Sąd Najwyższy 8 grudnia 2022 r. orzekając w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oddalił skargę nadzwyczajną Prokuratora Generalnego od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie zasądzającego od pozwanej spółki kwotę 1 tys. 480 zł tytułem odszkodowania za naruszenie zasady równego traktowania ze względu na płeć i tożsamość płciową.
Proces rekrutacji
Powódka była osobą transseksualną. Urodziła się jako mężczyzna i nazywała się M. S. Od marca 2015 r. powódka podejmowała działania zmierzające do zmiany metrykalnej płci. Zaczęła ubierać się w strój kulturowo przypisany kobietom.
Pod opieką lekarzy rozpoczęła terapię hormonalną będąc w trakcie procesu zmiany płci, poszukiwała pracy. Przeszła pozytywnie rozmowę kwalifikacyjną, przedstawiając się i będąc postrzegana jako kobieta, jednak legitymowała się jeszcze dowodem osobistym, z którego wynikało, że jest mężczyzną.
Czytaj: Państwo nie uzna związków jednopłciowych, ale w końcu chce wydać dokumenty ich dzieciom>>
Czytaj w LEX: Dyskryminacja (nierówne traktowanie) w stosunkach cywilnoprawnych >>>
Po wypełnieniu wszystkich dokumentów, umożliwiono jej przymierzenie stroju służbowego damskiego i wykonano zdjęcie do legitymacji. Ostatecznie jednak odmówiono jej wydania stroju damskiego wskazując, że powinna otrzymać strój korespondujący z danymi w dokumencie tożsamości.
Powództwo o odszkodowanie
Powódka wystąpiła z powództwem o zapłatę kwoty tytułem odszkodowania przewidzianego w art. 13 ustawy z 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania (tzw. „ustawa antydyskryminacyjna") za naruszenie zasady równego traktowania ze względu na płeć (tożsamość płciową). Naruszenie polegać miało na odmowie wydania stroju damskiego, pomimo że strona czuła się, wyglądała i zachowywała jak kobieta oraz tak była postrzegana, także podczas rekrutacji.
Sąd rejonowy oddalił powództwo, natomiast zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Warszawie, na skutek apelacji powódki, zmienił wyrok sądu I instancji zasądzając żądaną w pozwie kwotę 1.480 zł od pozwanej spółki.
Odmowa przyznania stroju damskiego
Sąd Okręgowy za nieprawidłowe uznał ustalenie sądu rejonowego, że powódka nie wyrażała zgody na zamieszczenie na legitymacji służbowej imienia zgodnego z dokumentem tożsamości. Za okoliczność dyskryminującą powódkę Sąd Okręgowy uznał fakt odmowy przyznania jej stroju damskiego, już po przejściu procesu rekrutacji (podczas którego do momentu podpisania dokumentów była postrzegania i traktowana jak kobieta).
Zarzuty skargi nadzwyczajnej PG
Prokurator Generalny, w skardze nadzwyczajnej zarzucił naruszenie określonych w Konstytucji RP zasad:
- wolności i praw człowieka i obywatela tj. wynikającej z art. 2 Konstytucji zasady lojalności państwa do adresatów norm prawnych oraz
- art. 22 Konstytucji RP. Ponadto zarzucił - rażące naruszenie przepisów ustawy antydyskryminacyjnej, wskazując jednocześnie, że uchylenie wyroku jest konieczne dla zapewnienia poszanowania zasady demokratycznego państwa prawa urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.
Sąd Najwyższy, rozpoznając skargę nadzwyczajną zwrócił uwagę, że Sąd Okręgowy dokonał wykładni i zastosował przepisy ustawy antydyskryminacyjnej w sposób uwzględniający orzecznictwo TSUE. Z tego orzecznictwa wynika, iż zakresem ochrony jest objęta także tożsamość płciowa, rozumiana jako głęboko odczuwane wewnętrzne i indywidualne doświadczenie płci społecznej, która może nie odpowiadać płci określonej przy urodzeniu, włączając w to osobiste odczucie własnej cielesności i inne formy wyrażania własnej płciowości przez ubiór, mowę czy sposób zachowania, a nie tylko – jak wskazywano w skardze nadzwyczajnej – jedynie określona płeć.
Sprawdź również książkę: Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych >>
Dyskryminacyjne zachowanie
Przy ocenie tego, czy doszło do potraktowania osoby transpłciowej mniej korzystnie powinno się dokonywać porównania sytuacji takiej osoby z sytuacją osoby, która nie jest transpłciowa. Wobec tego zarzuty rażącego naruszenia przepisów ustawy antydyskryminacyjnej okazały się bezzasadne.
Sąd Najwyższy zaznaczył przy tym, że skarżący w dużej mierze oparł swoją argumentację o ustalenia poczynione przez sąd rejonowy, m.in. przyjmując, iż powódka nie wyraziła zgody na zamieszczenie na legitymacji danych zgodnych z dowodem tożsamości, natomiast Sąd Najwyższy związany był w tym zakresie ustaleniami Sądu Okręgowego, który przyjął, że ostatecznie zgoda taka została udzielona. Prawne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy miała zatem jedynie okoliczność odmowy przydzielenia powódce stroju damskiego.
Za bezzasadny uznany został również zarzut naruszenia art. 22 Konstytucji RP. Jak wskazał Sąd Najwyższy, wolność działalności gospodarczej nie ma charakteru absolutnego i może być ograniczona w formie ustawowej ze względu na ważny interes publiczny, co w demokratycznym „państwie prawnym" musi wiązać się z poszanowaniem wolności indywidualnej, a granicę wolności gospodarczej stanowi m.in. zakaz dyskryminacji. Za niedopuszczalny w ramach przesłanek szczegółowych został z kolei uznany zarzut naruszenia art. 2 Konstytucji.
Czytaj w LEX: Aspekty prawne zmiany płci >>>
Najważniejsza stabilność systemu
Sąd Najwyższy podkreślił również, że skarga nadzwyczajna służy zapewnieniu zgodności orzeczeń sądów z art. 2 Konstytucji RP, który zasadniczo stoi na straży ostateczności i trwałości prawomocnych orzeczeń sądów powszechnych.
Dlatego jedynie wyjątkowo natura i ciężar popełnionych uchybień sprawia, że ochrona prawomocnych orzeczeń musi ustąpić pierwszeństwa konieczności ochrony innych wartości konstytucyjnych wynikających z zasady demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej. W rozpoznawanej skardze konieczność taka nie zachodziła.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
