Burmistrz Miasta Jędrzejowa odmówił przyznania wnioskodawczyni prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością opieki nad niepełnosprawną matką. Samorządowe Kolegium Odwoławcze utrzymało w mocy wydaną decyzję. Organy obu instancji podkreśliły, że matka wnioskodawczyni stała się osobą niepełnosprawną w wieku 56 lat. Tymczasem świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała: nie później niż do ukończenia 18. roku życia lub w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia. Powyższe wynika z art. 17 ust. 1b pkt 1 i 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych. SKO podkreślało, że powyższy przepis został uznany za niekonstytucyjny przez TK wyrokiem z dnia 21 października 2014 r. w sprawie K 38/13 (LEX nr 1523271), ale nie doszło do „poprawienia” stanu prawnego przez ustawodawcę. Zatem, nie było podstaw do przyznania żądanego świadczenia.
Niekonstytucyjna regulacja
Skarżąca złożyła następnie skargę do sądu administracyjnego. Podniosła, że organy naruszyły przepisy ustawy poprzez ich błędną interpretację. Decyzje zostały zaś oparte o niekonstytucyjny przepis art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych – podkreślono w uzasadnieniu skargi. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach uchylił obie wydane decyzje. Zgodził się ze skarżącą, że decyzje naruszały przepisy ustawy w sposób mający wpływ na wynik sprawy. Sąd administracyjny podkreślił, że faktycznie matka skarżącej stała się osobą niepełnosprawną w wieku 56 lat. Nie oznacza to jednak, że skarżąca nie może domagać się przyznania jej świadczenia pielęgnacyjnego – podkreślił WSA w Kielcach.
Konstytucyjność przepisu art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych została zakwestionowana, na co zwróciły uwagę organy. Błędnie uznały one jednak, że okoliczność ta nie wpływa na wykładnię tego przepisu. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że wskazany przepis jest niezgodny z Konstytucją w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie ze względu na moment powstania niepełnosprawności. W ocenie TK przepis ten godził w art. 32 ust. 1 Konstytucji. Na jego podstawie wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.
Skutek wyroku TK
WSA w Kielcach podkreślił, że orzeczenia TK są wiążące i muszą być respektowane. Przyjmuje się w orzecznictwie, że wyrok TK w sprawie K 38/13 ma charakter zakresowy. Oznacza to, że przepis art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych należy tak wykładać, aby nie było to sprzeczne z wyrokiem sądu konstytucyjnego. Na powyższe zwrócił uwagę NSA w wyroku z dnia 4 listopada 2016 r. w sprawie I OSK 1578/16 (LEX nr 2326429). Należy więc przyjąć, że orzeczenie TK wpływa na zakres przepisu art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Nie można stosować regulacji prawnych, tak jak uczyniły to organy – podkreślił WSA. Inaczej dochodzi do naruszenia zasady równości, która wynika z Konstytucji. WSA zwrócił też uwagę, że jeśli organ stosuje przepis, który jest sprzeczny z Konstytucją, to wydaje wadliwą decyzję. Takie zapatrywanie wyraził w szczególności NSA w wyroku z dnia 6 lipca 2016 r. w sprawie I OSK 223/16 (LEX nr 2100585). Organy odmówiły natomiast przyznania świadczenia wnioskodawczyni, choć to z jaką datą powstała niepełnosprawność u jej matki nie powinno mieć znaczenia – podkreślił sąd administracyjny, uchylając obie wydane decyzje.
Komentarz radcy prawnego Małgorzaty Hudziak
W mojej ocenie wyrok WSA w Kielcach jest sprawiedliwy, ale przede wszystkim także zgodny z powszechnie obowiązującym polskim prawem. Kryterium wieku powstania niepełnosprawności jako przesłanki uzależniającej uzyskanie świadczenia pielęgnacyjnego jest dla mnie niedopuszczalne i niezgodne z najwyższym aktem prawa powszechnie obowiązującego tj. z Konstytucją. Narusza zasadę równości wobec prawa i szereg innych wymienionych w ustawie zasadniczej.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego, mimo, że nie powoduje utraty mocy obowiązującej zakwestionowanego przepisu, powinien powodować, że sądy przy ocenie przyznawania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego pominą przepis niekonstytucyjny, nie zastosują go. I tak też się stało w tym przypadku. Oprócz powyższego różnicowanie pozycji opiekuna osoby niepełnosprawnej ze względu na wskazane wyżej kryterium jest w mojej ocenie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Czym bowiem różni się opieka nad niepełnosprawną osobą w wieku lat 16 a w wieku lat 56? Jest to w obu przypadkach bardzo ciężka i wymagająca praca, która powinna być ,,wynagradzana” na tych samych warunkach – wyjaśnia radca prawny Małgorzata Hudziak, wspólniczka w warszawskiej kancelarii Lazer & Hudziak Adwokaci i Radcowie Prawni.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.