Kluczowymi rozwiązaniami przewidzianymi w projekcie nowelizacji KSH są:
- wprowadzenie możliwości tworzenia sformalizowanych grup spółek, oraz
- wzmocnienie roli organów nadzorczych w spółkach.
Z uwagi na obszerność projektu, w niniejszym artykule zasygnalizowano jedynie najistotniejsze rozwiązania. Należy jednak wskazać, że dodatkowo projekt przewiduje szereg mniejszych zmian w obowiązujących przepisach KSH i innych ustaw.
Czytaj też: Dr Kuźnicki: Kodyfikacja zasady biznesowej oceny sytuacji niekonieczna>>
Grupy spółek
Grupami spółek w świetle projektu mają być „spółka dominująca i spółka lub spółki od niej zależne (tymi nie będą mogły być spółki publiczne, w upadłości, a także w likwidacji - jeśli rozpoczęły podział majątku - dop. autorzy), kierujące się wspólną strategią gospodarczą w celu realizacji wspólnego interesu, uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi”. Ich tworzenie nie będzie obowiązkowe - decyzje o uczestnictwie w grupach spółek będą podejmowały zgromadzenia wspólników i walne zgromadzenia zainteresowanych spółek większością ¾ głosów, a fakt uczestnictwa w grupie będzie wymagał ujawnienia w Krajowym Rejestrze Sądowym.
Zobacz w LEX: Mierkiewicz Rafał, Polski Ład: Ułatwienia w zakładaniu i funkcjonowaniu PGK - PORADNIK >
Co istotne, wprowadzeniu sformalizowanych grup spółek towarzyszyć ma usunięcie art. 7 KSH, przewidującego tzw. holdingi umowne.
W tak utworzonej grupie, spółka dominująca uzyska możliwość wydawania spółkom zależnym wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki, uzasadnionych interesem grupy spółek. Odmowa ich wykonania będzie następowała jeżeli:
- wykonanie polecenia doprowadziłoby do niewypłacalności spółki zależnej lub zagrożenia nią;
- istnieje uzasadniona obawa, że (i) polecenie jest sprzeczne z interesem spółki zależnej i (ii) wyrządzi jej szkodę, której spółka dominująca lub inna spółka zależna nie naprawi w okresie dwóch lat od zdarzenia ją wywołującego (ta przesłanka odmowy dotyczy wyłącznie spółek niebędących spółkami jednoosobowymi i może być zmodyfikowana w umowie spółki);
- wystąpią dodatkowe przesłanki określone w umowie albo statucie spółki zależnej.
Projektodawcy zakładają, że wykonanie wiążącego polecenia może skutkować powstaniem szkody po stronie spółki zależnej (samo polecenie powinno zresztą zawierać informacje m.in. o spodziewanych szkodach). To potencjalnie mogłoby wiązać się z powstaniem odpowiedzialności członków jej organów (w szczególności zarządów). Stąd przewidziano wyłączenie odpowiedzialności odszkodowawczej członków zarządu, organów nadzorczych i likwidatorów spółki zależnej wobec niej za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia (wyłączenie to ma się stosować też odpowiednio do osób pełniących te funkcje w spółce dominującej, działających w interesie grupy spółek). Nie wyłączono natomiast wprost odpowiedzialności karnej - w tym zakresie w uzasadnieniu projektu podnosi się jednak, że w przypadku osoby wykonującej wiążące polecenie nie będzie możliwe uznanie, że osoba ta przekracza uprawnienia lub nie dopełnia swoich obowiązków (tj. przesłanki odpowiedzialności za przestępstwo niegospodarności z art. 296 Kodeksu karnego).
Jednocześnie przewiduje się, powiązaną z wykonaniem przez spółkę zależną wiążącego polecenia, odpowiedzialność odszkodowawczą spółki dominującej wobec (i) spółki zależnej, (ii) wspólników i akcjonariuszy spółki zależnej (za obniżenie wartości ich udziałów / akcji), a nawet (iii) wierzycieli spółki zależnej (przy czym będzie ona uzależniona od wskazanych w projektowanych przepisach warunków i okoliczności). Ponadto, w określonych sytuacjach możliwe będzie uchwalenie przez zgromadzenie wspólników / walne zgromadzenie spółki zależnej przymusowego wykupu udziałów lub akcji jej mniejszościowych udziałowców - z inicjatywy własnej lub spółki dominującej.
Wzmocnienie roli organów nadzorczych
Najistotniejsze zmiany dotyczące organów nadzoru obejmują poszerzenie zakresu obowiązków informacyjnych wobec nich oraz ustanowienia sankcji za ich niedopełnienie. W szczególności wprowadzony zostanie dwutygodniowy termin na przedłożenie radzie nadzorczej żądanych informacji, dokumentów, sprawozdań i wyjaśnień (z możliwością jego przedłużenia przez radę), a krąg osób zobowiązanych do ich przedłożenia powiększy się o osoby w sposób regularny wykonujący określone czynności na podstawie umów innych niż umowa o pracę. W spółkach akcyjnych zarząd będzie miał obowiązek przedkładania radzie nadzorczej określonych dokumentów i informacji bez wezwania, a także uzyskania jej zgody na dokonanie przez spółkę niektórych transakcji ze spółką dominującą, zależną lub powiązaną. Niedopełnienie części z tych obowiązków będzie skutkowało nawet odpowiedzialnością karną. Dodatkowo, rady nadzorcze otrzymają możliwość powołania doradcy rady nadzorczej do zbadania określonego zagadnienia dotyczącego działalności spółki lub jej stanu majątkowego.
Dużą część powyższych uprawnień organów nadzoru będzie można wyłączyć lub zmodyfikować w umowach lub statutach spółek.
Jednocześnie na organy nadzorcze planuje się nałożenie dodatkowych, następujących obowiązków:
- wymóg zawiadomienia kluczowego biegłego rewidenta, który przeprowadzał badanie sprawozdania finansowego spółki, o terminie posiedzenia rady nadzorczej, którego przedmiotem jest m.in. ocena rocznego sprawozdania finansowego (jeżeli podlega ono badaniu ustawowemu);
- rozszerzenie treści sprawozdania rady nadzorczej o ocenę sytuacji spółki i realizacji obowiązków informacyjnych wobec rady (dotyczy tylko spółek akcyjnych).
- Piotr Majewski - counsel, radca prawny w kancelarii PwC Legal
Filip Rajski - prawnik w kancelarii PwC Legal
Szanse i wyzwania
W przypadku uchwalenia omawianej nowelizacji, zarządy oraz udziałowcy spółek kapitałowych, szczególnie tych działających w grupach, będą musiały rozważyć czy (i w jakim zakresie) skorzystać z instytucji grupy spółek. Kluczowa w tym zakresie będzie ocena, czy wykonanie danego przedsięwzięcia bez tworzenia sformalizowanej grupy nie będzie narażało członków organów zaangażowanych w nie spółek na odpowiedzialność - w takim bowiem przypadku nie będą miały zastosowania przepisy z niej zwalniające.
Z kolei tworząc grupy spółek, na uwadze będzie trzeba mieć także kwestie podatkowe, w szczególności, regulacje z obszaru cen transferowych. Przepisy te zobowiązują podmioty powiązane do zawierania transakcji na warunkach rynkowych i umożliwiają nałożenie sankcji w przypadku naruszenia tego obowiązku. Wprowadzają też rygorystyczne wymogi dokumentacyjno-sprawozdawcze. Projekt nie zawiera w tym zakresie żadnych regulacji (co wprost podkreślają autorzy w uzasadnieniu), w szczególności wyłączających stosowanie przepisów o cenach transferowych. Kwestia ta ma duże znaczenie także z uwagi na brak wyłączenia stosowania jakichkolwiek przepisów Kodeksu karnego skarbowego w stosunku do osób, które wykonując wiążące polecenie mogłyby doprowadzić do zaniżenia dochodu lub zawyżenia straty lub naruszyłyby obowiązki dokumentacyjno-sprawozdawcze w zakresie cen transferowych.
Ponadto, zmian mogą wymagać same umowy i statuty spółek, w szczególności pod kątem dostosowania do nowych przepisów dotyczących nadzoru. Konieczne będzie tu zindywidualizowane podejście, tak aby ewentualne ograniczenie czy wyłączenie stosowania nowych przepisów odpowiadało potrzebom udziałowców spółek.
Zakres powyższych działań oraz ich doniosłość dla spółek i osób nimi zarządzających sprawia, że przygotowanie do nowych regulacji w większości wypadków wpłynie na całokształt tzw. ładu korporacyjnego (corporate governance) grup kapitałowych. Stąd, przygotowując się do wprowadzenia nowych rozwiązań, zasadna będzie analiza nie tylko wskazanych wyżej zagadnień, ale całokształtu wewnątrzgrupowych regulacji korporacyjnych, a w niektórych przypadkach także struktury własnościowej spółek grupy (z uwagi na pewne różnice pomiędzy jednoosobowymi i pozostałymi spółkami zależnymi należącymi do grup spółek). Rekomendowane może być również dostosowanie lub stworzenie odpowiednich polityk lub procedur podatkowych.
Piotr Majewski - counsel, radca prawny w kancelarii PwC Legal
Filip Rajski - prawnik w kancelarii PwC Legal
