Rząd nie wykonuje wyroku TK o zasiłku dla opiekunów niepełnosprawnych, gminy go stosują

Opiekunowie dorosłych osób niepełnosprawnych wybierają świadczenie pielęgnacyjne. Niektórzy najpierw muszą zrezygnować ze specjalnego zasiłku opiekuńczego, inni od razu występują o świadczenie. Wprawdzie wyrok Trybunału Konstytucyjnego w tej sprawie nie został wykonany, ale praktyka gmin i orzecznictwo sądów administracyjnych poszły w kierunku wytyczonym przez TK.

Dokładnie 21 października 2021 r. minie siedem lat od wyroku Trybunału Konstytucyjnego (sygn. akt  K 38/13), w którym Trybunał zakwestionował przepis art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych uzależniający prawo do świadczenia pielęgnacyjnego od daty powstania niepełnosprawności osoby wymagającej opieki. Do dziś wyrok ten nie został jednak przez rządzących wykonany, ale to nie przeszkodziło w stosowaniu orzeczenia.

Czytaj również: Opiekunowie dorosłych osób niepełnosprawnych na wykonanie wyroku TK jeszcze poczekają>>

Wyrok TK, który otworzył drogę do świadczenia pielęgnacyjnego

Sprawa dla opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych jest ważna. Mimo korzystnego wyroku TK nadal specjalny zasiłek opiekuńczy, jaki otrzymują,  wynosi 620 zł, podczas gdy świadczenie pielęgnacyjne wypłacane rodzicom niepełnosprawnych dzieci to 1971 zł miesięcznie.

- To jest efekt zmian w świadczeniach opiekuńczych na przestrzeni kilkunastu lat. Początkowo były tylko świadczenia pielęgnacyjne, pomyślane jako świadczenia dla rezygnujących z pracy rodziców wymagających stałej opieki niepełnosprawnych dzieci. Ich przyznanie jest więc powiązane z momentem powstania niepełnosprawności – do ukończenia 18 roku życia, względnie do ukończenia nauki, maksymalnie do 25. roku życia. Nie obowiązuje natomiast kryterium dochodowe. Z czasem pojawił się jednak postulat wprowadzenia świadczenia także dla opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych. Tak wprowadzono specjalny zasiłek opiekuńczy, który z kolei jest uzależniony od kryterium dochodowego, ale nie zależy od momentu powstania niepełnosprawności. I jest niższy od świadczenia pielęgnacyjnego – mówi Prawo.pl radca prawny Magdalena Januszewska, specjalizująca się w prawie pracy, ubezpieczeń i zabezpieczenia społecznego. 

Jej zdaniem, na kształt systemu świadczeń opiekuńczych znaczący wpływ ma orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. - Szczególnie wyrok z 21 października 2014 r. w sprawie K 38/13 zmienił sytuację opiekunów niepełnosprawnych osób dorosłych, bo choć to tzw. wyrok zakresowy, to otworzył drogę do świadczenia pielęgnacyjnego dla opiekunów osób, których niepełnosprawność powstała w dorosłym wieku.

Za niekonstytucyjne uznano różnicowanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego ze względu na moment powstania niepełnosprawności. Choć nie została zmieniona ustawa, czyli nie ma rozwiązań systemowych, to gminy (wójt, burmistrz, prezydent miasta) zaczęły przyznawać świadczenie pielęgnacyjne także dla opiekunów osób dorosłych, względnie udaje się je uzyskać na drodze odwoławczej lub w drodze skargi do sądu administracyjnego. Trwa więc exodus ze specjalnego zasiłku opiekuńczego za sprawą TK, praktyki gmin i korzystnego orzecznictwa administracyjnego – mówi podkreśla mec. Januszewska.

Dla niektórych opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych problemem jest rezygnacja ze specjalnego zasiłku opiekuńczego i wystąpienie o świadczenie pielęgnacyjne  (bo nie można pobierać dwóch świadczeń jednocześnie), ale praktyka wypracowała ścieżkę umożliwiającą rezygnację ze specjalnego zasiłku opiekuńczego w momencie otrzymania zapewnienia o przyznaniu świadczenia pielęgnacyjnego.

- Na świadczenie pielęgnacyjne przechodzą dotychczasowi beneficjenci specjalnego zasiłku opiekuńczego, a osoby, które po raz pierwszy ubiegają się o przyznanie świadczenia najczęściej od razu wybierają świadczenie pielęgnacyjne – podkreśla mec. Magdalena Januszewska.

Świadczenia rodzinne. Komentarz

Piotr Rączka

Sprawdź  

Najpierw reforma, potem podwyżka

Podstawą wypłaty jednego i drugiego jest ustawa o świadczeniach rodzinnych. W przypadku specjalnego zasiłku opiekuńczego – art. 16a, a w przypadku świadczenia pielęgnacyjnego – art. 17. W obu też przypadkach przysługuje z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.

Z interpelacją w tej sprawie wystąpiła poseł Joanna Senyszyn (nr 25833). Chciała wiedzieć m.in., dlaczego do tej pory wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie został wykonany, oraz czy różnica między kwotami, które otrzymywali opiekunowie dorosłych osób niepełnosprawnych, i kwotami, które powinni dostawać, zostanie im zwrócona, licząc od chwili wyroku TK, tj. od 2014 roku.

- Sprawa realizacji wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014 r., sygn. akt K 38/13, jako głównego postulatu opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych pozostaje kwestią niezwykle istotną, niemniej jednak wymaga rozwiązań systemowych – zapewnia  Barbara Socha, wiceminister rodziny i polityki społecznej w odpowiedzi na interpelację poselską. I przekonuje, że od realizacji tego wyroku „zależy kształt systemowego wsparcia opiekunów niesamodzielnych osób niepełnosprawnych, którzy zakończyli aktywność zawodową lub jej nie podjęli z powodu konieczności zapewnienia stałej opieki niepełnosprawnemu członkowi rodziny”. I dalej stwierdza, że „realizacja systemowego wsparcia dla opiekunów niesamodzielnych osób niepełnosprawnych wymaga zmian w systemie orzecznictwa o niepełnosprawności, w oparciu o który możliwe będzie wyodrębnienie spośród osób niepełnosprawnych – osób faktycznie niesamodzielnych, których funkcjonowanie bezwzględnie wymaga pomocy opiekuna uprawnionego do odpowiednich świadczeń opiekuńczych”.

Wyrok wykonamy po zmianach w orzecznictwie

- Strategicznym celem zmian w systemie orzecznictwa o niepełnosprawności jest poprawa funkcjonalności dotychczas działających w tym obszarze systemów. Utworzenie nowego systemu orzecznictwa o niepełnosprawności według nowych zasad wymaga przeprowadzenia gruntownych zmian, konsolidujących dotychczas funkcjonujące systemy orzecznicze, co jest działaniem szczególnie skomplikowanym, gdyż dotyczy grupy obywateli potrzebujących ze strony państwa szczególnej ochrony – zapewnia wiceminister Socha. Według niej, wprowadzenie zmian dotyczących zwiększenia wsparcia opiekunów osób niepełnosprawnych, w tym realizacja ww. wyroku Trybunału Konstytucyjnego, będzie możliwe do zrealizowania po wcześniejszym zreformowaniu orzecznictwa o niepełnosprawności, bo – jak podkreśla wiceminister - kwestie te są nieodzownie ze sobą powiązane.

Zapytaliśmy Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej o to, kiedy przedstawi projekt przepisów reformujących orzecznictwo o niepełnosprawności i na jakim etapie są prace oraz czy w projekcie znajdzie się wyrównanie świadczenia dla opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych za czas niewykonywania przez rząd orzeczenia TK z 21 października 2014 r. Na odpowiedź czekamy. 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.