zgodnie z którą nikt nie pomaga trwać na rynku oferującemu usługi, które nie znajdują nabywcy. Istnieje społeczne przyzwolenie dla nieco innego potraktowania twórców kultury, których sztuka bywa nośnikiem ponadczasowych i uniwersalnych idei. Jednak dyskusja nad kształtem ustawy o tzw. „artystach zawodowych” pokazuje coraz wyraźniej, że o ile nawet nie w zamyśle jej pomysłodawców, to na pewno w sferze wykonania, będzie to akt prawny nie tylko reglamentujący dostęp do określonego rodzaju profitów i przewidzianych w projekcie ustawy ulgi i dotacji dla faktycznych twórców, ale też wybitnie wybiórczo dystrybuujący status artysty zawodowego i związane z nim uprawnienia – mówi serwisowi Prawo.pl Przemysław Hinc, doradca podatkowy i jednocześnie wydawca portalu internetowego o kulturze zupelnieinnaopowiesc.com. Jak twierdzi, skutkiem przyjęcia ustawy w obecnym kształcie może być segregowanie ludzi kultury i sztuki na „artystów zawodowych”, wśród których mogą znaleźć się np. muzycy z kapeli przygrywającej na weselach i potańcówkach, a nie znajdą się w tym gronie artyści tworzący sztukę współczesną, ludzie kulturę prezentujący i o niej piszący.

- Ma to swoje bardzo konkretne konsekwencje w obszarze prawa daninowego. Tylko bowiem ta pierwsza grupa „artystów” będzie uprawniona do korzyści ekonomicznych, i to w podwójnym wymiarze. Po raz pierwszy, gdy zostanie zwolniona z zapłaty daniny (np. składki na ZUS), a po raz drugi, gdy otrzyma dotację, dofinansowanie lub skorzysta z innych przywilejów adresowanych do „artystów zawodowych” – zaznacza Przemysław Hinc. I dodaje: - Głos OFSW pokazuje, że proces konsultacji społecznych jest daleki od modelowego, a ostateczny wygląd „ustawy o zawodzie artysty zawodowego”, o ile zostanie uchwalona w tym kształcie, będzie miał dyskryminacyjny i wykluczający charakter. Pokazuje to też, że sens ustawy uległ wypaczeniu i nie będzie wspierać faktycznych twórców kultury, a przynajmniej nie wszystkich, za to stać się może tratwą ratunkową, a nawet źródłem nieuprawnionych apanaży dla osób niewiele mających wspólnego z twórczością artystyczną.

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.